Тептар:Оьрсийн Нохчийн Дошам/ЭЛП/З

З

за

• за 1 предлог 1. с вин. и тв. п. 1) с вин. п. на вопрос «куда?, за что?»; с тв. п. на вопрос «где?, за чем?»: (за пределы) ара; (за пределами) арахь; (через, по ту сторону) дехьа; (позади) т1ехьа; (около) хьалха; (вокруг) гонаха; уехать за город – г1алил ара даха (или дала); жить за городом – г1алил арахь даха; переправиться за реку - хил дехьа дала; стоять за чертой - сизал дехьа латта; поставить что-л. за шкаф - цхьа xlyма шкафа т1ехьа х1отто; стоять за деревом - дечига[на] т1ехьа латта; сесть за стол - стоьла хьалха (или гонаха) охьаховша; сидеть за столом - стоьла хьалха (или гонаха) 1ан;заткнуть кинжал за пояс- шаьлта доьхкарх йолла; с кинжалом за поясом - доьхкарх шаьлта а йоллуш 2) с вин. п. указывает на начало действия, обычно передаётся инфинитивом +доладала; с тв. п. указывает на занятие чём-л. т1ехь; сесть за работу- болх бан охьахаа; сидеть за работой - балха т1ехь далла 3) (о замужестве) за кого— дат. п., за кем—местн. п.;она замужем за моим другом - сан доттаг1чуьнгахь марехь ю и иза 4) (по причине) перев. дат. падежом; ценить за храбрость - майра хиларна лара; выбросить за ненадобностью - цаэшарна д1акхосса 5) (указывает на объект действия) перев. местн. и дат. падежами;беспокоиться за детей - берашка сагатдан; смотреть за детьми - берашна хьажа 2. с вин. п. 1)(указывает на предмет, которого касаются) передаётся им. падежом; взять за руку- куьг лаца 2) (ради) дуьхьа; (в пользу кого-л.) дуьхьа; перев. тж. дат. падежом; бороться за правду -бакъонан дуьхьа къийсам латто; борьба за мир - машар къийсар; сражаться за Родину - Даймехкан дуьхьа къийсам латто; голосовать за предложение -предложенина куьг айа 3)(при обмене, оплате) — перев. вещ. или дат. падежом; купить за рубль -соьмах эца; работать за плату - мехах болх бан; уплатить за работу - балхана мах бала 4) (свыше) сов; т1ех; ему лет за сорок - шовзткъа шо сов ду цуьнан 5) (на расстоянии) гена, д1а; за пять километров от села - юьртана пхи километр гена 6)(до, раньше) хьалха; за пять дней до срока - хенал пхи де хьалха 7) (в течение) чохь; перев. тж. род. или местн. падежом; заработок за год- шеран алапа; сделано за неделю - к1иран чохь дина; за последнее время – т1аьххьарчу хенахь 8)(вместо) метта; я за тебя всё сделал -хьан метта ас дерриг а дина 3. с тв. п. 1) (после, вслед) т1аьхьа; за дождями наступила жара – дог1анел т1аьхьа йовхо х1оьттира; следуйте за мной! - суна т1аьхьах1отта!; читать книгу за книгой –т1аьхьа-хьалха книгаш еша 2) (во время чего-л.) перев. деепричастием; поговорить за обедом – х1ума юуш къамел дан 3) (с целью) перев. инфинитивом; идти за водой - хи дан даха 4) (указывает на зависимость, принадлежность) т1ехь; книга числится за мной - книга суна т1ехь лоруш ю; дело за деньгами – г1уллакх ахчана т1ехь лаьтта 5) (с чём-л.) долу; бумага за номером пять номер - пхиъ йолу кехат; очередь за вами – paг1 шуьгахь ю; работать за двоих - шиннан метта болх бан

• за 2 частица х1ун; это что за человек! - xlaра х1ун стаг ву!; что за погода!- xlapa х1ун де ду!

• за= приставка 1. (глагольная) хандешнаш до х1окху маь1ница: 1) дар доладалар маь1на долуш доло, дола[дала]; при переходных глаголах [д1а]доло, мас.: забегать –д1асайда дуьйладала; запеть- йиш йоло; заиграть - лекха доло 2) дар цхьана дозанал т1exдаларан маь1на долуш т1ехьа, дехьа, т1ех, мас.: зайти за дом – ц1ийна т1ехьа вала; зайти далеко в лес -хьуьнхула гена д1адаха 3) дар т1ехдаларан маь1на долуш т1ех, сов, мас.: закормить –т1ех дао 2. (образует существительные и прилагательные) дехьара (ц1ердешнаш, билгалдешнаш до х1ума дехьа aгlop хилар маь1на долуш), мас.: закавказский - кавказал дехьара; заречье -хидехье, хил дехье

• заактировать сов., что акт х1отто

• заалеть сов. I) (стать алым) ал бос эца; восток ~л - малхбалено ал бос эцна 2)(показаться—об алом) - ал босахь къега

• зааплодировать сов. т1араш детта доло

• заарканить сов., кого аркан таса

• заартачиться сов. разг. амал я

• заасфальтировать сов., что асфальт йилла

• забава ж ловзар, синкъерам; детские ~ы - берийн ловзарш

• забавлять несов., кого ловзадан, самукъадаккха; ~ детей игрушками - ловзочу х1уманех берийн самукъадаккха

• забавляться несов. ловза, самукъадала, самукъадаккха

• забавно 1. нареч. синкъераме, самукъане, забаре; он ~ рассказывает - цо самукъане дуьйцу 2. в знач. сказ.: это ~ - иза самукъане ду

• забавный, -ая, -ое самукъане, синкъераме, забаре; ~ая картинка - самукъане сурт; ~ый рассказ -синкъераме дийцар

• забаллотировать сов., кого ца хоржуш дита; ~ кандидата - кандидат ца хоржуш вита

• забарабанить сов. вота тоха (или етта йоло)

• забарахлить сов. разг. (о моторе) гlap-г1ир доло, талха

• забаррикадировать сов., что [д1а]дукъа, баррикада ян; ~ вход - чувоьдийла юкъа

• забаррикадироваться сов. баррикада ян, чукъовлавала

• забастовать сов. забастовка ян, болх охьатаса

• забастовка ж забастовка, болх охьатасар; объявить ~у - забастовка кхайкхо

• забастовочный, -ая, -ое забастовкин; ~ комитет - забастовкин комитет

• забастовщик м, ~ца ж забастовкахо

• забвение с дицдар; ~е своих обязанностей - шен декхарш дицдар; предать ~ю - дицдан; искать ~я -дицдан г1ерта

• забег м спорт, дадар; ~ на пятьсот метров - пхи б1е метр вадар

• забегать сов. д1асаида [дуьйладала]

• забегать несов. (внутрь) чуида; ~ вперёд - хьалхадийла

• забегаться сов. разг. идда xloттa (или дожа или к1аддала)

забежать сов. 1) (попасть куда-л.) чудада, к1елдада; ~ в дом – ц1а чу дада 2) (убежать далеко) дедда генадала; ~ вперёд - [ведда] хьалхавала 3) разг. (зайти мимоходом) чу­дада, чух1отта; ~ к другу- доттаг1 волчу чух1отта

забелеть сов. 1) (стать белым) к1айдала 2) (показаться — о белом) к1айн къега

забеливать несов., забелить сов., что, разг. 1) (сделать белым) хьакха; ~ стёкла окон [мелом] -коран б1аьргашна кир хьакха 2) (приправить) к1айдан; ~ чай [молоком] - шуьрица чай к1айдан

забеременеть сов. пхардала; берах хила

забеспокоиться сов. сагатдан доладала

забетонировать сов., что бетон йотта

забинтовать сов., забинтовывать несов., кого-что - бинт хьарчо; ~ палец – п1елгана бинт хьарчо

забитый, -ая, -ое (запуганный) кхерийна; (измученный) г1елдина

забить 1 сов. 1) что во что (вбить) чутоха; ~ гвоздь - хьостам чутоха; ~ клин - зайл чутоха 2) что чем (заделать наглухо) детта; [д1а]дукъа; ~ окно досками - кор аннашца д1адукъа 3) что чем (заполнить до отказа) дуза; ~ сарай сеном - божал элах дуза 4) что чем (засорить) д1адукъа 5) что, спорт. чутоха; ~ мяч в ворота - буьрка кех чу тоха 6) кого, разг. (запугать, замучить) тентакваккха 7) кого (убить) ден; ~ быка на мясо - жижгана сту бен 8) что, разг. (заглушить) дукъдан; сорняк ~л посевы - асаро ялташ дукъдина ; ~ кому-л. голову пустяками – к1одбоцчу х1уманашца цхьаьннан корта хьере бан

забить 2 сов. 1) (об источнике и т. п.) тоха; из скважины забила нефть - скважина чуьра мехкадаьтта туьйхира 2) (начать ударять) [детта] дола; ~ в барабан - вота йоло ; ~ тревогу- орца даккха

забиться 1 сов. I) разг. дола; ~ в угол - соне дола 2) (засориться) д1адукъа; труба забилась грязью -турба хатто д1аюькъна

забиться 2 сов.: сердце ~лось - дог деттадала доьлла

забияка м и ж разг. девнча

заблаговременно нареч. хьалххе; ~ известить - хьалххе хаам бан

заблагорассудиться сов. безл. дагадан; он делает всё, что ему ~тся - шена дага мел деанарг до цо

заблагоухать сов. хаза хьожа яла (или яржо)

заблестеть сов. 1) (стать блестящим) къага [доладала] 2) (показаться—о блестящем) къегаш ган

заблеять сов. laxa [доладала] (уьстаг1ех)

заблудиться сов. тила ; ~ в трёх соснах - хьун а тале тила

заблуждаться несов. тила; вы ~етесь - тилла шу

заблуждение с тилар ; ввести в ~ - тило

забодать сов., кого ма1аш 1отта

забой 1 м горн. забой (маь1да доккху метгпиг)

забой 2 м (скота) дайар

забойщик м маь1данхо, даккхархо

заболеваемость ж цомгуш хилар

заболевание с 1) (болезнь) цамгар; серьёзное ~е – ч1ог1а цамгар 2) (возникновение болезни) цамгар кхетар; предохранить от ~я - цамгар кхетарх ларван

заболеть 1 сов. (3 л. ед. ч. буд. вр. заболеет; стать больным) цамгар кхета, цомгуш хила; ~ гриппом - грипп кхета

заболеть 2 сов. (3 л. ед. ч. буд. вр. заболит; начать болеть) лаза дала; у меня ~ла голова - корта лаза баьлла сан

заболотиться сов. уьшал xloттa

заболоченный, -ая, -ое уьшал х1оьттина; ~ые земли - уьшал х1оьттина латтанаш

заболтать сов. 1) чем (начать болтать) д1асалесто дола; ~ ногами - когаш д1асалесто дола 2) что, разг. (замесить, приготовить) хьакхо; ~ тесто для блинов – г1аймакхашна бод хьакхо

заболтаться сов. разг. къамел дахдан, луьйш хан яйа

забор 1 м керт; обнести сад ~ом - бешана гонаха керт ян

забор 2 м д1аозар; ~ воды из озера - 1ам чуьра хи д1аозар

забористый, -ая, -ое прост. 1) (сильный) ч1ог1а; ~ый табак – ч1ог1а тонка 2) перен. (грубый) к1оршаме, сий доцу; ~ое словцо – к1оршаме дош

забота ж г1айг1а; проявить ~у о ком-л. - цхьаьннан г1айг1а бан; у него много забот - цуьнан дукха г1айг1анаш ю; жить без забот – г1айг1а йоцуш ваха; не моя ~а разг. - сан бала бац

заботить несов., кого г1айг1а ян

заботиться несов., о ком-чём г1айг1а бан; ~ о детях - берийн г1айгla бан; он ни о чём не заботится - цхьана а х1уманан г1айг1а ца йо цо

заботливость ж г1айгla хилар

заботливый, -ая,-ое г1айг1а йолу; ~ отец – г1айгla йолу да

забраковать сов., кого-что брак дан; ~товар - товар брак дан

забрало с ист. цхар; выступить с открытым ~м перен.- лечкъа а ца деш, дуьххьал д1аала

забрать сов. 1) кого д1адига; что д1адахьа; ~ книги - книгаш д1аяхьа 2) что (заделать) тоха; ~ окна досками - кораш дуьхьал аннаш тоха 3) что (подобрав, сузить) чуоза; ~ в шов - эвна чуоза ; ~ себе что-л. в голову- цхьа х1ума коьрта чу дижо; забрало за живое- ца ловчу 1оттаделира цунна забраться сов. 1) (залезть внутрь) чудала; (на что) т1едала; (подо что) к1елдала, к1елдаха; (за что) т1ехьадала; ~ в чужой дом - нехан ц1а чу вала; ~ на высокое дерево- лекхачу дитта т1е вала; ~ под одеяло – юрг1ана к1ел вала 2) (зайти далеко) кхача; ~ в глубь леса- хьуьна юккъе кхача

забрезжить сов. 1) серладала; в темноте ~л огонёк- бодашкахь серлаелира ц1е 2) безл.: ~ло -[к1еззиг] серладели

