Тептар:Оьрсийн Нохчийн Дошам/ЭЛП/А

A

A

• а союз 1) против. ткъа, амма, делахь а; передаётся тж. бессоюзной конструкцией, деепричастием или глаголом в условном накл. + частица а; он поехал, а я остался - иза д1авахара, со висира; я шутил, а он сердился - аса бегаш бора, ткъа иза оьг1азъ-оьхура; учиться может, а не хочет -дешало, амма ца лаьа; хоть красив, а не умён -хаза велахь а, хьекъале вац; пиши пером, а не карандашом- къоламца а ца яздеш, пероца язде 2) соед. ткъа; на горе дом, а под горой озеро- гу т1ехь ц1а ду, ткъа гу к1ел 1ам бу; а как его зовут?- ткъа х1ун ю цуьнан ц1е? 3) усил. ткъа; ма; ткъа... ма; а когда ты поедешь?- ткъа хьо маца гlyp ву?; а я уж так буду рад!- ткъа суна ма хазахетар ду! 4) а то а) (в противном случае): спеши, а [не] то опоздаешь -сихло, т1аьхьавуьссур ву хьо; б) (а на самом деле): если бы так, а то всё наоборот- иштта делахьара а, цхьа х1ума дара, ткъа дерриг а б1останехьа ма ду; в) в знач. «да»: пойдёшь? — А то как же, пойду- воьдий хьо? — Т1аккха ткъа, воьду дера; г) в знач. «потому что» - цундела, -на, дела, а; надо остано­виться на ночлег, а то уже темно- буьйса яккха еза: 1аржъелла

• а частица 1) при обращ. ва; Салман, а Салман, иди сюда!- Салман, ва Салман, схьавола кхуза! 2) при вопросе х1ан?; что ты сказал, а? х1ун элира ахь, х1ан?

• а межд. х1ан; а, так это были вы! – х1ан, ткъа шу дара уьш!

• а (перед гласным. ан=) приставка «.доцуъ я «за» маь! нехь лела дешхьалхе; мае.: анормальный- ларт1ахь доцу

аб

• абзац м - йозан дакъа

• абитуриент м - дIавахавезарг (юккъера школа чекхъяьккхинарг я лаккхара де-шар деша воьдург)

• абонемент м - бартахь давазвалар ~ на цикл лекций- цхьа мог1а бешарца ладог1а елла бертахьхьаштан

• абонент м - бертахьхьаштан ерг

• абориген - даймахкахо, мехка вахархо

• аборигены мн.- даймахкахой

• аборт м мед. аборт - бер дIадаккхийтар; сделать ~ - бер дIадаккхийтар

• абрек м - обарг, обург

• абрикос м туьрк

• абрикосный, -ая, -ое, абрикосовый, -ая. -ое - туьркан; абрикосная косточка - туьркан лаг; абрикосовое дерево - туьркан дитт; абрикосовое варенье -туьркийн варени

• абсолютизм м полит, абсолютизм (цхьаьннан карахь дерриг а 1едал долу урхаллин кеп)

• абсолютно нареч. дуьициила йоццуш; с отриц. данне а; он ~ прав - иза дуьициила йоццуш бакъ ву; он ~ не прав- иза ванне а бакъ вац

• абсолютный -ая, -ое 1) филос. абсолютни, ц1ена (дуьстина, дозуш доцу) 2) в знач. «совершенный, полный» - дуьззина; ~ый покой - буьззина тем  ; ~ое большинство- къаьсттина дукхахберш; ~ая монархия - абсолютни монархи

• абстрактный, -ая, -ое левархо

• абстракция ж левар

• абсурд м г1урт, абсурд, цхьа а доцург; довести свою мысль до ~а- шен ойланах г1урт бан; шен ойла цхьа а доцчу т1е яккха

• абсурдный, -ая, -ое г1урте, цхьа a aгlo йоцу; ~ое мнение – г1урте ойла

• абсцесс м мед. нотIкъакхетар

ав

• авангард м - хьалхаратоба

• авангардный - хьалхаратобанах

• авангардист - хьалхаратобанхо

• аванпост м - (хьалхара ха я и лаьтта меттиг)

• аванс м - хьалхехьаэцар

• авансировать сов. и несов., кого-что авансировать -дан, аванс яла; ~ строительство – г1ишлошна хьалха яла

• авансовый - хьалхехьаэцаран

• авансом - хьалхехьаэца

• авансцена ж - тIеатр, хьалхарцянкъа

• авантюра ж - шеконаш

• авантюрист ж, ~ка ж шеконахо (шеконца лелорг)

• аварийный, -ая, -ое аварии; ~-ая служба - аварии г1уллакх

• авария ж авари (талхар, дохар); потерпеть ~ю- авари хила

• август м август; в ~е [месяце] - август баттахь

• августовский, -ая, -ое - августан, авгу-стера

• авиа авиа мас.: авиабензин - авиабензин

• авиабаза ж воен. - кеманчоь

• авиазавод м - кемакхуллучоь

• авиалиния ж - кемананекъ

• авианосец м воен. авианосец, - кеманахинкема

• авиапочта ж - кеманзIe; послать (или отправить) ~ой- кеманзIe яхьийта

• авиастроение с кеманаш дар

• авиатор м кеманхо

• авиационный - кеманан

• авиация ж - мохакеманаш

• авось частица разг. хIун хаьа; ~_не опоздаем –хIун хаьа тIаьхьа ца дуьсий а ; делать что-л. на ~ - хилахь хир аьлла цхьаъ дан

• аврал м - масо хьалавад, арадовла

• австралийский, -ая, -ое - австралихойн

• австралийцы мн. (ед. ~ец м, ~йка ж австралихо) австралихой

• австрийский, -ая, -ое австрихойн

• австрийцы мн. (ед. ~ец м, ~йка ж австрихо) австрихой

• авто- авто= («автомобилийн я уьш ен» маь1на долу чолхечу дешнийн хьалхара дакъа); мас.: автозавод -автозавод

• авто- авто= мас.: авторучка - авторучка; автоплуг- автогота

• авто- авто= («шен» боху маь1на долу чолхечу дешнийн хьалхара дакъа); мас.: автобиография- автобиографи