забрести сов. разг. I) [чу]кхача, [чу]даха; ~в чужой двор - нехан керта кхача 2) (уйти далеко) д1адаха; они забрели далеко в горы - генна лам чу д1абахара уьш

забродить сов. (о тесте, квасе) совса [доладала]

забронировать сов., что лаца, [цхьанна т1ехь] ч1аг1дан

заброс м разг.: дела в ~е –г1уллакхаш д1атесна ду

забросать сов., кого-что чем (засыпать) [тийсина] д1адукъа; ~ яму песком - ор г1ум тийсина д1адукъа ; ~ артистов цветами - артисташна зезагаш кхийса; ~ кого-л. во­просами - цхьанна хаттарш т1екхохка; ~грязью - хатташ тоха

забросить сов., кого-что 1) (внутрь) чукхосса; (на что-л.) т1екхосса; (вверх) хьалакхосса; ~ мяч на крышу - буьрка тхов т1е кхосса 2) перен. д1атаса; ~ хозяйство - бахам д1атаса 3) разг. (завезти): ~ товары - товараш [чу]дан

заброшенный, -ая, -ое д1атесна; ~ое хозяйство – д1атесна бахам

забрызгать сов., кого-что цинцаш детта; ~ платье грязью - кучах хоттан цинцаш детта

забрызгаться сов. цинцаш деттадала; (грязью) хатташ деттадала

забуксовать сов. г1о хьакха [доло], хьийзаш саца

забулькать сов. булкъ доло

забурлить сов. карзахдала

забывчивость ж дицдалар, вицлуш хила

забывчивый, -ая, -ое дицлун, дицлу[ш долу]

забытый, -ая, -ое дицделла, дицдина; ~ые вещи - йицъелла х1уманаш

забыть сов. 1) кого-что, о ком-чём, про кого-что, с неопр. дицдала; ~ дорогу куда-л.- цхьанхьа боьду некъ а бицбала; ~ [прежнюю] хлеб-соль - даьжна текх дицдала 2) что (оставить где-л.) дицдан; ~ очки дома - куьзганаш ц1ахь дицдан ; не ~ себя - ша виц ца ван

забытьё с (беспамятство) кхетам чуьра далар; (дремота) наб озор; в ~и - кхетам чуьра даьлла хила; (во сне) наб озийна хила; впасть в ~ё - кхетам чуьра дала; (уснуть) наб озо

забыться сов. 1) (задремать) наб озо; больной забылся - цомгушчунна наб озийна 2)(задуматься, отвлечься) ойланга дала 3)(не сдержать себя) чуьрадала 4) (исчезнуть из памяти) дицдала

зав= зав=, мас.: завфермой - завферма; завотделом - завотдел

заважничать сов. разг. вазвала

завал м 1) хьаьтт, д1адукъар; снежный ~ - лайн хьаьтт 2) (искусственное препятствие) дуьхьало

завалинка ж терхи

завалить сов. I) кого-что (засыпать) дlaдукъа; ~ яму песком -ор г1амарца д1адукъа; дорогу завалило обвалом - хьаьтт текхна некъ д1абуькъна 2) что (загромоздить) дуза; стол был завален книгами - стол книгаша д1аюьзнера 3) перен., кого-что чем, разг. [д1а]дукъийта, дукъа; ~ работой -балхе д1авукъийта 4) что (обрушить) харцо; ~стену- пен харцо

завалиться сов. 1) (упасть за что-л.) чудожа; свёрток ~лся за сундук- т1орказ т1ехьа чуйоьжна ларча 2) (обрушиться) чукхета, харца; стена ~лась - пен хаьрцина ; ~ться спать- набарна вожа

завалиться сов. разг. 1уьллуш хила; нигде не ~лся...?- цхьаннахьа а 1уьллуш дац те...?

заварить сов., что 1)басар даккха; ~ чай - чайнан басар даккха 2) тех. д1адукъа 3) перен.: ~ кашу- кегари бан; сам заварил кашу, сам и расхлёбывай посл.- туьха диъначо мийла деза хи

завариться сов. 1) басар дала; чай ~лся - чайнан басар даьлла 2) перен. доладала; ~лось дело –г1уллакх доладелла

заварка ж 1. (действие) 1) (чая) басар даккхар; чайник для ~и - басар доккху чайник 2) тех. д1адукъар 2. (заваренный чай) басар

заваруха ж прост. кегари

заведение с: учебное ~ - дешаран заведени

заведовать несов., чем куьйгалла дан, доладан; ~ хозяйством - бахам т1ехь куьйгалла дан

заведомо нареч. хьалххе дуьйна гушшехь, хуъушехь; он дал в суде ~ ложные показания - хуъушехь суьдехь харц тешалла ма дира цо

заведомый, -ая, -ое гуш долу; это — ~ая ложь- уьш-м ган а гуш аьшпаш бара

заведующий м, ~ая ж доладархо, куьйгалхо; ~ий клубом - клубан доладархо

завезти сов. 1) кого-что [т1ехволуш] д1акхето; ~ письмо по дороге- т1ехволуш кехат д1акхето 2) (увезти далеко) кого дига; что дахьа 3) что (привезти) [чу]дан; ~ товары в магазин - туькана товараш дан

завербовать сов., кого-что балха яздан

завербоваться сов. балха язвала

заверение с тешор; ~я в дружбе – доттаг1аллих тешор

заверещать сов. ц1ийза

заверить сов. 1) кого в чём (уверить) тешо; ~ в своей преданности- ша тешаме хиларх тешо 2) что (удостоверить) ч1аг1дан; ~ копию документа - документан копи ч1аг1ъян

завернуть сов. I) кого-что (обернуть, закутать) юкъахьарчо, юккъехьарчо; ~ ребёнка в одеяло -бер юрг1ан юкъа хьарчо 2) что (загнуть) хьалакарчо; ~ рукава - пхьуьйшаш хьалакарчо 3) что, разг. (завинтить) д1ахьовзо, т1ехьовзо 4) (свернуть в сторону) д1адерза, д1ахьовзо; ~ за угол –маь11ехула д1аверза 5) разг. (зайти мимоходом) чудерза; ~ к приятелю – доттаг1 волчу чуверза

завернуться сов. 1) во что (закутаться) юкъахьарча, юккъехьарча; ~ться в одеяло – юрг1анна юкъахьарча 2) (подвернуться) чукарча; рукав ~лся - пхьош чукерчина

завертеть сов. 1) что, чем (начать вертеть) хьовзо дбло 2) перен., кого, разг. хьовзо; жизнь его ~ла - дахаро хьовзийна иза

завертеться сов. 1) (начать вертеться) хьовза [дбладала]; колесо ~лось - чкъург хьовза йолаелла 2) перен. разг. (захлопотаться) корта хьовза

завершение с чекхдаккхар

завершить сов., что чекхдаккха

завершиться сов. чекхдала

заверять несов. см. заверить; ~ю вас! ас тешалла до шуна!

завеса ж: ~а тумана - дахкаран дуьхьало; приподнять ~у - маьлхе даккха

завесить сов., что [дуьхьал]олла; ~ окно - коре х1ума олла

завести сов. 1) кого-что куда оза; (внутрь) чуоза, чудига; (подо что) к1елъоза; (по пути) д1адига; ~ лошадь в конюшню - говр божли чу йига; ~ под навес - paгly к1ел оза; ~ детей в школу - бераш школе д1адига 2) кого куда (далеко) дало; куда ты нас завёл? - мича далийна ахь тхо? 3) что (привести в движение) доло, лато; (поставить на завод) дула; ~ мотор -мотор боло; ~ часы - сахьт дула 4) что (начать) доло; ~ разговор- къамел доло 5) кого-что (обзавестись) поло; (приобрести) тж. эца, лаха; ~ кур - котамаш йоло 6) что (устроить) доло, xloттo; ~ новые порядки - керла къепе х1отто; ~ знакомство - хьошалла таса

завестись сов. 1) (появиться) каракхача, дола; в доме ~лись мыши – ц1енойх дехкий доьлла; у него ~лись деньги - цунна ахча каракхаьчна 2) (прийти в движение) дата; мотор не завёлся -мотор летта

завет м весет; жить по ~ам - весеташца ваха

заветный, -ая, -ое 1) (сокровенный) даггара; ~ая мечта - даггара ойла 2) (особо ценимый) безаме; ~ое кольцо - безаме ч1уг 3) (секретный) къайлаха; ~ый клад - къайлаха хазна

заветренный, -ая, -ое мохтилера; ~ая сторона мохтилера aгlo

завешать сов., что чем [д1а]охка, [д1а]-тоха; ~ стены картинами - пенех суьрташ охка

завещание с весет; сделать ~ -весет дан

завещатель м, ~ница ж весет динарг, весетхо

завещать сов. и несов., кого-что кому-чему весет дан

завзятый, -ая, -ое марзделла; ~ охотник - марзвелла таллархо

завивка ж 1. (действие) месаш хьийзор 2. (причёска) хьийзийна месаш

завидно 1. нареч. хьогур волуш; ~ здоровый человек-хьогур воллуш могуш стаг 2. в знач. сказ. безл. хьоьгу[ш]; ~ глядеть на него - цхьаьнга хьоьгуш хьежа; мне ~ -со хьоьгу

завидный, -ая, -ое [нах] хьоьгу; ~ое здоровье - нах хьоьгу могушалла

завидовать несов., кому-чему хьега; я ~ую его успехам - со хьоьгу цуьнан кхиамех

завидущий, -ая, -ее прост.: глаза ~ие - хьоьгу б1аьргаш

завизжать сов. ц1овза, ц1ийза доладала

завизировать сов., что виза йилла; ~ паспорт - паспорт т1е виза йилла

завилять сов.: ~ хвостом – ц1ога хьийзо дола

завинтить сов., что д1ахьовзо, т1ехьовзо

завинтиться сов. т1ехьовза

зависеть несов, от кого-чего 1) (быть в зависимости) даза; ребёнок ~ит от своих родителей - бер шен дех-ненах дозуш хуьлу 2) (быть следствием чего-л.) хьаьжжина хила; урожай ~ит от ухода -лелоре хьаьжжина хуьлу ялташ ; сие от нас не ~ит - xlapa вайх дозуш дац

зависимость ж 1) (подчинённость) дозуш хилар; быть в ~и - дозуш хила 2) (взаимосвязь) хьаьжжина хилар; в ~и от обстоятельств - хьелашка хьаьжжина

зависимый, -ая, -ое 1) (несамостоятельный) дозуш долу, лаамаза; ~ые страны - йозуш йолу пачхьалкхаш 2) лингв. лаамаза; ~ое прилагательное - лаамаза билгалдош

завистливый, -ая, -ое хьог1е; ~ человек- хьог1е стаг

завистник м, ~ца ж хьоьгург

зависть ж хьаг1; хьегар; смотреть с ~тью на что-л.- цхьана х1умане хьоьгуш хьежа; из ~ти –хьаг1 хиларна ; на ~ть- хьега мегар долуш

завитой, -ая, -ое хьийзийна

завиток м хьийзарг, хьевзина к1озар

завить сов., что хьовзо; ~ волосы - месаш хьийзо; ~ проволоку- сара хьовзо ; ~ горе верёвочкой шутл.- гlaйгla д1аяккха

завиться сов. 1) (о волосах) хьовза 2) (сделать завивку) месаш хьийзо

завком м (заводской комитет) завком (заводан комитет)

завладевать несов., завладеть сов., кем-чем 1) доладерзо; ~ чужим имуществом - нехан бахам долаберзо 2) перен. муьт1ахь дан, т1едерзо; ~ вниманием публики - публикин тидам т1еберзо

завлекать несов., завлечь сов., кого дига, реже чудерза; ~ кого-л. в лес- цхьаъ хьуьн чу вига

завод 1 м завод; маслобойный ~ - даьтта доккху завод; работать на ~е - заводехь балхахь хила

завод 2 м 1. (действие) дулар; ~ часов - сахьт дулар 2. (приспособление): часовой ~ сахьтан пуржен

заводила м, ж прост. долийнарг

заводимой, -ая, -ое дулу; ~ая игрушка - юлу ловзо х1ума

заводоуправление с заводан урхалла

заводский, -ая, -ое, заводской, -ая, -ое заводан; ~ая контора - заводан контора

заводчик м уст. заводхо, заводан да

заводь ж айма

завоевание с 1. (действие) прям. и перен. [т1амца] даккхар 2. чаще мн. ~я (достижения) кхиамаш; ~я революции - революцин кхиамаш

завоеватель м даккхархо

завоевать сов., завоёвывать несов., кого-что, прям. и перен. [т1амца] даккха; ~ доверие - тешам баккха; ~ свободу – парг1ато яккха

завоз м чудахьар, чудар; ~ товаров в магазин - туькан чу товараш дар

завозить 1 несов. см. завезти

завозить 2 сов., что, прост. (испачкать) [текхийна] бехдан; ~ платье - коч бехъян

заволноваться сов. дага, синтем бан

заволочь сов., что д1ахьулдан, къайладаккха; тучи ~кли небо - мархаша къайлаяьккхира стигал

заволочься сов., чем д1ахьулдала, къайладала; небо ~клось тучами - мархашлахь къайлаелира стигал

завопить сов. разг. ц1ог1а хьекха (или детта) доладала

заворачивать несов. 1) см. завернуть; 2) чем, прост. (руководить) куьйгалла дан, урхалла дан; ~ производством - производствона урхалла дан

заворожить сов., кого акъдаккха; я стоял как ~енный - акъваьлла лаьттара со

заворот м: ~ кишок мед. - йоьхьаш хьерчар

заворот м (поворот) голатохар, д1ахьовзар

заворочаться сов. меттахъхьен

завраться сов. разг. аьшпаш ботта

завсегдатай м разг. гуттарниг, диллина дерг; театральный ~ - виллина театрехь верг

завтра 1. нареч. кхана; не нынче — ~ разг.- тахана а доцуш — кхана; ~ утром - кхана 1уьрре 2. в знач. сущ. с нескл. кхане; отложить на ~ - кханенна дита; до ~ - кханналц

завтрак м марта; за ~ом -марта дууш ; кормить ~ами разг.- кхане-кхане бохуш, латто

завтракать несов. марта даа

завтрашний, -яя, -ее кханалера; заботиться о ~ем дне- кханалерчу дийнан гlaйlгla бан; с ~его дня -кханалерчу дийнахь дуьйна

завуалировать сов., что йилла; бодане дан

завуч м разг. (заведующий учебной частью) завуч (дешаран декъан куьйгалхо)

завхоз м (заведующий хозяйством) завхоз (бахаман доладархо)

завшиветь сов. разг. мезаша дуза, мезий дан

завывание с yгlap; ~ ветра - механ yгlap; ~ волка - берзан yгlap

завывать несов. yгla; ветер ~ет- мох yгly

завысить сов., что хьаладаккха, лакхадаккха; ~ отметку на экзамене - экзаменехь отметка лакхаяккха; ~ цены - мехаш хьалабаха

завыть сов. yгla; ~ли волки - берзалой уьг1ира

завязать сов., что 1) д1адехка; чем тж. д1ахьарчо; ~ галстук - галстук д1аехка; ~ узлом - шад беш д1адехка; ~ больной палец - лозу п1елг д1абехка 2) (начать) доло, таса; ~ разговор- къамел доло; ~ дружбу – доттаг1алла таса

завязаться сов. 1) (о верёвке и т. п.) д1адехкадала 2) (начаться) доладала; ~лся бой – т1ом болабелира; ~лся разговор - къамел доладелира 3) (появиться—о завязи) т1елато; на яблонях ~лись плоды - 1ежаш т1елатийна

завязка ж 1. (действие) д1адехкар 2. (лента, верёвка) т1ийриг, д1адоьхкург 3. перен. (начало) [д1а]долор; ~ романа - роман д1айолор

завязнуть сов., в чём [чу]эха; ~ в грязи - хоттала эха

завязь ж бот. ч1ениг

завянуть сов. марг1алдола; перен. боддала

загадать сов. I) что кому ала, дала; ~ть загадку – х1етал-метал ала (или дала) 2) что (задумать) дагалаца; ~й число -дагалацал терахь; ~ть на картах - кехаташца пал таса 3) разг. (предположить на будущее) хиндерг хаа; ты далеко ~л - геннара хиндерг хии хьуна

загадить сов., что, разг. бехдан

загадка ж 1) (выражение) х1етал-метал; отгадать ~у- х1етал-метал хаа 2) (тайна) къайле; ~а природы - 1аламан къайле ; говорить ~ами - къедош дийца

загадочность ж кхета хала хилар

загадочный, -ая, -ое 1): ~ая картинка- кхета хала сурт 2) (непонятный) кхета хала, кхеташ доцу, къайленан; ~ое явление- кхета хала х1ума

загалдеть сов. разг. гloвгla эккхийта

загар м кхарзавалар, вагар

загарпунить сов., кого-что гоьмукъ тоха

загасить сов., что д1адайа; ~ лампу- лампа д1аяйа

загаснуть сов. д1адан

загвоздка ж новкъарло, дуьхьало, хало; вот в чём ~! - xla-xla, xlapa еца и новкъарло!

загиб м 1) (загнутое место) саттар 2) перен. (уклон) ийзар; левый ~- аьрру aгlop ийзар

загипнотизировать сов., кого гипноз ян

загипсовать сов., что, мед. белхьам билла

заглавие с ц1е, корта; ~ книги - книгин ц1е

заглавный, -ая, -ое коьрта ; ~ая буква - доккха элп

загладить сов., заглаживать несов.,что 1)(утюгом) шардан 2) перен. дайдан; ~ вину- бехк байбан

заглазный, -ая, -ое т1аьхьашха, дуьхьал доцу[ш]; ~ое обвинение- дуьхьал воцуш бехкевар

заглатывать несов., заглотать сов., кого-что д1акхалла

заглохнуть сов. 1) (о звуке) д1атен 2) (перестать работать) д1адан; мотор заглох мотор д1абай 3) (загаснуть) [д1а]дан; самовар заглох - самар яйна 4) (о растениях) д1адукъа

заглушать несов. см. заглушить; ветер ~л шум моря-мохо къарйира х1ордан гloвгla

заглушить сов., что 1) (звук) къардан 2) (ослабить, смягчить) лаг1дан; ~ боль- лазар лаг1дан 3) (выключить) д1адайа; ~ мотор мотор – д1абайа 4) (загасить) [д1а]дайа; ~ самовар -самар яйа 5) (о растениях) дана, д1адукъа; сорные травы заглушили посевы - асаро д1адуькъна ялташ

загляденье с разг. хьежар

заглядеться сов., на кого-что, разг. хьаьж-жинчохь диса, хьежа, реже хьежадала

заглядывать несов. см. заглянуть ; ~ вперёд – т1едог1учуьнга хьежа

заглянуть сов. 1) (посмотреть) хьажа; ~ в окно - корах чухьажа; ~ под стол -стоьла к1ел хьажа 2) разг. (зайти мимоходом) чух1отта; ~ к знакомым - бевзачаьрга чух1отта

загнанный, -ая, -ое 1) (измученный) х1ттийна; ~ая лошадь – х1оттийна говр 2) (запуганный) 1адийна; ~ый ребёнок - 1адийна бер

загнать сов. 1) что чутоха; кого [чу]лалла; ~ мяч в ворота -буьрка кевна чу тоха; ~ корову в хлев -етт божали чу лалла 2) что, разг. (вбить) [чу]тоха; ~ гвоздь в доску -уьнах хьостам тоха 3) кого (измучить) [леллина] xlorro; ~ лошадь- говр х1отто 4) что, прост. (продать) д1адохка

загнивание с дахкадалар; (о древесине) мурдолар

загнивать несов., загнить сов. дахкадала, дахкадала доладала; (о древесине) мурдола

загноиться сов. ноткъа ян [доладала]

загнуть сов., что (согнуть) чусатто, чугамдан; (подвернуть) хьалакарчо, чукарчо; ~ конец проволоки - серан юьхьиг чусатто; ~ рукав- пхьош хьалакарчо ; ~ словечко - дош эккхийта

загнуться сов. (согнуться) чусатта, чугамдала; (подвернуться) чукарча

заговаривать 1 несов., с кем къамеле дала; о чём къамел доло

заговаривать 2 несов. см. заговорить 2

заговариваться несов. харц лен

заговор 1 м къайлаха барт; раскрыть ~ -къайлаха барт 1орабаккха

заговор 2 м (заклинание) луьйца йоллар; ~ от болезни - цамгарх хьалхавалийта луьйца йоллар

заговорить 1 сов. 1) (начать говорить) лен доладала; (овладеть речью) тж. мотт 1ама; с кем къамеле дала; о чём къамел доле; ~ли о делах-г1уллакхех лаьцна къамел доло 2) перен., в ком (пробудиться) самадала; в нём ~ла старая вражда- шира мостаг1алла самаделира цуьнан даг чохь 3) кого, разг. (утомить разговором) дийцина г1елдан

заговорить 2 сов., кого-что (заворожить) луьйца йолла

заговориться сов. къамеле дала

заговорщик м, ~ца ж бертахо

загоготать сов. (о гусях) laxa дола

загодя нареч. разг. хьалххе

заголовок м - коьрта цlе

заголовоки - коьрта цlераш

заголосить сов. тийжа дола

загон м (для скота) керт; быть в ~е – д1атесна виса

загонщик м т1еталлархо

загорбок м разг. уккал

загордиться сов. разг. дозалла дан; курадала [доладала]

загорелый, -ая, -ое маьлхо дагийна; ~ое лицо- маьлхо ягийна юьхь

загореть сов. дата; ~ на солнце - маьлхехь вага

загореться сов. 1) (начать гореть) дата, дата доладала; (о лампе, свете) дата; вдали ~лся огонёк -геннахь летира ц1е; свеча ~лась- ч1урам летира 2) перен. (заблестеть) къега; глаза ~лись –б1аьргаш къегира 3) чем, чаще безл., кому с неопр., разг. (захотеться) дагадан, лаа, безам баха (или хила); ~ться желанием- безам хила; ему ~лось уехать- д1аваха безам хилира цуьнан ; ~лся спор -къовсам иккхира

загорланить сов. прост. мохь бола

загородить сов. 1) что (обнести оградой) керт ян; ~ сад- бешана керт ян 2) кого-что чем (заслонить) дуьхьалтоха; (заслонить собой) дуьхьалх1отта; ~ дверь стульями – не1арна дуьхьал г1анташ х1итто; ~ [собою] свет - серлонна дуьхьалх1отта

загородиться сов. 1) х1отто, дуьхьалх1отто, дуьхьалтоха;~ стеной - пен х1отто 2) (заслониться) дуьхьаллаца;~ рукой от солнца - малха дуьхьал куьг лаца

загородка ж керт, юкъ, ога

загородный, -ая, -ое г1алил арара; ~ дом –г1алил арара ц1а

загоститься сов. разг. хьошалла эха дала

заготовитель м кечдархо

заготовительный, -ая, -ое кечде[ш долу]; ~ пункт - кечден меттиг

заготовить сов., что и чего кечдан; ~ дров на зиму- 1аьнна дечиг кечдан; ~ корм скоту - дохнна докъар кечдан; ~ все справки - ерриг справканаш кечъян

заготовка ж 1.(действие) кечдар;~ хлеба -ялта кечдар 2. (сапожная) кечам

заготовление с кечдар

заградитель м воен.-мор. дуьхьало; минный ~ - минийн дуьхьало

заградительный, -ая, -ое дуьхьалонан,дуьхьало ен; ~ отряд - дуьхьало ен отряд

заградить сов., заграждать несов., что д1адукъа, д1акъовла; ~ дорогу некъ д1абукъа

заграждение с дуьхьало

заграница ж дозадехье; торговать с ~ей - дозадехье мах лело

заграничный, -ая, -ое дозадехьара, кхечу махкара; ~ые товары - дозадехьара товараш; ~ый паспорт - дозадехьара паспорт

загребать несов. 1) что (собирать) лехьо; ~ угли – к1ора лехьо; ~ сено- йол лехьа 2) чем (грести) кема дига (или лело) ;чужими руками жар ~ погов.- нехан къинхьегамах пайда эца

загреметь сов. 1) (начать греметь) къовкъа; (о пушках и т. п.) лелха; (о ключах и т. п.) дека; ~л гром - стигал къевкъира 2) чем деко; ~ть ключами- дог1анаш деко 3) разг. (упасть с грохотом) гlaпп-аьлла охьакхета, дороп-аьлла охьакхета; ~ть с лестницы - лами т1ера дороп-аьлла охьакхета

загривок м 1) (у лошади) кхесан бух 2) прост. (у человека) уккал

загримировать сов., кого-что, загримироваться сов. грим ян

загробный, -ая, -ое эхартара; ~ая жизнь- эхартара дахар

загромождение с чалх х1оттор

загромоздить сов., что чалх х1отто, чолхо д1алаца; ~ комнату- вещами х1уманийн чалхо чоь д1алаца

загромыхать сов. разг. къовкъа

загрохотать сов. г1овг1а эккхийта, г1овг1а яккха

загрубелый, -ая, -ое шагделла, морсадаьлла; ~ые руки- шагделла куьйгаш

загрубеть сов. шагдала, морсадала

загруженность ж 1) (грузом) доьттина хилар 2) (работой) болх дукха хилар

загрузить сов. 1) что (грузом) дотта, т1едахка; ~ машину- машина йотта 2) кого-что (работой) болх бала; ~ преподавателей - хьехархошна болх бала

загрузка ж 1) (грузом) доттар; ~ машины песком - машин т1е г1ум йоттар 2) (работой) болх (или мохь) хилар

загрузочный, -ая, -ое кира дутту; ~ая машина кира дутту машина

загрунтовать сов., что грунт йилла; ~ пол – ц1енкъа грунт йилла

загрустить сов. сагатдан (или сахьийзо) доладала

загрызть сов., кого 1) 1евшина ден 2) перен. луьйш холчух1отто

загрязнение с 1. (по гл. загрязнить) бехдар 2. (по гл. загрязниться) бехдалар

загрязнить сов., что бехдан; ~ пол – ц1енкъа бехъян

загрязниться сов. бехдала

загс м (отдел записи актов гражданского состояния) загс; зарегистрировать в ~е рождение ребёнка - берана загсехь регистраци ян; зарегистрироваться в ~е - загсехь регистраци яйта