• автобаза ж автобаза

• автобиографический, -ая, -ое автобиографии

• автобиография ж автобиографи

• автобус м автобус

• автобусный, -ая, -ое автобусийн, авто-бусан

• автогённый, -ая, -ое: ~ая сварка- автогенаца вовшахлатор

• автогонки мн. автомобилаш хахкар

• автограф м автограф (автора та1ийна; куьг я язйина текст)

• автодосматривающие - шаьшха нийсдохьажамхой

• автозавод м автозавод

• автоинспекция ж автоинспекци (автомобилийн инспекци)

• автоколонна ж автоколонна, автомобилийн колонна

• автолавка ж автотуька

• автомагистраль ж автомагистраль, автонекъ

• автомат м в разн. знач. автомат

• автоматизация ж автоматизаци; ~ производства - производствен автоматизаци

• автоматизировать сов. и несов., что автоматизаци ян, автоматизировать дан

• автоматический, -ая, -ое автоматически; ~ая телефонная станция (АТС) -телефонан автоматически станци; действовать ~и (нареч.)- ша-шаха (или автоматически) -дан

• автоматчик м в разн. знач. автоматхо, автоматчик

• автомашина ж автомашина

• автомобиль м автомобиль

• автомобильный, -ая, -ое автомобилан; (изготовляющий автомобили) тж. автомобилаш ен; ~ая шина- автомобилан чкъург; ~ый завод - автомобилаш ен завод

• автономия ж автономи

• автономный, -ая, -ое автономии; ~ая республика -автономии республика

• автопарк м автопарк

• автопилот м автопилот

• автоплуг м автогота

• автопогрузчик м автопогрузчик, автоки-радуттург

• автопоезд м автопоезд

• автопортрет м автосурт, автопортрет

• автопробег м спорт, автомобилаш хахкар

• автор м автор; ~ проекта- кхолламан автор

• авторемонтный, -ая, -ое авторемонтан, авторемонт ен

• авторитет м авторитет, ларар; он пользуется ~ом - иза наха лоруш ву; преподаватель — большой ~ для ребят - хьехархо берашна йоккха авторитет ю

• авторитётн|ый, -ая, -ое 1) (пользующийся авторитетом) - авторитет йолу; ~ый учёный -авторитет иолу 1илманча 2) (заслуживающий доверия)- тешаме, авторитете; ~ое мнение- авторитете хетарг

• авторский, -ая, -ое авторан; ~ое право - авторан бакъо

• автор - куьгда

• авторство - куьгдебакъон

• авторучка ж авторучка

• автострада ж автострада, автонекъ

• автотранспорт м автотранспорт

aг

• aгa 1. межд. х1ан; ~, попался!- х1ан, каравеа хьо! 2. частица прост. х1аъ, х1аъа; видишь? — Ага, вижу- гой хьуна?— Х1аъ, го

• агглютинативный, -ая, -ое лингв, аг-глютинативни; ~ые языки - агглютинативни меттанаш

• агент м в разн. знач. — кадехьажархо, кадехьажархо болх бириг, х1инца мот тухучух а олу, амма хьалха цхьацанхьа болх бириг хилла кадехьажархо

• агентство с кадехьажаралла; Телеграфное ~ телеграфан кадехьажаралла ;

• агентура ж 1) къайлахталламан (къайлаха хаамаш гулбаран, талламан г1уллакх) 2) собир. къайлахталламан, къайлахталламхой, зерхой

• агитатор м хьагитаттархо

• агитационый, -ая, -ое агитационни; ~ая работа - хьагитаттархон болх

• агитация ж хьагитаттар

• агитировать несов. 1) за кого-что и без доп. (заниматься агитацией)- хьагитаттар лело 2) кого, разг. (убеждать) -тешо, т1еверзо

• агитмассовый, -ая, -ое агитмассийн; ~ая работа - хьагитаттармассан болх

• агитпункт м агитпункт

• агонизировать несов. агонехь хила

• агония ж аг1онейа, къовсам (сауьйзуш хилар)

• аграрный, -ая, -ое аграрии, латталело-ран, латта лело; ~ый вопрос - аграрии г1ул-лакх; ~ая страна - латта лело мохк

• агрегат м агрегат (балхана вовшахтоьхна тайп-тайпана машинам); уборочный ~ -ялта чудерзо агрегат

• агрессивность ж дера хилар

• агрессивный, -ая, -ое 1) дера; ~ая политика - агрессивни политика 2) перен. (враждебный) мостаг1аллин; ~ый тон – мостаг1аллин лер

• агрессия ж агресси

• агрессор м агрессор

• агро- агро= («агрономически» маъ1на долу чолхечу дешнийн хьалхара дакъа); мас.: агротехника - агротехника

• агробиология ж агробиологи

• агроном м агроном

• агрономический, -ая, -ое агрономии, агрономически

• агрономия ж агрономи, агро1илма

• агротехник м агротехник

• агротехника ж агротехника

• агротехнйческий, -ая, -ое агротехникан; ~ие мероприятия - агротехникан г1уллакхаш

• агрохимический, -ая, -ое агрохимически, агрохимии

• агрохимия ж агрохими (удобренийн г1оьнца ялташ, ораматаш хьекъорх долу 1илма)

ад

• ад м рел. и перен. жоьжахати; как в аду - жоьжахатехь санна

• адам — adam, адам.