загубить сов. разг., кого (погубить) х1аллакдан; что (истратить напрасно) тж. дайа; ~ много денег- дуккха а ахча дайа

загудеть сов. дека [доладала], laxa

загудронировать сов., что гудрон йилла

загулять сов. разг. синкъерамна т1аьхьадала;(запьянствовать) маларна т1аьхьадала

загуляться сов. разг. т1аьхьадала, кхерсташ хьедала

загустеть сов. дукъдала

загустить сов., загущать несов., что 1)(сделать густым) дукъдан; ~ краску -басар дукъдан 2) (высеять слишком густо) лустдан

зад м в разн. знач. т1ехье; поставить в самый ~ - уггар т1ехьа xloттo; лошадь бьёт ~ом - говро ц1ингаш бета; идти ~ами – т1ехьашхула ваха

задаваться 1 несов. см. задаться

задаваться 2 несов. прост. (зазнаваться) курадала, сетта

задавить сов., кого (убить, раздавив) хьаша, хьаьшна ден; (придушить) хорам бан, легаш 1евдина ден; лиса ~ла кур- цхьогало котамаш яйъира

задание с (поручение) т1едиллар; выполнить ~ -т1едиллар кхочушдан; домашнее ~ - ц1ера т1едиллар

задаривать несов., задарить сов., кого совг1аташ дан

задаром нареч. прост. (бесплатно) иштанехьа; (напрасно) эрна

задатки мн. корматалла; писательские ~ - яздархочун корматалла

задаток м закъалт; дать ~ -закъалт дала

задать сов. 1) что кому т1едилла, дала; заданный урок –т1ейиллина урок 2) что, разг. (устроить) дан, дала; ~ пир - той дан 3) что и чего кому дала; ~ корм лошадям - говрашна юург яла ; ~ кому-л. вопрос - цхьаьнга хаттар дала; заданная величина мат. - билгалйина йоккхалла; ~ страху - кхерам таса; ~ жару – к1ур тасийта, ц1ока йохъян, хи да бахийта; я тебе задам! - ас хоуьйтур ду хьуна!, ас болх йийр ю хьан!

задаться сов.: ~ целью - 1алашо xloттo (или юьхьарлаца); ~ целью изучить русский язык- оьрсийн мотт 1амо 1алашо юьхьарлаца

задача ж 1) (цель) декхар, 1алашо; поставить перед собой ~у - шена хьалха декхар xloттo 2) мат. задача; решить ~у - задача ян

задачник м задачник (задачийн гулам)

задвигать сов. (начать двигать) что, чем д1асатетта доло

задвигаться сов. (начать двигаться) д1асатетта доло

задвигаться несов. (быть задвижным) чутоттуш хила

задвижка ж 1) (запор) зайл, г1уй; закрыть дверь на ~у- не1арна зайл болла 2) (заслонка) юкъург; печная ~а - пешюкъург

задвинуть сов., что 1) (переместить) [чу]татта, хило; ~ корзину под кровать- тускар маьнги к1ел татта 2) (закрыть, запереть) д1адолла; ~ засов –г1уй д1аболла; ~ занавес- кирхьа т1еоза

задворки мн. ц1ийнан т1ехье ;быть на ~ах –т1аьхьашкахь хила

задевать 1 несов. см. задеть

задевать 2 сов., что куда, прост. дахьа

задеваться сов. прост. даха; куда ~лась книга? - мича яхна книшка?

заделать сов., заделывать несов., что д1адукъа; ~ дверь – не1 д1аюкъа

задёргать сов. 1) что, чем (начать дёргать) ийзо доло 2) кого, разг. (замучить) хьийзо, хьийзош холчух1отто

задёргаться сов. (начать дёргаться) дего (или деттадала) дола

задеревенеть сов. лацадала, лаха

задержание с 1) сацор; ~ снега -ло сацор 2) (поимка) лацар; ~ преступника -зуламхо лацар ; ~ мочи - хьаткъа сацар

задержать сов. 1) кого-что, в разн. знач. сацо; ~ воду - хи сацо; (не отдать вовремя) тж. хьедан; (замедлить) тж. хьем бан; ~ высадку - десанта десант охьакхоссар сацо; меня задержали дела - г1уллакхаша сацийра со; ~ уплату долга - декхар д1адала хьедан; дожди задержали сев – дог1анаша хьем бира ялта дерна 2) кого (поймать, арестовать) лаца; ~ преступника - зуламхо лаца ;~ дыхание - са ца до1уш сапа

задержаться сов. (замешкаться, опоздать) саца, сацадала, хьедала; ~ в дороге - иовкъахь хьевала

задержка ж 1. (по гл. задержать) сацор (промедление) тж. хьедар 2. (по гл. задержаться) сацар, сацадалар, хьедалар ; без ~и - хьем боцуш

задёрнуть сов., что т1еозо (или т1еоза)

задёрнуться сов. т1еозадала

задеть сов. 1) кого-что (коснуться) хьакхадала; птица ~ла меня крылом - олхазаран т1ам хьакхабелира сох 2) за что (зацепить) таса; я ~л за гвоздь - хьостамах тесина ас 3) кого-что (затронуть) тасадала, новкъадан; его речь сильно меня ~ла - цуьнан къамел ч1ог1а новкъадеара сунна;~ть за живое -дагна 1аьткъарг ала

задира м и ж разг. девнча

задирать несов. 1) см. задрать; 2) кого, разг. (дразнить, приставать) хичаш ян ;~ нос - схьахьажа а ца даша

задний, -яя, -ее т1ехьара; ~ее колесо - т1ехьара чкъург; ~ие места – т1ехьара меттигаш ;~ий проход анат. - гоьта; говорить без ~их мыслей - дагахь шалхо йоцуш дийца; ~им числом –д1адаьллачу терахьца

задник м (у обуви) к1ажа

задобрить сов., кого шегахьадаккха; ~ лаской- хьаьстина шегахьадаккха

задок м (повозки) т1аьхье

задолго нареч. хьалххе; ~ до осени -гуьйре т1еяле дуккха а хьалххе

задолжать сов., что кому-чему, разг. декхарийла даха, декхар хьарча; ~ кому-л. десять рублей -цхьанна туьманна декхарийла ваха

задолженность ж декхарш[ла дахар]; погасить ~ - декхарш такха

задом нареч. юханехьа, к1егара; пятиться ~ - юхаг1ерта; ~ наперёд- т1ехье хьалха а йолуш; надеть шапку ~ наперёд - куй т1ехье хьалха а йолуш тилла

задор м 1) (пылкость) деган айам; войти в ~ - дог айдала; юношеский ~- кегийрхойн деган айам 2) (вызывающее поведение) ирхкхийсадалар, хьалакхийсадалар; петушиный ~- н1аьна санна хьалакхийсавалар

задоринка ж: без сучка, без ~и - ала xlyма доцуш

задорный, -ая, -ое дог айаме; ~ые речи - дог айаме къамелаш; ~ый мальчишка - дог айаме к1ант

задохнуться сов. садукъадала

задрапировать сов., что (украсить) кечдан, хаздан, куц даккха; ~ стены коврами - пенош кузашца кечдан

задрапироваться сов., чем, во что хьарчо

задрать сов., что, разг. 1) (поднять) хьаладахийта, ирхдахийта; ~ хвост – ц1ога ирхдахийта; ~ голову - корта ирхбахийта; ~ подол - юх хьалаяхийта 2) (оцарапать) даккха; ~ кожу на пальце –п1елга т1ера чкъор даккха ; ~ нос- схьахьажа а ца даша

задраться сов. 1) (подняться) хьаладаха, ирхдаха; платье ~лось - коч хьалаяхана 2) (загнуться) хьаладерза; кожица ~лась - чкъор хьаладирзина

задребезжать сов. дега[дан] [доладала];. стёкла ~ли - коран б1аьргаш дегийра

задремать сов. наб озо

задрожать сов. 1) (начать сотрясаться) дего [доладала] 2) (напр. от холода, от страха) дего, дегадан

задрыгать сов., чем, разг. детта дола

задувать несов. 1) (дуть) [чу]хьекха; в окно ~ет ветер- корах чу мох хьоькху 2)см. задуть 2, 3

задувка ж тех. латор, доладар; ~ доменной печи – маь1данан пеш латор

задумать сов. 1) что или с неопр. дагадан; он ~л учиться - деша дагадеана цунна 2) что (загадать) дагалаца; ~ть какое-л. число - цхьа терахь дагалаца

задуматься сов., над чем, о чём ойлане дожа (или. даха); ~ться над каким-л. вопросом - цхьана г1уллакхна ойлане дожа 2) с неопр. и с отриц. ойла ян; он не ~лся сказать правду в глаза- ойла а ца еш юьхьа дуьххьал бакъдерг д1аэлира цо

задумчивость ж ойлане хилар

задумчивый, -ая, -ое ойлане

задумываться несов. см. задуматься; не ~ясь - ойла ца еш

задурить сов. разг. 1) (начать дурить) 1овдал лела дола 2) что: ~ кому-л. голову - цхьаьннан корта тентакбаккха

задуть сов. 1) (начать дуть) хьекха доладала; задул ветер - мох хьекха болабелира 2) что (погасить) дайа; ~ свечу – ч1урам байа 3) что, тех. лато [доло]; ~ домну- домна лато

задушевность ж догц1еналла

задушевный, -ая, -ое дог ц1ена; (близкий) даггара; ~ разговор -дог ц1ена къамел; ~ друг - даггара доттаг1

задушить сов. 1) кого (умертвить) хорам бан, садукъа 2) перен., что (уничтожить) садукъа ; ~ кого-л. в объятиях - цхьана маракъевлина вич1аваккха (или садукъа)

задымить сов. 1) (начать дымить) к1ур тийса доладала; печь ~ла- пеш к1ур тийса йолаелира 2) что к1урз билла; ~ть стены - пенаш т1е к1урз билла

задымиться сов. 1) (начать дымиться) к1ур тийса доладала; костёр ~лся –ц1е к1ур тийса йолаелира 2) (покрыться копотью) к1урз билла; стены ~лись - пенаш т1е к1урз биллина

задыхаться несов. прям. и перен. садукъдала

задышать сов. саде1а дола

заезд м 1) (въезд) чудахар 2) спорт. хахкар; первый ~ - хьалхара хахкар

заездить сов., кого, разг. (замучить ездой, тж. перен.) [хихкина] х1отто; ~ лошадь- говр х1отто

заём м декхар; долгосрочный ~ - еххачу хенан декхар; облигации государственного займа -пачхьалкхан заёман облигацеш

заёмный, -ая, -ое декхарин; ~ое письмо - декхарин кехат

заёрзать сов. деттадала дола, меттахъхьен дола

заесть сов. 1) кого даа; волк заел овцу - барзо уьстаг1 биъна; комары заели - чуьркаша къийзийна 2) что чем т1екхалла; ~ лекарство конфетой- молханна т1е конфет кхалла 3) кого, перен. (замучить) доь дайа 4) безл., что (защемить) тасадала; верёвку заело - муш тасабелла 5) безл., кого (задеть) новкъада; это его заело - и новкъадеара цунна

заехать сов. 1) куда, во что чудаха; подо что к1елдала; за что д1ахьовза; с какой-л. стороны –т1едаха; к кому – чух1отта; за кем тж. д1адига чудаха; за чем тж. дан, даха; ~ в город – г1али чу даха; ~ во двор - кех чу даха; ~ под навес – paгly к1ел дала; ~ за дом – ц1ийна т1ехьа дала; (далеко) д1адаха; ~ в трясину- уьшал чу даха; ~ к знакомым - бевзачаьрга чух1отта; ~ за детьми- бераш д1адига чудаха 2) кому во что, прост. далийта; ~ кому-л. в физиономию - цхьанна бетах х1ума ялийта

зажарить сов., что кхарза

зажариться сов. кхарзадала

зажать сов. 1) кого-что (стиснуть) юкъакъовла; ~ в тиски - борзморзах юккъе къовла 2) (заткнуть) д1акъовла; ~ уши - лергаш д1акъовла; ~ кому-л. рот перен.- цхьаьннан бага д1акъовла 3) перен., что, разг. дуьхьало ян; ~ критику- критикина дуьхьало ян

заждаться сов., кого-чего, разг. [хьежна] к1аддала, [хьежна] к1ордо; домашние его заждались -дукха хьежна к1адбелла ц1еранаш

зажелтеть сов. 1) (стать жёлтым) маждала 2) (показаться — о жёлтом) можа ган

зажечь сое. 1) что лато; ~ лампу- лампа лато 2) перен., кого-что иракарах1отто, шовкъе дало; ~ слушателей речью – ладог1архой къамелаца шовкъе бало

зажечься сов. 1) лата; зажглись лампы - лампанаш летта 2) перен. иракарах1отта, шовкъе дан; ~ ненавистью к врагу – мостаг1чуьнга болчу цабезамна иракарах1отта

заживить сов., заживлять несов., что дерзо; ~ рану - чов ерзо

заживо нареч. дийна [воллушехь]; ~ погребённый - дийна воллушехь д1авоьллинарг

зажигалка ж ц1етухург

зажигание с I. (действие) латор 2. тех. (устройство) зажигани

зажигательный, -ая, -ое 1) ц1е латс (или тосу); ~ая бомба – ц1е тосу бомба 2)перен. дог иракарах1отто, карзахдоккху ; ~ая речь- дог иракарах1отто къамел