• адамов: ~ о яблоко анат. логашад

• адаптация ж адаптаци 1) организм го-нахарчу хьелех йолийтар; 2. кхин меттанаш 1амочарна текст аьтто болчу аг!ор кечъяр

• адаптировать сов. и несов., что адаптировать дан, адаптаци ян; ~нный текст -адаптировать йина текст

• адвокат м адвокат (бехказваккхархо, хье-хамча)

• адвокатура ж 1) (профессия адвоката) адвокаталла 2) собир.- адвокатура, адвокаташ

• адекватный, -ая, -ое адекватни, цхьаьнадог1у, цхьатера

• административной, -ая, -ое — адманкуйгалийца

• администратор м — Куьйгалхо

• администрация ж — адманкуйгалийнцlа

• администрирование с — адманкуьйгал дан

• администрировать несов. — адманкуьйгалладан

• адмирал м адмирал

• адрес м 1) адрес; доставить письмо по ~ -у кехат адресаца д1акхачо; переменить ~ адрес хийца 2) (приветствие) -адрес (юбилейца я кхечу х1уманца декъалвеш дохьуьйту маршалла); вручить (или поднести) ~ юбиляру - юбилярана адрес д1адала

• адресат м адресат (д1аэца дезаш верг)

• адресный, -ая, -ое адресийн ; ~ стол - адресийн стол

• адресовать сов. и несов., что кому - дахьийта, хьажо

• адский, -ая, -ое 1) рел. жоьжахатин 2) перен.- 1азапе, 1аламат хала; ~ая боль -1азапе лазар

• адъютант м отта

аж

• ажурный, -ая, -ое 1) чиллахьесан; ~ая шаль - чиллахьесан кортали; ~ая вышивка - шалха дагам 2) перен. (искусный) - исбаьхьаллин; ~ая работа - исбаьхьаллин болх

аз

• аз м: не знать ни аза - цхьа злп а ца хаа; начинать с азов - элпаш гlepa д1адоло

• азарт м шовкъ, реже марздалар; войти в ~ - шовкъ ян

• азартный, -ая, -ое марзлун, марзлуш долу; ~ые игры - марзлуш долу ловзарш

• азбука ж в разн. знач. абат  ; ~ Морзе - Морзен элпаш

• азбучный, -ая, -ое: ~ая истина - массар-на а хуу[ш] бакъдерг

• азотистый, -ая, -ое хим. азот йолу, азотан; ~ая кислота- азот йолу мусталла

• азотный, -ая, -ое хим. азотан; ~ая кислота -азотан мусталла

аи

• аист — чIерийдохург

ай

• ай межд. (выражает испуг, боль) вай, ох! (кхераваларан, лазаваран маь1на долуш); ай, больно! ох1, лазаво! ; ай, да молодец! - гор дика к1ант я1!

• айва ж хьайба

• айвовый, -ая, -ое хьайбанийн; ~ое варенье -хьайбанийн варени

• айда межд. прост. - вало; ~ в лес! - вало хьуьнах!

• айран м (напиток) етта шура, айран

• айсберг м айсберг, шан лам

ак

• академик —

• академический —

• академия —

• акваланг —

• аквалангист —

• акварель —

• акварельный — хица дашош долу басарш

• аквариум — аьнглийц1а

• акватория — хин т1ие

• аккаунт — дlавазвалар, (акка́унт и экка́унт, от англ. account — учётная запись — нох. дlавазвалар, личный счёт, (редко) бюджет.

• акклиматизация —

• акклиматизироваться —

• аккомпанемент —

• аккомпаниатор — т1аьхьара пондар локхург

• аккомпанировать несов., кому аккомпанировать — дан, т1аьхьа [пондар] лакха

• аккорд — (мукъамехь тадеш цхьаьнатоьхна эшаран. масийтта аз)

• аккордеон — кехатпондар

• аккордеонист — пондарча

• аккордный —

• аккредитив —

• аккредитовать сов. и несов., кого, дип. — векал ван

• аккумулировать —

• аккумулятор м фаз., тех. — ниц1кълатториг

• аккумуляторный, -ая, -ое ниц1кълатториг-ран; ~ая батарея — ниц1кълатторигран бот

• аккумуляция — ниц1кълаттор; гулдар, lalop; ~ энергии - ниц1къ латтор

• аккуратность ж 1) (опрятность, исполнительность, тщательность) - дурсалла 2) (точность) - нийсалла

• аккуратный, -ая, -ое 1) (опрятный; исполнительный; тщательный)- дурсе; ~ый ученик - дурсе дешархо; ~ая работа - дурсе болх; пиши ~о (нареч.)- дурсе язде 2) (точный) - нийсса, шен хенахь; ~о (нареч.) платить налоги - шен хеннахь налогаш такха

• акробат — пелхьо

• акробатика — пелхьолла

• акробатический — пелхьонан; ~ие упражнения - пелхьонан упражненеш (или шарамаш)

• акробатка — пелхьо йу

• аксиома — таллаза а хууш дерг

• акт м 1) (действие, поступок) акт (цкъа дина я хилла х1ума); ~ огромного политического значения - доккха политически мехала акт 2) (документ)- акт (пачхьалкхан мехала указ, сацам); ~ о перемирии - машаран хьо-къехь акт; ~ на вечное пользование землёй - даим пайда эца латта д1адаларан акт; обвинительный ~ - бехкевен акт 3) театр. акт, дакъа; пьеса в трёх ~ах - кхаа декъехь пьеса

• актёр — мотарг1лийн говзанча

• актив 1. м актив, жигархой; партийный ~ партийни актив; сельский ~ юьртан жигархой

• актив —

• активизация ж 1. (по гл. активизировать)- жигардар, жигардаккхар 2. (по гл. активизироваться) -жигардалар, жигархилар

• активизировать сов. и чесов., кого-что - жигардакха, жигардан

• активизироваться сов. и несов. - жигара хила, жигардала

• активист — жигархо

• активность — жигаралла

• активный, -ая, -ое жигара; ~ый член кружка - кружокан жигара член; ~о (нареч.) участвовать в выборах - харжамаш-кахь жигара дакъа лаца ; ~ое избирательное право - харжамийн жигара бакъо

• актировать —

• актриса — мотарг1лийн говзанча

• актуальный —

• акула — Ǵorqma, г1оркхма (ч1ара)

• акустика —

• акушер —

• акушерский —

• акушерство —

• акцент —

• акцентировать —

• акционер —

• акционерный —

• акция —

• акция —

ал

• алгебра ж алгебра

• алебастр алебастр (гипсан цхьа тайпа)

• алебастровый, -ая, -ое алебастран

• алеть несов. 1) (становиться алым) ал бос эца 2) (виднеться — об алом) ал [басахь] къега; вдали алеют маки - геннара ал басахь къега пет1аматаш

• алиби с нескл. юр. алиби (бехкевийриг зулам дечохь цахилар бехказалла ларар)

• алименты мн. алименташ (шеца боцчу доьзалхочунна а, дена-нанна а алапих ден дакъа); получать с кого-л. ~ - цхьаьнгара алименташ эца; платить кому-л. ~ - цхьанна алименташ дала

• алкоголизм м алкоголизм (алкоголан цамгар)

• алкоголик м алкоголик, алкоголхо

• алкоголь м алкоголь

• алкогольный, -ая, -ое алкоголан; ~ые напитки - алкоголан маларш

• аллах м аллах1

• аллегорический, -ая, -ое аллегорин

• аллегория ж аллегори (кхечу суьртахь алар)

• аллея ж аллей

• алло межд. алло!, ладуг1у!, ладог1ал!

• аллюр м — Çabol, чабол

• алмаз м — алумоз, alumoz; резать ~ом - алумозаца хедо

• алмазный, -ая, -ое алумозан

• алфавит м алфавит, абат; чеченский ~ - нохчийн абат; написать фамилии по ~у - фамилеш абатехь д1аязъян

• алфавитный, -ая, -ое алфавитан, абатан; в ~ом порядке - алфавитан къепехь

• алчность ж сутаралла, писалла

• алчный, -ая, -ое сутара, пис

• алый, -ая, -ое ал, сирла-ц1ен; алые знамёна - ал байракхаш

• алыча ж хьаьрса хьач

• алычовый, -ая, -ое хьаьрсачу хьечийн; ~ое варенье - хьаьрсачу хьечийн варени

• альбом м альбом

• альманах м альманах (раж йоцуш, араиолу тайп-тайпанчу яздархойн литературан сборник)

• альпийский, -ая, -ое лаьмнийн, лаьмнашкара; ~ие луга лаьмнийн цанаш

• альпинизм м альпинизм

• альпинист м, ~ка ж альпинист

• альпинистский, -ая, -ое альпинистийн; ~ лагерь альпинистийн лагерь

• альт м в разн. знач. муз. альт; петь ~ом - альтаца йиш лакха; играть на ~е- альт лакха

• альтернатива ж альтернатива (масхчу т1ебилламех цхьаъ къастоза цавалар)

• альтруизм м альтруизм (шениг дитина, дог ц1ена нехан г1уллакхана кийча хилар)

• альтруист м альтруист, альтруизмхо

• альтруистический, -ая, -ое альтруистан; ~ поступок - альтруистан х1ума

• альтруистка женск. альтруист

• альфа ж альфа (грекийн алфавитан хьалхара элп) от ~ы до омеги - альфина т1ера омеги т1е кхаччалц (юьххьера дуьйна чекхдаллалц);

• алюминиевый, -ая, -ое наштаран

• алюминий м наштар

• аляповатый, -ая, -ое хат1 доцуш [дина]

ам

• аманат м (заложник) йисар[хо]

• амбар м амбар; хлебный ~ ялтийн амбар (или ц1а)

• амбиция ж амбици, догдоккхалла ; удариться (или вломиться) в ~ю – ч1ог1а дегабаам бан

• амбразура ж амбразура (т1еман б1аьвнан кораш; стр.— кор-не1 дуг1ийла)

• амбулатория ж амбулатори

• американский, -ая, -ое америкин

• американцы мн. (ед. ~ец м, ~ка ж америкахо) америкахой

• амнистировать сов. и несов., кого амни-сти ян; ~нный - амнисти йина, амнисти хилла

• амнистия ж амнисти (суьдо тоьхна хан лахаяккхар я лаьцначуьра схьахецар); объявить ~ю -амнисти кхайкхо; попасть под ~ю - амнисти юкъа ваха

• аморальный, -ая, -ое аморальни, телхина, оьзда доцу; ~ поступок - телхина (или оьзда доцу) х1ума

• амортизатор м тех. амортизатор

• амортизационный, -ая, -ое тех. амортизацин; ~ое устройство – амортизацин г1ирс

• амортизация ж 1) эк. тишдар, лелор; платить за ~ю - тишдарна мах бала 2) тех. деттадалар лаг1дар, амортизаци

• амортизировать сов. и несов., что 1) эк. тишдан 2) тех. деттадалар лаг1дан

• аморфный, -ая, -ое хим., мин. аморфан; кеп йоцу; ~ое вещество- кеп йоцу xlyмалла

• амплитуда ж фаз. амплитуда; ~ колебания маятника - маятникан лестаман амплитуда

• амплуа с нескл. амплуа (артистан ловзо ницкъ кхочучу тайпана ролаш)

• ампула ж ампула; лекарства в ~х - ампулашкахь молханаш

• ампутация ж ампутаци (операци йина лозу меже д1аяккхар); произвести (или сделать) ~ю- ампутаци ян

• ампутировать сов. и несов., что д1адаккха, ампутаци ян; ~ ногу - когана ампутаци ян, ког д1абаккха

• амулет м ч1иж (от болезни); х1айкал (от болезни и др. несчастья)

• амфибия ж 1) зоол., бот. амфиби 2) воен. (автомобиль) амфиби; самолёт-~ - амфибии-кема (хи mle а, лаьтта а охьахуу кема): танк-~ - амфиби-танк

• амфитеатр м - IамаветIеатар

ан

• анализ м 1) (метод) анализ (шен дакъойн башхаллашца х1ума талларан 1илманан некъ) 2) (разбор, рассмотрение) таллам, анализ; ~ романа - романан таллам 3) (определение состава) анализ, х1оттам къастор; сделать ~ - анализ ян; ~ почвы - лаьттан х1оттам къастор; ~ крови – ц1ийн анализ

• анализировать сов. и несов., что талла, къасто, анализ ян

• аналитик м аналитик, талламхо

• аналитический, -ая, -ое аналитически; ~ий метод - аналитически метод; ~ий ум - аналитически хьекъал; ~ая геометрия - аналитически геометри

• аналогичный, -ая, -ое саннарг, цхьатера, тера; ~ случай - и санна дерг, цунах тераниг

• аналогия ж аналоги, тера хилар; полная ~я - юьззина аналоги; провести ~ю между чём-л.- цхьана х1уманна юккъе аналоги яло; по ~и с чём-л. - цхьаннах тера