зажим м 1. (действие) дуьхьало яр; ~ критики- критикина дуьхьало яр 2. (приспособление) ма1ар

зажиточность ж хьолалла, дехаш хилар

зажиточный, -ая, -ое токхе, хьоле;жить ~о (нареч.) - токхе ваха

зажить 1 сов. (зарубцеваться) дерза; рана ~ла - чов йирзина

зажить 2 сов. (начать жить) ваха хаа; он зажил по-новому- керла ваха хиъна иза

зажиться сов. разг. дукха даха

зажмурить сов.: ~ глаза – б1аьргаш хьаббан

зажмуриться сов. б1аьргаш хьаббан

зазвать сов., кого, разг. [чу]кхайкха; ~ в гости – хьошалг1а кхайкха

зазвенеть сов. 1) дека [доладала]; ~ли голоса - аьзнаш дека доладелира; ~л звонок- горгали бийкира 2) чем деко [доладала]

зазвонить сов. [горгали] тоха, дека

зазвучать сов. дека доло

заздравный, -ая, -ое могушаллин; ~ кубок- могушаллин кад

зазеваться сов. разг. д1асахьежа

зазеленеть сов. 1) (стать зелёным; покрыться травой) сендала; ~ли луга - бай сенбелла 2) (показаться — о зелёном) сийна ган

заземление с лаьттах доллар

заземлить сов., что лаьттах долла; ~ антенну- антенна лаьттах йолла

заземлиться несов. лаьттах дола

зазимовать сов. la даккха

зазнайка м и ж разг. кура стаг

зазнайство с разг. куралла

зазнаться сов. разг. курадала

зазноба ж уст. (любимая) дукхаезарг

зазор м хералла

зазорный, -ая, -ое эхье; ~ое дело - эхье г1уллакх; в этом нет ничего ~ого- эхье х1ума дац иза

зазрение с: без ~я совести - эхь-бехк ца хеташ

зазубрина ж киртиг, кхела, церг; коса с ~ми - кхелаш йолу мангал

зазубрить 1 сов., что киртигаш (или цергаш или кхелаш) яха; ~ить топор - дагарна кхелаш яха; ~енная коса - кхелаш яьхна мангал

зазубрить 2 сов., что, разг. (выучить наизусть) дагахь 1амо

зазубриться сов. киртиг (или церг, кхела) яла; нож ~лся - уьрсана киртиг яьлла

заиграть сов. 1) (начать на чём-л. играть) лекха доло 2) что (испортить) [лекхна] тишдан; [ловзийна] тишдан (напр. карты); заигранная пластинка - лекхна тишъелла пластинка

заиграться сов. разг. ловза дола, ловзарх дола

заигрывание с разг. ловзадийлар

заигрывать 1 несов. см. заиграть 2

заигрывать 2 несов., с кем, разг. (кокетничать) ловза дийла

зайка м, ж толкха[ниг]

заикание с толкха лер

заикаться несов. 1) толкха лен 2) см. заикнуться

заикнуться сов., о ком-чём, разг. (упомянуть, намекнуть) хьахо, багахдаккха; никто и не ~лся об этом - цхьаммо а багах ца даьккхира цунах лаьцна

заимообразно нареч. юхалург; получить деньги ~ - юхалург ахча эца

заимствование с т1еэцар; иноязычные ~я - кхечу маттара т1еэцарш

заимствовать сов. и несов., что т1еэца, схьаэца; ~нные слова –т1еэцна дешнаш

заиндевелый, -ая, -ое йис йиллина; ~ые деревья - йис йиллина дитташ

заиндеветь сов. йис йилла

заинтересованность ж хьашто хилар, лаам хилар; ~ в деле – г1уллакхан хьашто хилар

заинтересовать сов., кого-что 1) (привлечь внимание) тидаме дан; его рассказ всех ~овал -цуьнан дийцаро массо а тидаме вира 2) (иметь заинтересованность) хьашт хила; мы все ~ованы в выполнении плана - план кхочушъяр тхуна массарна хьашт ду; ~ованное лицо- хьашто ерг

заинтересоваться сов., кем-чем тидам т1ебахийта, тидаме дан; кем тж. коьртахдаккха

заинтриговать сов., кого марздан

заискивание с хьестадалар

заискивать несов., перед кем-чем хьестадала; ~ перед начальником - хьаькамна хьалха хьеставала

заискивающий, -ая, -ее хьесталун

заискриться сов. суьйнаш тийса доладала

зайка м уменьш.-ласк. от заяц пхьагалг

зайти сов. 1) куда, во что чудаха, [д1а]даха; подо что к1елдала; за что д1ахьовза; с какой-л. стороны т1едаха; к кому тж. чух1отта; за кем тж. дан, даха; за чем тж. дига, дало, даха; ~ во двор -кех чу даха; ~ за дом – ц1ийна т1ехьа вала; ~ по горло в воду - логгец хи чу даха; ~ справа - аьтту aгlop т1едаха; пароход зашёл в порт -порта чу даха хикема; ~ далеко в лес- хьуьнхула гена д1адаха; ~ в магазин -туькан чу даха; ~ навестить кого-л.-цхьаъ волчу даха; ~ за книгой- книга ян чудаха; ~ за приятелем –доттаг1 вало чуваха 2) (о светилах) чудуза; солнце зашло -малх чубуьзна 3) (начаться) доладала; разговор зашёл об охоте- къамел доладелира талларх лаьцна ; спор зашёл слишком далеко- къовсам дукха гена белира

зайчик м уменьш. от заяц пхьагалан цуьрг ; солнечный ~- маьлхан з1енар

зайчиха ж нана-пхьагал

зайчонок м (мн. ~ата) пхьагалан к1орни

закабаление с 1. (по гл. закабалить) лай дар 2. (по гл. закабалиться) лай хилар

закабалить сов., кого-что, ист. лай дан; перен. лай вина лело

закабалиться сов. ист. лай хила; перен. лай хилла лела

закадычный, -ая, -ое разг.: ~ друг - деган доттаг1

заказ м 1) (поручение) заказ, кост, т1едиллар; получить ~ на что-л. - цхьа х1ума ян схьаэца; делать по ~у (или на ~) – т1едилларца ян 2) (вещь) заказ (яйта елла х1ума);взять свой ~ - шен заказ схьаэца заказать сов., что заказ ян; (отдать сделать на заказ) тж. тега дала; ~ платье- коч тега яла

заказник м см. заповедник

заказной, -ая, -ое заказ дина; ~ое письмо- заказ дина кехат

заказчик м, ~ца ж заказхо

закал м тех. дахчор; ~ стали - болат дахчор; человек старого ~а - шира г1иллакхаш д1атасаза стаг

закалённый, -ая, -ое 1) тех. дахчийна; ~ая сталь - дахчийна болат 2) перен. дехчина; зеделла; ~ая в боях армия – т1емашкахь дехчина эскар

закалить сов., кого-что, тех. и перен. дахчо; ~ сталь- болат дахчо; ~ здоровье-могушалла яхчо; ~ волю- лаам бахчо

закалиться сов. тех. и перен. дахчадала; сталь ~лась -болат дахчаделла; организм ~лся - организм яхчаелла

закалка ж 1. см. закал; 2. перен. дехчина хилар

закалывать несов. см. заколоть 1,2

закалываться несов. см. заколоться з

закапать сов. 1) (начать капать) т1адамаш эга доладала; дождь ~л – дог1анан т1адамаш эга доладелла 2) что чем (запачкать) т1адам божо; ~ть скатерть чернилами- шаршу т1е шекъанан т1адамаш эго 3) что, разг. (ввести по капле) т1адамаш эго; ~ть лекарство в нос- мера чу молханан т1адамаш эго

закапывать 1 несов. см. закапать 2, 3

закапывать 2 несов. см. закопать

закаркать сов. laxa, laxa дола

закармливать несов. см. закормить

закат м 1) (заход) чубузар; ~ солнца - малх чубузар 2) (время захода солнца) малх бузу хан; на ~е - малх бузчу хенахь 3) (окраска неба при заходе солнца) суьйре ц1ийялар 4) перен. (конец) чекхдалар; жизнь его близится к ~у - вахар чекхдолуш доллу цуьнан

закатать сов., что 1) во что (завернуть) юкъахьарчо; ~ в полотенце - гатана юккъе хьарчо 2) (подвернуть) хьалакарчо; ~ рукава - пхьуьйшаш хьалакарчо 3) (заровнять катком) керчийна [д1а]шардан

закатить сов., что куда [д1а]карчо; (повозку и т. п.) чутатта; ~ мяч под диван - буьрка диван к1ел д1акарчо;~ глаза- б1аьргаш къарзо; ~ пощёчину – т1ара эккхийта; ~ скандал - дов эккхийта

закатиться сов. 1) куда [д1а]карча; мяч ~лся под диван - буьрка диван к1ел керчира 2) (о светилах) чудуза; солнце ~лось- малх чубуьзна 3) перен. дан; слава ~лась- сий дайна ;~ться смехом – к1ажвахна велавала; ~ться в плаче – к1аждахна делха

закатывать несов. см. закатать и закатить; ~ся несов. см. закатиться

закачать сов. 1) что или чем ласто; он ~л головой - цо корто ластийра 2) кого, чаще безл. хьаха

закачаться сов. техка доладала, леста доладала; лодка ~лась на волнах –тулг1енаш т1ехь техка дуьйлира кема; деревья ~лись на ветру - махехь лестира дитташ

закашлять сов. йовхарш йоло, йовхарш тоха

закашляться сов. йовхарш етта (или тоха); ~ от дыма – к1уьрана йовхарш тоха

закаяться сов., с неопр., разг. дош дала; ~лся курить - цигаьрка йита дош делла

заквасить сов., что ято (молоко); совсо (тесто); берамала йолла (капусту); шо болла (сыр)

закваска ж датор (для молока); совсар (для теста); берамала йоллар (для капусты); шо боллар (для сыра)

заквохтать сов. к1а-к1а (или к1акъари) доло

закивать сов. корта та1о

закидать сов., кого-что, разг. д1адукъа; см. тж. забросать ;~ шапками – т1ит1 д1аалале эшо

закидывать несов. см. закинуть и закидать

закинуть сов., что 1) (бросить) кхосса, т1екхосса, чукхосса, д1акхосса; во что-л. чутаса; ~ удочку -а) м1ара чутаса; б) перен. зен 2) (придать какое-л. положение) даккха, таса; ~ ногу на ногу- гоьла т1е ког баккха; ~ ружьё за спину- топ ги таса ; ~ словечко- дош кхосса

закинуться сов. 1) (назад) т1ехьадаха 2) (броситься в сторону на бегу — о лошади) д1ахьовза

закипеть сов. 1) к1еж яккха, кхехка; вода ~ла - хе к1еж яьккхина 2) перен. к1еж тийса доладала; ~ла работа - болх к1еж тийса болабели

закисать несов., закиснуть сов. мустдала, совса; тесто закисло - бод севсина

заклад м 1) карадалар; взять деньги под ~ - х1ума кара а елла ахча эца 2) (залог) караелларг ; биться об ~ - х1ума йиллина къовса

закладка ж 1. (действие) 1) долор; ~ фундамента- фундамент йолор 2) (на хранение) д1адохкар 2. (для книги) юкъаюьллург, Закладки - Юкъаюьллурш

закладывать несов. см. заложить

заклевать сов., заклёвывать несов., кого 1) (убить клювом) з1ок йиттина ден 2) перен. разг. 1иттарш ян

заклеивать несов., заклеить сов., что лато; (закрыть) д1акъовла; ~ рамы бумагой- раманашна кехат лато; ~ конверт - кехатан ботт д1акъовла

заклейка ж латор

заклеймить сов., кого-что 1) (поставить клеймо) х1ост дан; ~ скот - дохнна х1ост дан 2) перен. эхь кхайкхо; ~ изменников родины - даймехкан ямартхошна эхь кхайкхо

заклепать сов., что, тех. к1уж беш лато

заклёпка ж 1. (действие) к1уж беш хоттар 2. (гвоздь) к1уж-хьостам

заклёпывать несов. см. заклепать

заклинание с 1) (магические слова) луьйца йоллар 2) (мольба) дехар; дуьйнаш кхийлар

заклинать несов. 1) кого-что (произносить магические слова) луьйца йолла 2) кого (умолять) cap аьлла деха; дуьйнаш кхийла; ~памятью отца - ден cap аьлла деха

заклинить сов., что зайл чутоха

заклиниться сов. юккъехь диса

заклокотать сов. (о воде) буркъ-буркъ доло; у него в горле ~ло- хур долийра цо

заклубиться сов. хьовза [доладала]

заключать несов. 1) см. заключить; 2) что (содержать) далла, чулаца;письмо ~ет в себе глубокий смысл- кехато чулоцу к1орггера маь1на

заключаться несов. 1) в чём (состоять) хила; цель ~ется в этом - 1алашо xlapa ю 2) чем (кончаться) чекхдала; речь ~ется приветствием -къамел чекхдблу маршаллица