• ананас м бот. ананас

• анархизм м анархизм

• анархист м, ~ка ж анархист

• анархистский, -ая, -ое анархистийн; ~ая организация - анархистийн организаци

• анархический, -ая, -ое анархин; ~ое течение - анархин болам

• анархия ж анархи (хьаькамийн куьйгалла цахилар; планаза, низамза кегари, г1урт); ~ производства -производствон анархи

• анатомировать сов. и несов., кого-что- эт1о, эт1ийна талла; ~ труп - дакъа эт1ийна талла

• анатомический, -ая, -ое анатомически ; ~ театр - анатомически театр (1илманан-талламна декъий эт1о чоь)

• анатомия ж анатоми

• анафема ж х1уй; предать ~е – х1уй кхайкхо

• анахронизм м анахронизм, шираллах бухадисинарг

• ангар м ангар (кеманаш чохь латто я таден г1ишло)

• ангел м малик; ~ смерти - жабраил-малик, са оьцу мулкалмот

• ангельский, -ая, -ое маликан; ~ий голосок - маликан аз; у него ~ий характер - маликан санна, амал дика йолуш ву и ; ~ое терпение - т1улган бердехь санна собар хилар

• ангина ж мед. ангина

• английский, -ая, -ое ингалсан; ~ язык - ингалсан мотт

• англичане мн. (ед. ~ин м, ~ка ж ингалсхо) ингалсхой

• анекдот м анекдот, забаре дийцар

• анекдотический, -ая, -ое, анекдотичный, -ая, -ое забаре; ~ случай - забаре х1ума

• анемичный, -ая, -ое бос баьхьна (или байна), ц1ий к1езиг долуш; ~ вид - бос баьхьна гар

• анемия ж мед. анеми

• анестезировать сов. и несов., что анестези ян; ~ующие средства - лаза ца войту г1ирсаш

• анестезия ж мед. 1) (потеря чувствительности) анестези, цахаадалар 2) (обезболивание) анестези [яр] (ца лазавен маха тохар)

• анис м бот. анис (орамат)

• анимация - сакхоллар

• анисовый, -ая, -ое анисан; ~ое масло - анисан даьтта

• анкета ж анкета; заполнить ~у - анкета яздан

• анкетный, -ая, -ое анкетан; ~ые данные - анкетан хаамаш

• аннексировать сов. и несов., что аннекси ян

• аннексия ж аннекси (мохк нуьцкъах кхечу махках дlaтoxap)

• аннотация ж аннотаци (боцца чулацам)

• аннотировать сов. и несов., что аннотаци ян

• аннулировать сов. и несов., что дохо, д1адаккха; ~ договор- договор дохо; ~ закон - закон д1адаккха

• аномалия ж аномали (барам тlepa дlaтalap, нийса цахилар); магнитная ~ - магнитан аномали

• аноним м аноним (ц1е хьулйина автор)

• анонимка ж разг. анонимка, ц1арца доцу кехат

• анонимный, -ая, -ое анонимки, ц1арца доцу; ~ое письмо – ц1арца доцу кехат

• анонс м анонс (хьалххе спектакль д1акхайкхор)

• ансамбль м в рази. знач. ансамбль; архитектурный ~ - архитектуран ансамбль(дийкначу х1уманан дакъош цхьаьнатовш хилар); ~ песни и танца - эшаран а, хелхаран а ансамбль

• антагонизм м антагонизм (мостог1алла, машар хир боцу б1останалла)

• антагонист м антагонист (тавр воцу мостаг1)

• антагонистический, -ая, -ое антагонизме; ~ие противоречия - антагонизме б1останаллаш

• антарктический, -ая, -ое къилбашенан

• антенна ж радио антенна; приёмная ~ - схьалоьцу антенна

• анти- приставка анти=, дуьхьалара («дуьхьал», маь1на долу дешхьалхе); мае.: антирелигиозный - динна дуьхьалара, антифашист - антифашист

• антибиотик м мед. антибиотик

• антивоенный, -ая, -ое т1амна дуьхьалара

• антигосударственный, -ая, -ое пачхьалкхана дуьхьалара

• антидемократический, -ая, -ое антидемократически

• антиимпериалистический, -ая, -ое антиимпериалистийн

• антиисторический, -ая, -ое антиисторин

• антиквар м антиквар[хо]

• антикварный, -ая, -ое антикваран; ~ магазин- антикваран туька

• антикоммунистический, -ая, -ое антикоммунистически

• антилопа ж антилопа (дийнат)

• антимилитаризм м антимилитаризм

• антинародный, -ая, -ое халкъана дуьхьал долу, халкъана дуьхьалара

• антинаучный, -ая, -ое 1илманца дог1уш доцу, 1илманна дуьхьалара

• антинациональный, -ая, -ое къомана дуьхьалара

• антиобщественный, -ая, -ое юкъараллина дуьхьалара; ~ поступок - юкъараллица цадог1ург дар

• антипартийный, -ая, -ое антипартин; ~ая группа - антипартин группа

• антипатичный, -ая, -ое цабезаме, безам боцу; ~ человек - безам боцу стаг

• антипатия ж цабезам; чувствовать к кому-л. ~ю - цхьаьнгахьа цабезам хила

• антиправительственный, -ая, -ое правительствона дуьхьалара

• антирелигиозный, -ая, -ое динна дуьхьалара; ~ая пропаганда - динна дуьхьалара пропаганда

• антисанитарный, -ая, -ое антисанитарин; ~ые условия - антисанитарин хьелаш

• антисемит м антисемит, антисемитизмхо

• антисемитизм м антисемитизм

• антисемитка женск. к антисемит

• антисемитский, -ая, -ое антисемитизме

• антисептика ж мед. антисептика (чевнах д1овш ца долуьйтуш ц1анъяр я и ц1анъен молханаш)

• антисептический, -ая, -ое мед. антисептикин; ~ие средства - антисептикин г1ирсаш

• антитезис м филос., лог. антитезис

• антифашист м, ~ка ж антифашист, антифашизмхо

• антифашистский, -ая, -ое антифашистийн; ~ комитет - антифашистийн комитет

• антихрист м рел. дажал

• антициклон м метео антициклон

• античный, -ая, -ое антични; ~ое искусство - антични исбаьхьалла

• антология ж. лит. антологи; ~ чечено--ингушской поэзии - нохч-г1алг1айн поэзин антологи

• антоним м лингв, антоним (дешан б1останехьа маь1на долу дош, мае.: к1айн — 1аьржа, лекха—лоха)

• антракт м антракт; в ~е, во время ~а - антрактехь

• антропологический, -ая, -ое антропологин, антропологически

• антропология ж антропологи (адаман биологин 1илма)

• анфас нареч. анфас (юьхьан дуьхьалле); сняться ~ - дуьхьалхьаьжна (или анфас хьаьжна) сурт даккхийта

• аншлаг м аншлаг (билеташ доьхкина даларан хаам)

ап

• апатичный, -ая, -ое апате (апати йолуш волу); ~ человек апате стаг

• апатия ж апати (бен ца хеташ хилар); впасть в ~ю - апате вожа

• апеллировать сов. и несов. 1) юр. (подать апелляцию) апелляци ян (или яла) 2) к ко-му-чему (обратиться) - кхайкха, деха; ~ к народу - халкъе деха (или кхайкха)

• апелляционный, -ая, -ое юр. апелляцин; ~ая жалоба - апелляцин арз

• апелляция ж 1) юр. (обжалование) апелляци (лакхарчу суьде далар); подать ~ю в суд - суьде апелляци яла 2) (обращение) кхайкхам, кхайкхар, дехар; ~я к общественному мнению - юкъараллина хетачуьнга хьажар

• апельсин м апельсин

• апельсинный, -ая, -ое, апельсиновый, -ая, -ое апельсинан; апельсиновое дерево- апельсинан дитт

• аплодировать несов., кому-чему аплодировать - дан, т1араш детта

• аплодисменты мн. аплодисменташ (реза хилла тlapaш деттар)

• апломб м апломб, куралла; говорить с ~ом - кура къамел дан

• апогей м 1) астр. апогей (Лаыптана уггаре а генара беттан орбитин т1адам) 2) перен. апогей (кхиаман лаккхара тleгla); в ~е славы - сийлаллин апогейхь

• аполитичность ж аполитизмалла

• аполитичный, -ая, -ое аполитизме

• апологет м апологет (т1ехдаьккхина цхьаъ хестош верг)

• аппарат — чухьарр; пачхьалкхан чухьарр, 1илманан чухьарр, къамелан чухьарр

• аппаратная — чухьарран

• аппаратура ж собир. аппаратура (аппараташ)

• аппаратчик м, ~ца ж аппаратхо, аппаратчик

• аппендикс м анат. аппендикс, сов йоьхь

• аппендицит м мед. аппендицит, сов йоьхь дестар

• аппетит м аппетит (яа дог дар); отсутствие ~а - аппетит цахилар; есть с ~ом - аппетит йолуш яа; волчий ~ - берзан мацалла

• аппетитный, -ая, -ое аппетите; ~ая еда - аппетите юург; ~о (нареч.) выглядит - аппетите го

• аппликация ж аппликаци (бес-бесара кехаташ я к1адих даьхна цуьргаш летош сурт диллар я и сурт)

• апрель м апрель; в ~е [месяце] - апрель баттахь

• апрельский, -ая, -ое апрелан; ~ое утро - апрелан 1уьйре

• априори - нареч. филос., лог. априори (фактийн таллам т1e ца дуг1уш, зерах дозуш доцуш)

• априорный, -ая, -ое филос., лог. априорин; ~ое утверждение - априорин ч1аг1дар

• апробация ж 1) (одобрение) апробаци, къобалдар 2) с.-х. апробаци, къастор; ~ семян - х1уьнан апробаци

• апробировать сов. и несов., что 1) апробаци ян, къобалдан 2) с.-х. - апробаци къасто

• аптека ж аптека ; [точно] как в ~е - аптекехь санна нийса

• аптекарский, -ая, -ое аптекан; ~ие- аптекан терза

• аптекарь м уст. аптекарь, аптекахо

• аптечка ж аптека (кест-кеста оьшучу молханийн гlиpc); домашняя ~ - ц1ер аптека

ар

• арабист м 1аьрб-маттанча

• арабистика ж арабистика (1аьрбийн моттий, йозий, культурий, историй 1амо 1илма)

• арабский, -ая, -ое 1аьрбийн; ~ий - 1аьрбийн мотт ; ~ие цифры - 1аьрбий рахьаш

• арабы мн. (ед. араб м, ~ка ж 1аьрби) 1аьрбий (къоман ц1е)

• арапник м шед

• арахис м арахис (орамат)

• арахисовый, -ая, -ое арахисан; ~ая халва - арахисан хьовла

• арба ж ворда

• арбитр м арбитр (суьдан боцчу къовсаман кхелахо)

• арбитраж м арбитраж (арбитрийн кхел)

• арбитражный, -ая, -ое арбитражан; ~ая комиссия - арбитражан комисси

• арбуз м хорбаз

• арбузный, -ая, -ое хорбазан; ~ая к -хорбазан чкъуьйриг

• аргамак м эмалк

• аргумент м 1) аргумент (бакъхиларан билгало); привести ~ы - аргументаш яло 2) мат. аргумент (хийцалу терахь)

• аргументация ж аргументаш, аргументаци

• аргументировать сов. и несов., что аргументаш яло

• арена ж 1) арена, майда; на ~е цирка - циркан аренехь 2) перен. арена, некъ; на международной ~е -къаьмнийн юкъарчу аренехь

• аренда ж 1) (наём чего-л.) арена-да (йолах пайда эца далар); сдать в ~у – аренаде дала, 2) (плата) аренада, мах; платить ~у - аренада д1атакха

• арендатор м арендатор, арендахо

• арендный, -ая, -ое арендин; ~ая плата - арендин мах

• арендовать сов. и несов., что аренде эца

• арест м лацар; находиться под ~ом - лаьцна хила; наложить ~ на имущещество - бахам лаца

• арестант м, ~ка ж уст. см. арестонный

• арестованный м, ~ая ж тутмакх, лаьцнарг

• арестовать сов. и несов., арестовывать несов., кого-что - лаца

• аристократ м аристократ (элашха стаг)