заключение с 1. (действие) 1) диллар, х1оттор 2) (лишение свободы) чудоллар; ~е под стражу -ларвеш чуволлар 3) (договора и т. п.) дар; ~е мира - машар бар 2. (на­хождение в заключении) чохь валлар; отбывание ~я- лаьцна [чохь] валлар 3. (вывод) сацам; ~е врача о болезни - цамгарх лаьцна лоьран сацам 4. (заключительная часть) чаккхе; ~е романа - романан чаккхе; в ~е - чекхдолуш

заключённый м, ~ая ж тутмакх, лаьцна стаг

заключительной, -ая, -ое дерзоран; ~ое слово -дерзоран дош; ~ая часть доклада -доклад ерзоран дакъа

заключить сов. 1) что (поместить куда-л.) дилла, х1отто; ~ в футляр - футляр чу дилла; ~ в скобки - къовларш юкъа х1отто 2) кого (лишить свободы) чудолла; ~ в тюрьму- набахте волла 3) что (договор и т. п.) дан; ~ мир -машар бан 4) (сделать вывод) сацам бан 5) что чем чекхдаккха; ~ речь приветствием - къамел маршаллица чекхдаккха ;~ кого-л. в объятия - цхьаъ мараволла

заклятый, -ая, -ое луьра; ~ враг - луьра мостаг1

заковать сов., заковывать несов., кого буржал тоха

заковылять сов. астаг1лелхаш доладала

заколачивать несов. см. заколотить1

заколдованный, -ая, -ое уст., фольк. жайнаш даьхна; (связанный с нечистой силой) жинашца тайна, жинийн; ~ое место- жинийн меттиг ; ~ый круг- жинийн пхьоьха

заколдовать сов., заколдбвывать несов., кого-что, уст., фольк. г1омалла дан, жинаш тадан

заколебаться сов. 1) (закачаться) ласта, леста дола 2) (стать нерешительным) сила керча

заколка ж (для волос) маха, м1ара

заколоситься сов. кан баккха доладала; пшеница ~лась- к1а кан баккха доладелла

заколотить1 сов. см. забить 1, 2

заколотить 2 (начать колотить) детта дола

заколотиться сов. разг. тохадала; сердце ~лось- дог тохаделла

заколоть сов. 1) кого (убить) [1оьттина] ден; ~ть свинью - хьакха ен 2) что (приколоть, прикрепить) т1етоха; д1акъовла; ~ть волосы шпильками - мехашца месаш д1акъовла 3) безл. (начать колоть) 1итта доло; у меня ~ло в боку- аг1оне ан 1итта долийра суна

заколоться сов. т1едаха

заколыхаться сов. леста доладала; ~лись знамёна - байракхаш леста йолаелира

закольцевать сов., кого (птицу) ч1уг йолла

закомпостировать сов., что, ж-д. компостер xloттo (или та1о)

закон м 1) в разн. знач. закон; ~ общественного развития - юкъаралла кхиаран закон; ~ы классовой борьбы - классийн къийсаман законаш; издать ~ закон арахеца; объявить вне ~а -законехь доцуш лара 2) мн. ~ы (основы) бакъо[наш]; ~ы правописания- нийса яздаран бакъонаш; для него ~ не писан - цунна закон да а дац

законность ж законехь хилар; ~ документа - документ законехь хилар

законный, -ая, -ое 1) законехь долу; на ~ом основании - законехь ма-дарра 2) перен. дог1уш дина, нийса; ~ый упрёк - йоглуш йина 1оттар ; ~ый брак - законехь мах бар

законодатель м 1) законхо 2) перен. кхоллархо

законодательный, -ая, -ое законаш кхуллу; ~ая власть - законаш кхуллу 1едал

законодательство с 1) (составление и издание законов) законаш кхоллар 2) (совокупность законов) законаш; ~ о труде - къинхьегамах лаьцна законаш

закономерность ж законехь ма-дарра хилар, законе хьаьжжина хилар

закономерный, -ая, -ое законехь ма-дарра долу, законе хьаьжжина долу

законопатить сов., что д1адукъа; ~ щели паклей - херонаш к1омалца д1аюкъа

законоположение с законан сацам, законийн гулам

законопроект м законопроект

законсервировать сов., что 1) консерваш ян; ~ фрукты -стоьмех консерваш ян 2) (приостановить) сацо; ~ строительство – г1ишло сацо

законспирировать сов., кого-что къайладаккха, къайладахьа; ~ явочную квартиру- вовшахкхета квартира къайлаяхьа

законтрактовать сов., кого-что контракт ян; ~ скот - дохнна контракт ян

законченность ж дуьзна хилар; ~ мысли -ойла юьзна хилар

законченный, -ая, -ое 1) (завершённый) юьззина; ~ое предложение- юьззина предложени; ~ое высшее образование- юьззина лаккхара образовани 2) (достигший совершенства) дуьззина; ~ый художник - вуьззина исбаьхьалча

закончить сов., что чекхдала, чекхдаккха; ~ работу - болх чекхбаккха

закончиться сов. чекхдала

закопать сов. 1) кого-что (зарыть) долла; ~ клад [в землю] - хазна [лаьттах] йолла 2) что (сровнять с землёй) д1адукъа; ~ яму-ор д1адукъа

закопаться сов., во что дола

закопошиться сов. д1асахьен доладала

закоптелый, -ая, -ое к1урз лаьцна (или биллина)

закоптеть сов. разг. см. закоптить 1

закоптить сов. 1) (начать коптить) к1урз таса 2) что (покрыть копотью) к1урз билла; ~ потолок - тховх к1урз билла 3) что (подвергнуть копчению) кхага

закоптиться сов. к1урз билла

закоренелый, -ая, -ое в разн. знач. ширделла; ~ая привычка - ширъелла амал; ~ый преступник - ширвелла зуламхо

закоренеть сов. ширдала

закормить сов., кого т1ехдао, т1ехкхаба

закорючка ж разг. 1) (росчерк) ч1уг; подпись с ~ой –ч1уг еш куы та1ор 2) (неожиданное препятствие, помеха) дагахь доцург

закоснеть сов. диса; ~ в невежестве – жех1ал виса

закостенеть сов. 1) даь1ахк хила, ч1аг1дала; руки ~ли – даь1ахк хиллера куьйгех 2) перен. см. закоснеть

закоулок м 1) (глухой переулок) урамалг 2) разг. (угол) маь1иг; обыскать все ~ки - массо ма11е хьажа

закоченеть сов. дахьо; ~вшие пальцы -дахьийна п1елгаш

закрадываться несов. см. закрасться

закрапать сов. разг. эга доладала; ~л дождь – дог1анан т1адамаш эга доладелира

закрасить сов., что чем [т1е] басар хьакха; ~ пятна -хьоькхнаш т1е басар хьакха

закраситься сов. басаршлахь д1ахьулдала

закраснеть сов. 1) (начать краснеть) ц1ийдала дола 2) (показаться — о красном) ц1ен лепа

закраснеться сов. ц1ийдала; девушка ~лась – йо1 ц1ийелира

закрасться сов. дола; в [мою] душу ~лось сомнение -сан даг чу шеко йоьлла

закрашивать(ся) несов. см. закрасить(ся)

закрепитель м фото закрепитель, ч1аг1дийриг

закрепить сов. 1) что, прям. и перен. ч1аг1дан; ~ доску гвоздём - у хьостамца ч1агдан; ~ успехи- кхиамаш ч1аг1бан 2) кого-что за кем-чем т1еч1аг1дан; ~ землю за колхозом - латта колхозана т1еч1аг1дан 3): ~ желудок - чо юкъян

закрепиться сов., прям. и перен. [д1а] ч1аг1дала; войска ~лись на новых рубежах - керлачу дозанашкахь ч1аг1делира эскарш; дружба ~лась – доттаг1алла ч1аг1делира

закрепка ж м1ар

закрепление с 1. (по гл. закрепить) 1) ч1аг1дар 2) т1еч1аг1дар 2. (по гл. закрепиться) ч1аг1далар

закреплять(ся) несов. см. закрепиться

закрепостить сов., кого, ист. тж. перен. г1апло дан

закрепоститься сов. ист. тж. перен. г1апло хила

закрепощать(ся) несов. см. закрепостит(ся)

закрепощение с 1. (по гл. закрепостить) г1апло дар 2. (по гл. закрепоститься) г1аш хилар

закричать сов. (крикнуть) мохь тоха (или хьакха), цloгla тоха;(начать кричать) цloгla йоло, мохь боло

закройщик м, ~ца ж дарархо

закром м с.-х. сайр; пшеницу ссыпал в ~а – к1а сайраш чу доьхкира

закругление с 1.(действие) горгдар 2.(закруглённая часть) гола

закруглённый, -ая, -ое горгдина закруглить сов., что горгдан закруглиться сов. горгдала закруглять(ся) несов. см. закруглиться

закружить сов. 1) (начать кружить) хьовзо доло 2) кого, разг. (утомить) хьовзийн б1агор баийта; ~ кому-л. голову - цхьаьннан корта хьовзо (или тило)

закружиться сов. (начать кружиться)хьовза дола, го баха дола; голова ~лась- корта хьевзина

закрутить сов. 1) (начать крутить) хьовзо [доло] 2) что, разг. (завинтить) т1ехьовзо; ~ кран -кран д1ахьовзо; 3) что (свернуть, завить) хьовзо, хьарчо; ~ усы - мекхаш хьовзо

закрутиться сов. 1) (начать крутиться) хьовза [доладала]; по дороге ~лась пыль- новкъахь чан хьевзи 2) (свернуться, скрутиться) хьовза, хьарча; верёвка ~лась - муш хьевзина

закручивать(ся) несов. см. закрутить(ся)

закрывать несов. см. закрыть;~ глаз на что-л. - цхьана х1уманна б1аьргаш хьаббан

закрываться несов. см. закрыться; глаза ~ются - набарна б1аьргаш бетта

закрытие с д1ач1аг1ар, д1акъовлар, т1е ч1аг1ар, т1екъовлар; ~ магазина – туька д1ач1аг1ар

закрытый, -ая, -ое [д1а]ч1аг1дина, [д1а] къевлина, [т1е]ч1аг1дина, [т1е]къевлина ;~ое собрание -къевлина гулам; ~ое голосование - къайлах; кхаж тасар; ~ое море - пачхьалкхан мах кара х1орд; ~ое письмо - [т1е]къевлина ке хат [конверт юккъе]; ~ое учебное заведение –д1акъевлина дешаран заведени; в ~ом помещении - чохь

закрыть сов. 1) что в разн. знач. д1ач1аг1а д1акъовла, т1еч1аг1а, т1екъовла; ~ сундук- т1орказ д1акъовла; ~ границу -доза д1а къовла; закройте книги! - книшкаш д1акъов ла1 2) (где-л.) кого чудолла; что дог1а тоха; детей в комнате- бераш чудохка 3) кого -что чем (покрыть) т1етаса; ~ ребёнка одеялом - берана т1е юрг1а таса 4) что (закончить) д1акъовла, чекхдаккха; ~ собрание -собрани чекхъяккха; магазин закрыт -туька д1акъевлина 5) что (ликвидировать) д1адаккха; д1акъовла; ~ предприятие - предприяти д1аяккха ; ~ глаза а) б1аьргаш д1акъовла; б) на что-л.- цхьа х1ума цагучухула 1ан; ~ счёт -чот д1акъовла

закрыться сов. 1) д1акъовладала; окно ~лось - кор д1акъовладелла 2) где (запереться) чудола; ~ться в комнате- ц1а чу дола 3) чем (укрыться) т1етаса; ~ться одеялом - шена т1e юрг1а таса 4) (закончиться) чекхдала; собрание ~лось- собрани чекхъяьлла 5) (закончить работу) д1акъовла 6) (ликвидироваться) д1акъовла, д1ач1аг1дан; театр ~лся -театр д1ач1аьг1на 7) (зажить) дерза; рана ~лась - чов йирзина

закрякать сов. вакъ-вакъ доло

закряхтеть сов. разг. ах1 доло

закудахтать сов. (о курице) ека йолаяла

закукарекать сов. кхайкха

закуковать сов. (о кукушке) [оттйокх] кхайкха йола

закулисный, -ая, -ое (тайный) къайлаха; ~ые переговоры -къайлаха дагадовлар

закупать несов., закупить сов., что схьаэца

закупка ж схьаэцар

закупориваться несов. см. закупорить(ся)

закупорить сов., что д1акъовла; ~ бутылку - шиша д1акъовла

закупориться сов. д1акъовладала

закупорка ж 1. (по гл. закупорить) д1акъовлар 2. (по гл. закупориться) д1акъовладалар; ~ вен мед. - пхенашкахь ц1ий сацар

закупочный, -ая, -ое эцаран; ~ые цены - эцаран мехаш

закупщик м эцархо

закуривать несов. см. закурить 1

закурить сов. 1) что оза; ~ть папиросу- цигарка оза 2) без доп. (начать курить) ийза [дола]; он опять ~л - цо юха а уьйзира

закуриться сов. (зажечься) дата

закусить 1 сов., что (прикусить) цергашца 1овша, цергашца лаца; ~ губы- цергашца балда лаца; ~ удила - гаьллаш 1ийша