• аристократическ|ий, -ая, -ое аристократийн; ~ое общество - аристократийн юкъаралла; ~ие манеры- элийн х1уманаш

• аристократия ж аристократи (элий)

• аристократка женск. к аристократ

• арифметика ж арифметика

• арифметический, -ая, -ое арифметически, арифметикан; ~ая задача -арифметически задача

• ария ж муз. ари (цхьана озаца олу илли)

• арка ж архит. нартол

• аркан м. муш

• арктический, -ая, -ое арктикан; ~ие льды - арктикера (или къилбаседера) шаш

• армада ж армада (арданг)

• арматура ж, тж. собир., тех. арматура (машинан, аппаратан г1ирс; аьчкабетонан г1ишлонан аьчка бух)

• арматурный, -ая, -ое арматуран; ~ое железо - арматуран эчиг

• армеец м сурхо

• армейский, -ая, -ое эскархойн; ~ полк - эскархойн полк

• армия ж сур, арми; ~ труда - перен. - къинхьегаман сур

• армяне мн (ед. ~ин м., ~ка ж эрмало) эрмалой

• армянский, -ая, -ое эрмалойн; ~ язык - эрмалойн мотт

• аромат м хаза хьожа; ~ цветов - зезагийн хьожа

• ароматический, -ая, -ое, ароматичный, -ая, -ое, ароматный, -ая, -ое -[хаза] хьожа йог1у; ~ чай - хьожа йог1у чай

• арсенал м воен. арсенал (т1еман гlиpc чохь г1ишло); целый ~ сведений перен.- дийнна хаамийн арсенал

• артачиться несов. разг. (упрямиться)- амал ян

• артезианский, -ая, -ое артезианан; ~ие воды - артезианан хиш; ~ий колодец - артезианан г1у

• артель ж в разн. знач. артель; сельскохозяйственная ~ - юьртабахаман артель; ~ грузчиков- киранхойн артель

• артельный, -ая, -ое артелан; ~ устав - артелан устав

• артериальный, -ая, -ое артерин; ~ая кровь - артерин ц1ий

• артерия ж 1) анат. артери, дегапха 2) перен. некъаш; водная ~ республики - республикан хин некъ

• артикул м (тип товара) артикул (товаран тайпа)

• артикуляция ж лингв. артикуляци (аз олучу къамелан меженийн болх)

• артиллерийский, -ая, -ое артиллерин; ~ залп - артиллерин залп

• артиллерист м артиллерист

• артнллерия ж артиллери; противотанковая ~я - танканашна дуьхьалара артиллери; служить в ~и -артиллерехь г1уллакх дан

• артист м 1) артист 2) перен. говзанча; ~ своего дела - шеи г1уллакхан говзанча

• артистический, -ая, -ое 1) артистийн 2) перен. говза; ~ая работа - говза болх

• артистка женск. к артист

• арфа ж арфа (мерзпондаран тайпа)

• архаизм м лингв. архаизм (тишделла дош я грамматически форма)

• архаика ж архаика; мацахалла, ширалла

• архаический, -ая, -ое, архаичный, -ая, -ое - мацахлера, шира

• археолог м археолог

• археологический, -ая, -ое археологин, археологически; ~ая экспедиция - археологически экспедици; ~ие раскопки - археологин ахкарш

• археология ж археологи (охкуш кераечу х1уманашца мацахлерчу нехан дахаррий, културий толлу 1илма)

• архив м архив; сдать в ~ (прям. и перен.) - архиве д1адала

• архивный, -ая, -ое архиван; ~ые документы - архиван документаш

• архипелаг - м геогр. архипелаг

• архитекторы - бухбархой

• архитекто - бухбархо

• архитектура - бухболуш

• архитектурный, -ая, -ое архитектурин; ~ые памятники - архитектурин иэсаллаш

• аршин м уст. аьрша (0,71 м); мерить на свой ~ - шен барамехь (или аьршанца) дуста

• арык м татол

ас

• ас м ас (ц1арна а ц1е яхна кеманча)

• асбест м мин. асбест

• асбестовый, -ая, -ое асбестан; ~ые пласты - асбестан г1аьтнаш

• асимметрический, -ая, -ое, асимметричный, -ая, -ое - симметри йоцу

• асимметрия ж асимметри (симметри йоцуш хилар)

• аскет м халбатхо

• аскетизм м халбаталла

• аскетический, -ая, -ое халбате; ~ая жизнь - халбате дахар

• аспект м аспект (хетарг); в ином ~е - кхечу аспектехь

• аспирант м, ~ка ж аспирант

• аспирантский, -ая, -ое аспирантийн

• аспирантура ж аспирантура (лакхарчу 1илманан доьшийла); учиться в ~е - аспирантурехь деша

• ассамблея ж ассамблей (гулам); Генеральная Ассамблея Организации Объединённых Наций -Цхьаьнакхеттачу Къаьмнийн Организацин Генеральни Ассамблей

• ассенизатор м ассенизатор

• ассенизация ж ассенизаци (боьхаллаш д1аяхаран г1уллакхаш)

• ассигнация ж ассигнаци (Россехь кехатан ахча)

• ассигнование с 1. (действие) ассигновать дар 2. чаще мн. ~я (сумма)- ассигновани, ахча

• ассигновать сов. и несов., что ассигновани ян

• ассимилировать сов. и несов, кого-что ассимиляци ян, тардан

• ассимилироваться сов. и несов. ассимиляци хила, тардала

• ассимиляция ж 1. (по гл. ассимилировать) ассимиляци яр, тардар 2. (по гл. ассимилироваться) ассимиляци хилар, тардалар 3. лингв. ассимиляци

• ассистент м ассистент

• ассистировать несов.: ~ кому-л. цхьаьннан ассистент хила

• ассортимент м ассортимент (тайп-тайпана к1ади, х1уманаш); богатый (или большой) ~ - йоккха ассортимент

• ассоциация ж в разн. знач. ассоциаци, цхьаьнакхетар (говзалла цхьаъ хилар т1ехь цхьаьнакхетар; цхьаъ вукханах дозуш хилар); ~ по сходству - тераллица цхьаьнакхетар

• ассоциировать сов. и несов., кого-что с кем-чем - дозуш дан, ассоциаци ян

• ассоциироваться сов. и несов., с кем-чем . - дозуш хила, даза

• астма ж астма (са лецар, лазар)

• астматик м разг. астма-цамгархо

• астматический, -ая, -ое астмин; ~ кашель - астмин йовхарш

• астролог м астролог (астрологии говзанча)

• астрология ж астрологи, седажайна

• астронавт м астронавт

• астронавтика ж астронавтика (пана xlaваэхула леларан 1илма)

• астроном м — асатlурненехо

• астрономический, -ая, -ое — асатlурненийн

• астрономия ж — асатlурнене (маьлхан дуьненийн 1илма)

• астрофизика ж астрофизика (дуьненийн физически хьелех, химически х1оттамех .лаьцна 1илма)

• асфальт м асфальт

• асфальтировать сов. и несов., что асфальт йилла; ~нная дорога - асфальт йиллина некъ

• асфальтовый, -ая, -ое асфальтан; ~ тротуар - асфальтан тротуар

ат

• атавизм м биол. атавизм

• атака ж атака; пойти в ~у - атаке ваха; отразить ~у - атака юхатоха; повести войска в ~у – б1ахой атаке бига

• атаковать сов. и несов., кого-что, прям, и перен. - атака ян

• атеизм м атеизм (делах а, динах а цатешар)

• атеист м атеист, мунепакъ

• атеистический, -ая, -ое атеизмин; ~ая литература - атеизмин литература

• ателье с ателье

• атлас м — аьтлат; географический ~ - географин аьтлат; анатомический ~ - анатомин аьтлат

• атлас м (материя) аьтлат

• атласный, -ая, -ое 1) атласан; ~ ткань - атласан к1ади 2) перен. атлас caнна; ~ая кожа - атлас санна чкъор

• атлет м атлет; (силач) тж. зоьртала стаг

• атлетика ж спорт, атлетика; лёгкая ~ - яйн атлетика; тяжёлая ~- еза атлетика

• атлетический, -ая, -ое атлетикан; ~ упражнения - атлетикан шарамаш; ~ое сложение - зоьртала дег1 долу

• атмосфера ж 1) атмосфера, х1аваъ 2) физ., тех. атмосфера (газийн та1аман барам) 3) перен. юкъаметтиг; товарищеская ~ - накъосталлин юкъаметтиг

• атмосферный, -ая, -ое атмосферан; ~ давление – атмосферан та1ам; ~ые условия - атмосферан хьелаш

• атом м атом; расщепление ~а атом екъар

• атомный, -ая, -ое атоман; ~ая электро станция - атоман электростанци; ~ый вес - атоман йозалла; ~ая энергия - атоман ницкъ; ~ое оружие - атоман герз

• атомоход м атомкема

• атомщик м атомхо

• атрофироваться сов. и несов. – атрофи хила, са д1адала, дакъадала

• атрофия ж атрофи, чуьра са д1адал, меже якъаялар

• атташе м атташе (цхьана г1уллакхан говзанча-консультант волу дипломатийн векалшха стаг)

• аттестат м в разн. знач. аттестат (дешар чекхдаккхаран я 1илманхочун ц1е яларан тешалла; б1аьхочун сурсаташ, духар схьаоьцу кехат) ~ зрелости - кхиаран aттестат

• аттестационный, -ая, -ое аттестацин ; ~ая комиссия - аттестацин комисси

• аттестация ж I. (отзыв) аттестаци (магор, характеристика ялар, ц1е тиллар я xаар билгалдаккхар) 2. (действие) - аттестации яр

• аттестовать сов. и несов., кого-что aттестаци ян

• аттракцион м аттракцион (цирко я эстрадо гойту башха номер; юкъараллин сакъоьручохь: бираьнчикаш, тир, карусель)

ау

• ау межд. х1е-х1ей!

• аудиенция ж аудиенци (пачхьалкхан лаккхарчу стага т1еэцар); дать кому-л. ~ - цхьанна аудиенци яла

• аудитория ж 1) (помещение) аудитори 2) собир. (слушатели) аудитори, ладуг1урш; внимательная ~ - тидаме аудитори

• аукать, аукаться несов. разг. х1е-х1ей баха

• аукцион м аукцион (бахам дукха деллачунна д1абохкар); продажа с ~а - аукционехь дохка

• аул м эвл

• аульный, -ая, -ое эвлан, эвлара;

аф

• афганский, -ая, -ое афганийн, овх1анийн; ~ язык - афганийн (или овх1анийн мотт)

• афганцы мп. (ед. ~ец м, ~ка ж афган, овх1ан) афганаш, овх1анаш

• афера ж афера

• аферист м, ~ка ж аферист

• афиша ж — алийша

• афишировать сов. и несов., что д1акхайкхо

• афоризм м афоризм (ира дешнаш, кица)

• африканский, -ая, -ое африкин; африкахойн; ~ие языки - африкахойн меттанаш

• африканцы мн. (ед. ~ец м, ~ка ж африкахо) африкахой

• аффект м аффект (ч1ог1а оьг1азвахна хилар); совершить что-л. в состоянии ~а - цхьа х1ума аффектехь волуш дан

• аффикс м лингв, аффикс; словообразовательный ~ - дош кхолларан аффикс

ах

• ах межд. эх1 !; ах, как это красиво! - эх1, махаза ду xlapa! ах вот как! - х1ан, иштта дара иза!

• ахать несов. эх1 бйха

• ахиллесов: ~а пята - син пха

• ахинея ж — туржаl, туржаl(бу), разг.: нести ~ю - х1ун ду а цахуург дийца

• ахнуть сов. однокр. эх1 ала; он и ~ не успел- эх1 ала а ца кхиира иза

• ахти межд. разг.: не ~ какой - эх1-аьлла х1ума а дац; не ~ какой умный – эх1-аьлла хьекъале а вац

аш

• ашуг м ашуг, илланча

аэ

• аэровокзал - моха кеман дуьхьал вахар

• аэродром - моха кема охьахуу меттиг

• аэропорт - моха кема охьахуу ков

• аэросев - моха кеманца хIудер

• аэрофотосъёмка - моха кеманцасуьрташ дахар