закусить 2 сов. 1) чем и без доп. (поесть немного) кхалла 2) что чем (заесть) т1екхалла (чаг1арна, къаьркъанна ); ~ язык - мотт сацо

закуска ж 1. (действие) т1екхаллар 2. (кушанье) т1екхоллург; холодные ~и- шийла т1екхоллург; оставить на ~у -т1екхалла дита

закусочная ж закусочни

закусывать несов. см. закусить1,2

закутавшийся - юкъахьарнарг

завернувшийся - дIахьаьрчнарг

закутать сов., кого-что юккъехьарчо; ~ ребёнка в одеяло- бер юрг1ана юккъе хьарчо; ~ лицо платком - йовлакх юьхьах хьарчо

закутаться сов. юккъехьарча; ~ в шубу- кетар юккъе хьарча

закутывать(ся) несов. см. закутать(ся)

зал м 1) зал ; зрительный ~- хьовсархойн зал 2) (гостиная) хьешан ц1а

заладить сов., что, разг. юх-юха дийца (или лен); ~л одно и то же юх-юха дуьйцу

заламывать несов. см. заломить

залатать сов., что, разг. йома йилла

залаять сов. дата

залегание с геол. маь1данаш; шахта глубокого ~я – к1орггехь маь1данаш дохку шахта

залегать несов. 1) см. залечь; 2): ~ на большой глубине- дукха к1оргехь 1ахка

заледенелый, -ая, -ое 1) ша бина; ~ые окна - ша бина кораш 2) перен. г1орийна; ~ые пальцы – г1орийна п1елгаш

заледенеть сов. 1) (покрыться льдом) ша бан, ша хила; снег ~л - лайх ша хилла 2) перен. (закоченеть) ша-т1улг хила; руки ~ли - куьйгех ша-т1улг хилла

залежалый, -ая, -ое разг. 1иллина; ~ая колбаса - 1иллина йоьхь

залежаться сов., залёживаться несов. 1) 1илла; ~ в постели -меттахь 1илла 2) (испортиться от долгого лежания) [1иллина] талха

залежный, -ая, -ое д1атесна; ~ые земли- д1атесна латтанаш

залежь ж 1) геол. маь1анаш; ~и каменного угля –к1оранан маь1данаш 2) (не распахиваемый участок) д1атесна меттиг 3)собир. (залежалый товар) 1иллина х1ума

залезать несов., залезть сов. 1) на что т1едала; подо что к1елдаха; за что т1ехьадала; ~ на дерево - дитта т1е вала 2) (проникнуть внутрь) чудала; ~ в вагон - вагон чу вала; ~ в воду- хи чу вала; ~ в долги - декхарийла даха

залениться сов. разг. (начать лениться) мало йоло

залепетать сов. (начать лепетать) шабар-шибар доло

залепить сов., залеплять несов., что чем (замазать, заделать) д1адукъа, д1ахьаха; ~ дыру глиной - 1уьрг поппарца д1адукъа; ~ кому-л. пощёчину - цхьанна т1ара далийта

залетать 1 несов. см. залететь

залетать 2 сов. (начать летать) т1омадаха

залететь сов. 1) (влететь) чудан; ~ть в окно - корах чу дан 2) (улететь далеко) гена дала; (взлететь высоко) [хьала]дала; самолёт ~л за тучу - кема мархал т1ехьа делира

залётный, -ая, -ое схьадеана; ~ая птица - схьадеана олхазар ; ~ый гость - кхачна хьаша

залечивать несов., залечить сов. 1) что (вылечить) дарба дан, дерзо; ~ рану - чов ерзо 2) кого, разг. (измучить лечением) дерзо ца хууш холчух1отто

залечь сов. 1) (лечь надолго) д1адижа, охьадижа 2) (притаиться) к1елхаа; ~ в окопах - окопаш чу к1елхаа 3) перен. (расположиться) 1илла; посёлок залёг у реки - хийистехь 1уьллу юрт

залив м геогр. айма

заливать несов. см. залить

заливаться 1 несов. см. залиться

заливаться 2 несов.: ~ лаем – г1ир дахна лета; ~ слезами – б1аьргех [доьлхуш] хит эха; ~ смехом -доьлуш к1ажъэха

заливной, -ая, -ое 1) (затопляемый в половодье) хиш хьовлху; ~ые луга - хиш хьовлху цанаш 2) ятар йиллина; ~ая рыба - ятар йиллина ч1ара 3) в знач. сущ. ~ое с (кушанье) ятар[-кхача]

зализать сов., зализывать несов., что 1) (языком) мотт хьаькхна ц1андан 2) перен. (гладко причесать) д1ашардан

залить сов. что 1) (затопить) д1ахьулдан; река залила луга - хе д1ахьулйира цанаш 2) (испачкать) т1е1ано; ~ книгу чернилами - книги т1е шекъа 1ано 3) (потушить) хи дотта; ~ огонь – ц1ар т1е хи дотта 4) перен. дуза; солнце залило комнату светом - маьлхо серлонах юьзира чоь 5) (наполнить) хьаладуза; ~ горючее в бак - ягоргах бак хьалаюза

залиться 1 сов. чудаха, чудала; вода залилась за воротник -коча хи дахара ; ~ румянцем – ц1ийдала

залиться 2 coв.: собака залилась лаем –ж1аьла летира; ~ слезами- б1аьргех хиш хьалха; она залилась смехом - иза елаелла к1ажъяхара

залихватский, -ая, -ое разг. т1ахъаьлла, х1айтъаьлла

залог 1 м 1. (действие) карадалар; ~ имущества - бахам карабалар 2. (вещь) караелларг 3. перен. (доказательство) закъалт; ~ дружбы- доттаг1аллин закъалт ; освободить под ~ -закъалтах схьяхеца

залог 2 м грам. залог; действительный ~ - даран залог; страдательный ~ - 1аткъаран залог

залогодатель м закъалтхо, закъалт делларг

залогодержатель м закъалт эцнарг

заложить сов., что 1) (положить, засунуть) дилла; ~ руки за спину -куьйгаш букъа т1ехьа дахка 2) (занять) дахка; ~ стол книгами -стоьла т1е книшкаш яхка 3) (основать) [дан] доладан; ~ дом - ц1а дан доладан 4) (поместить для хранения) д1адохка; ~ картофель на зиму -1аьнна картолаш д1айохка 5) тж. кого (впрячь) д1адожа 6) (отдать в залог) карадала 7) безл.: нос заложило- мара букъбелла

заложник м, ~ца ж закъалт [ана сацийнарг]

заломить сов., что кагдан; ~ ветку- га кагдан ; ~ цену- мах т1ебуста; ~ шапку - куй б1аьштиг т1е баккха

залосниться сов. къега дола

залп м залп

залпом нареч. 1) цхьабосса; выстрелить ~ из пушек- цхьабосса яккхий тоьпаш тоха 2) перен. разг. цкъа; выпить ~ - цкъа д1амала; сказать всё ~ - дерриг а цкъа дlaала

залучать несов., залучить сов., кого-что, разг. дёха; ~ кого-л. в гости - цхьаъ хьошалг1а веха

залюбоваться сов., кем-чем хазахеташ хьажа; ~ закатом - малх чубузуш хазахеташ хьежа

зам= мас.: замдиректора - замдиректор

замазать сов. что 1) (закрасить) [т1е]-хьакха 2) (заделать) хьаха; ~ окна на зиму -1аьнна кораш д1ахьаха 3) (запачкать) дуза, бехдан; ~ руки - куьйгаш бехдан ;4) перен. разг. (скрыть) къайладаха, къайладаккха; ~ недостатки в работе- балхахь кхачамбацарш къайладаха

замазаться сов. бехдала; дуза

замазка ж 1. (действие) хьакхар 2. (вещество) бод, хьокхург; оконная ~ -корашна хьокхург

замазывание с 1) хьакхар 2) перен. разг.(сокрытие) къайладаккхар; ~ недостатков- кхачамбацарш къайладахар

замалчивание с разг. цахьахор, вистцахилар

заманивать несов., заманить сов., кого-что т1едало; ~ в засаду- к1елонна т1евало

заманчивый, -ая, -ое т1едерзо; безам хуьлуьйту (или бохуьйту); ~ое предложение- безам бохуьйту къамел

замарать(ся) сов. см. запачкать(ся)

замариновать сов., что берамала долла

замаскировать сов., кого-что хьулдан, къайладаккха

замаскироваться сов. хьулдала, къайладала

замаслить сов., что даьттанах дуза

замаслиться сов. даьттанах дуза

заматывать несов. см. замотать 2, 3

заматываться несов. см. замотаться 2, 3

замахать сов., чем лесто [доло]; ~рукой - куьг лесто доло

замахиваться несов., замахнуться сов., чем ласто; ~ на кого-л. палкой - цхьанна г1аж ласто

замачивать несов. см. замочить

замашка ж разг. амал; барские ~и - элийн амалш

замаяться сов. разг. г1елдала, к1елдиса

замаячить сов. разг. [лекха] ган доладала

замедление с 1. (по гл. замедлить) лаг1дар; хьедар 2. (по гл. замедлиться) лаг1далар; хьедалар

замедленный, -ая, -ое лаг1дина; ~ое движение- лаг1бина болам

замедлить сов. 1) что (сделать более медленным) лаг1дан; ~ть движение поезда- поездан лелар лаг1дан 2) с чем или с неопр. (задержать) хьедан; ~ть с выполнением плана - план кхочушъ яр хьедан; он не ~л сделать это - и дан хьем ца бира цо

замедлиться сов. 1) (стать медленнее) лаг1ала; движение поезда ~лось- поездан яхар лаг1делира 2) (затянуться, задержаться) хьедала

замелькать сов. (замерцать) лепа дала; (проносясь мимо) т1ехлелха; ~ли огоньки – ц1ерш т1ехлелхара

замена ж 1. (действие) хийцар; ~а одного слова другим - цхьа дош кхечуьнца хийцар 2. (то, что заменяет) когаметтаниг; найти себе ~у - шен когаметтаниг каро; дай мне что-нибудь в ~у - дуьхьал цхьа х1ума лохьа

заменимый, -ая, -ое хийца мега; ~ая деталь - хийца мега деталь

заменитель м меттаниг, меттадерг; ~ кожи – не1аран меттаниг

заменить сов., заменять несов., кого-что 1) кем-чем хийца; ~ секретаря -секретарь хийца 2) (занять место кого-чего-л.) метта хила; он заменил ему отца -ден метта хилира цунна иза

замер м дустар

замереть сов. д1атен; ~ на месте- волччохь д1атен; работа замерла перен.- болх д1атийна; у неё сердце замерло- цуьнан дог сецира

замерзание с гlopop ; точка ~я - гlopo доза; быть на точке ~я –г1орочу дозан т1ехь хила

замерзать несов., замёрзнуть сов. 1) (превратиться в лёд) ша бан; вода замёрзла- хих ша бина 2) (озябнуть) шелдала; руки замёрзли - куьйгаш шелделла 3) (умереть от холода) гlopo; птица замёрзла -олхазар г1орийна

замеривать несов., замерить сов., что дуста; ~ давление газа -газан та1ам буста; ~ длину- йохалла юста

замертво нареч. велча санна; он упал ~ - велча санна охьавуьйжира иза

замерцать сов. лепа [доладала]

замерять несов. см. замерить

замес м хьер; ~ теста - бод хьер

замесить сов., что хьен; ~ тесто - бод хьен; ~ глину - поппар хьен

замести сов. 1) что д1ахьакха; ~ сор в угол - нехаш соне д1ахьакха 2) кого-что, тж. безл.: снегом замело все дороги - лайно д1адуькъна дерриш некъаш ; ~ следы - лар яйа

заместитель м, ~ца ж 1) когаметтаниг; найти себе ~ля - шен когаметтаниг лаха 2) (по должности) заместитель, меттаниг; ~ль директора - директоран меттаниг

заместить сов. 1) кого-что (заменить) хийца; ~ бригадира - бригадир хийца 2) что (занять должность) [метта] xloттo

заметать 1 несов. см. замести

заметать 2 сов., что (зашить) лол тоха; ~ складку на платье - кучан хабарна лол тоха

заметаться сов. д1асалела (или д1асаида) доладала

заметить сов. 1) кого-что (увидеть) ган; (подметить, обнаружить) хаавала; я вас не ~л-суна шу ца гира; я ничего не ~л - суна х1умма а ца хааделира 2) что (запомнить) дагалаца; билгалдан; ~ть место - меттиг дагалаца; ~ть время - хан билгалъян 3) (сказать, отметить) ала, «верно»,— ~л он - «нийса ду»,— элира цо

заметка ж 1) (метка, знак) билгало; ~а на дереве- дитта т1ехь йина билгало 2) (запись) йоза; путевые ~и - новкъахь дина йозанаш 3) (сообщение) заметка (боцца хаам); газетные ~и - газетийн заметкаш ; взять что-л. на ~у - цхьа х1ума билгалъян

заметно 1. нареч. хаъал; он ~ похудел - хаъал азвелла иза 2. в знач. сказ. безл. хаалуш; ничего не было ~ - хаалуш х1умма а дацара

заметный, -ая, -ое 1) (видимый, явный) хаалу[ш долу], билгал [долу]; ~ые следы - хаалуш йолу лараш 2) (выдающийся) б1аьрла; стать ~ым человеком – б1аьрла стаг хила

замётывать несов. см. заметать 2

замечание с 1) (суждение) Билгалдахарш; верное ~ -нийса Билгалдахарш 2) (выговор) бехк баккхар; за опоздание он получил ~ - т1аьхьависарна бехк баьккхира цунах

замечательный, -ая, -ое 1) (очень хороший) башха; он ~о (нареч.) танцует - башха волу и хелха 2) (выдающийся) башха; ~ый писатель - башха яздархо

замечать несов. см. заметить

замечаться несов. (наблюдаться) хаалуш хила; ~ются признаки утомления - хаалуш ю х1оттаран билгалонаш

замечтаться сов. ойланашка дерза

замешательство с 1) (смятение) собарх дохор, доьхна хьовзар; прийти в ~ -доьхна хьовза; привести в ~ -собарх вохо 2) (нарушение порядка) [низам] дохар,доьхна хьовзар; в рядах неприятеля произошло ~ - мостаг1чун маг1арш дуьйхира

замешать сов., кого-что во что юкъаоза

замешаться сов. 1) во что (впутаться) юкъадаха 2) (скрыться) д1аэ;~ в толпе- нахах д1аэ

замешивать 1 несов. см. замесить

замешивать 2 несов. см. замешать

замешкаться сов. разг. хьедала; ~ с ответом - жоьпана хьедала

замещать несов. 1) см. заместить; 2) кого-что (временно исполнять обязанности) [кога]метта хила; ~ директора -директоран когаметта хила

замещение с 1) (замена) хийцар 2) кого-чего (временное исполнение чьих-л. обязанностей) когометта хилар

замигать сов. 1) тж. ~ глазами – б1аьрганег1арш детта доладала 2) (замерцать) лепа доладала

заминать несов. см. замять

заминировать сов., что, воен. минаш яхка, минаш йохка

заминка ж разг. 1) хьем; без ~и - хьем боцуш; в деле (или с делом) произошла (или вышла) ~а –г1уллакхна хьем хилира 2) (в речи) соцанг1а; говорить с ~ами – соцунг1а а еш лен

замирание с д1атер; ~ работы - болх д1атер ; с ~м сердца- дог а детталуш

замирать несов. см. замереть

замкнутость ж къаьхкина хилар

замкнутый, -ая, -ое 1) хийра, схьаийна доцу; ~ ый человек - схьаийна воцу стаг; он живёт ~о (нареч.) - ийна воцуш веха иза 2) мат., эл. хоттаделла; ~ая кривая - хоттаделла гома сиз

замкнуть сов., что 1) уст. (запереть) дог1а тоха; ~ дверь- не1арна дог1а тоха 2) (соединить) хотта, вовшаххотта; ~ электрическую цепь- электрически з1е вовшаххотта

замкнуться сов. 1) уст. (закрыться) д1акхета 2) (соединиться) вовшаххоттадала; электрическая цепь ~лась - электрически з1е вовшаххоттаелла 3) перен. (стать не­людимым) къаьхкина хила замлеть сов. лаха

замогильный, -ая, -ое разг.: ~ голос - кошара санна

замок м г1ала ; воздушные ~ки -г1амаран г1аланаш

замок м 1) дог1а; запереть на ~ок- дог1а а тоьхна, д1акъовла; держать под ~ком – дог1а тоьхна латто 2) (у огнестрельного оружия) чапха; за семью ~ками - лен-вуьсу молха дан

замолвить сов., что ~ словечко разг. - хьахо

замолкать несов., замолкнуть сов. [д1а] тен; ребёнок замолк - бер д1атийна; птицы замолкли -олхазарш д1атийна

замолчать1 сов. (перестать говорить) вист ца хила, къамел сацийта; (перестать переписываться) яздечуьра саца

замолчать 2 сов., что, разг. (обойти молчанием) ца хьахо, хьаха ца дан

замораживание с 1) дахьор, гlopop, ша бар; ~ фруктов - стоьмаш гlopop 2) перен. пайденза латтор; ~ капитала - капиталаш пайденза латто

замораживать несов. см. заморозить

заморгать сов., тж. ~ глазами – б1аьрганег1арш детта доладала

заморить сов., кого-что, разг. г1елдан, х1отто, дожо, к1аддан; ~ голодом - мацалла х1отто; ~ лошадь - говр х1отто ; ~ червячка - мацаллина цхьа тем бан

заморозить сов. 1) кого-что гlopo; ~ рыбу – ч1ара гlopo; ~ вино – чаг1ар гlopo 2) что (отморозить) дахьо; ~ руки - куьйгаш дахьо 3) перен., что (приостановить) сацо

заморозки мн. йис; ранние ~ - хьалххе йиллина йис

заморосить сов. сарса дола

заморочить сов., кого-что, разг. ледан, lexo, хьовзо; ~ кому-л. голову- цхьаьннан корта хьовзо

заморский, -ая, -ое уст. х1ордал дехьара, дозанал дехьара

заморыш м разг. г1ийла х1ума

замостить сов., что чем дохка, дилла; ~ дорогу камнем - новкъа т1улг билла

замотать сов. 1) чем, разг. (начать мотать) листа доло 2) что чем (обмотать) [т1е]хьарчо; что вокруг чего т1елиста; ~ проволокой – т1е сэра хьарчо; ~ нитки - тай т1елиста 3) кого, прост, (утомить) xloттo

замотаться сов. 1) (начать мотаться) листа доладала 2) (намотаться) т1елистадала 3) прост. (утомиться) xloттa

замочить сов., кого-что дашо, т1адо; меня ~л дождь – дог1ано вашийра со; ~ть кожу – не1 дашо

замочный, -ая, -ое дог1анан, ч1еганан; ~ая скважина-дог1анан 1уьрг

замуж нареч.: выйти (или идти, пойти) ~ за кого-л.- цхьаьнга маре яха; отдать (или выдать) ~ -маре яхийта (или яла)

замужем нареч. марехь; быть ~ за кем-л. - цхьаьнгахь марехь хила; не ~ -марехь яц

замужество с маре, марехь хилар; счастливое ~ - ирсе маре

замужняя: ~ женщина - марехь йолу зуда; ~ жизнь - марера дахар

замурлыкать сов. хур-т1ур доло

замуровать сов., замуровывать несов. 1) что (заделать) д1адукъа; ~ окно - кор д1адукъа 2) кого-что во что или в чём (спрятать) [д1а]долла, д1алачкъо

замусолить сов., что, разг. бехдан; ~ края книги - книгин йистош бехьян

замусорить сов., что нехаш яржо; ~ комнату -чохь нехаш яржо

замутить сов., что даржо; ~ть воду - хи даржо ; он и воды не ~т-бага боьллича п1елг а 1овшур бац цо

замухрышка м и ж прост. пренебр. з1оьмалг, мунда

замучить сов., кого 1) (измучить, утомить) 1азап xIoтто, холчух1отто; его ~ла головная боль - и холчух1оттийна корта лазаро 2) (довести до смерти) 1азапехь ден

замучиться сов. холчух1отта, 1азап хьега

замша ж замша

замшевый, -ая, -ое замшан; ~ые перчатки - замшан каранаш

замшелый, -ая, -ое корсам тесна

замывать несов. см. замыть

замызгать сов., что, разг. бехдан

замыкание с дог1а тохар ; короткое ~ эл. - электрически серий вовшахкхетар

замыкать несов. 1) см. замкнуть; 2) (быть в конце) т1аьххьара хила; ~ колонну - колонни т1аьххьара хила

замыкаться несов. см. замкнуться

замысел м 1) (намерение) дагалацам, дагалаьцна х1ума; опасный ~ -кхераме дагалацам 2) (основная идея) дагалацам; ~ романа - романан дагалацам

замыслить сов., что и с неопр. ойла хила, дагалаца

замысловатый, -ая, -ое х1иллане; ~ый замок – х1иллане дог1а; ~ая игра – х1иллане ловзар

замыть сов., что разг. дила, дилина д1адаккха; ~ пятно – таммаг1а дилина д1адаккха

замычать сов. laxa [доладала]

замышлять несов. см. замыслить

замять сов., что, разг. сацо; ~ разговор- къамел сацо

замяться сов. разг. д1асаца

замяукать сов. laxa, м1аьу ала

занавес м кирхьа, дуьхьалъуллург; поднять ~- кирхьа хьалаоза; опустить ~ -кирхьа охьадахийта

занавесить сов., что кирхьа олла, х1ума олла; ~ окно - коре х1ума олла

занавеска ж [дуьхьалъ]уллург, кирхьа; оконная ~ - коре уллург

занавешивать несов. см. занавесить

занашивать несов. см. заносить 1

занеметь сов. разг. (потерять чувствительность) лаха; рука ~ла - куьг лехна

занемочь сов. прост. (почувствовать недомогание) ца мага; (заболеть) цомгуш хила

занести сов. 1) кого-что (доставить) [чу]дан, [т1ехволуш] [д1а]дахьа; товарищ занёс мне новую книгу- накъоста керла книга чуеара суна 2) что (с какой-л. стороны) т1едахьа 3) что (поднять) айда; ~ти кинжал - тоха шаьлта айя 4) что (записать) юкъадало; ~ти в протокол слова свидетеля - протокола юкъа тешан дешнашдало 5) безл., что г1о хьакха; автомобиль ~ло – г1о хьаькхна машине 6) что (распространить) дан, даржо; ~ти болезнь - цамгар яржо 7) чаще безл., кого-что д1адукъа, дилла, хьакха; дорогу ~ло снегом - новкъа ло хьаькхна ; куда меня ~ло! - со мича кхечи!

занестись сов. разг. : ~ в мечтах - дог-ойла кураяла

занимательный, -ая, -ое самукъане, синкъераме; ~ая книга - самукъане книга

занимать 1 несов. см. занять 1

занимать 2 несов. 1) см. занять 2; он ~ет высокий пост - макхарчу г1уллакхехь ву иза 2) что д1алаца; ~ть квартиру - квартира д1алаца 3) кого, перен. (заинтересовать) сила яйта; меня очень ~ет этот вопрос- цу г1уллакхо ч1ог1а ойла йойту соьга

заниматься 1 несов. 1) см. заняться 1; 2) чем лело; (работой) болх бан; (учёбой) деша; (языком) 1амо; ~ спортом -спорт лело; ~ в институте - институтехь деша; ~ весь день - дийнахь сарралц болх бан 3) с кем-чем болх бан; ~ с детьми - бераш лело (или далла)

заново нареч. юха; написать ~ - юхаяздан

заноза 1) ж сирхат 2) м и ж, перен. къамкъарг, мер1уьрг

занозить сов., что сирхат яхийта; ~ палец – п1елгах сирхат яхийта

занос м (снежный) д1адукъар; борьба с ~ами – д1адукъарца болу къийсам

заносить 1 несов. см. занести

заносить 2 сов., что [лелош] бехдан, тишдан; ~ пальто - пальто тишъян

заноситься 1 несов. см. занестись

заноситься 2 сов. [лелош] бехдала, тишдала; пальто ~лось - пальто лелош тишъелла

заносчивость ж куралла, сонталла

заносчивый, -ая, -ое кура, сонта; ~ая речь- сонта къамел

заночевать сов. разг. буьйса яккха; ~ у товарища - накъост волчохь буьйса яккха

заношенный, -ая, -ое (поношенный) лелийна; ~ое пальто - лелийна пальто

занумеровать сов., что номер х1отто

заныть сов. чlela дола

занятие с 1. (захват) д1алацар; ~е города – г1ала д1алацар 2. (работа) болх, г1уллакх; род ~й –г1уллакхан тайпа 3. мн. ~я (учёба) дешар; ~я в школе начались - школехь дешар д1адоладелла

занятный, -ая, -ое разг. самукъане, синкъераме; ~ая книга - самукъане книга

занятой, -ая, -ое мукъаза, мукъа воцу; ~ человек- мукъа воцу стаг

занятость ж мукъа цахилар

занятый, -ая, -ое (несвободный) мукъа доцу; я сегодня занят - тахана со мукъа вац; он занят делом - и г1уллакх деш мукъа вац; место ~о - меттиг д1алаьцна ю

занять 1 сов., что (взять в долг) юхалург эца (или даккха)

занять 2 сов. 1) что (заполнить собой) д1алаца; книги заняли всю полку- книгаша ерриг терхи д1алаьцна 2) что (захватить) д1алаца; яккха; ~ город – г1ала д1алаца 3) что (расположиться) лаца; ~ место в первом ряду - хьалхарчу мог1арехь меттиг лаца 4) кого самукъадаккха; ~ детей –

берийн самукъадаккха 5) что д1алаца; ~ пост- г1уллакх д1алаца ; дух заняло - са лаьцна; ~ оборону- оборона лаца; см. тж. занимать 2

заняться 1 сов. 1) чем (приступить) т1едола, волавала; он занялся чтением - еша волавелира иза; ~ делом – г1уллакха т1еверза 2) с кем-чем, разг. (помочь) г1о дан; ~ с отстающими учениками –т1аьхьабуьсучу дешархошна г1о дан 3) кем-чем (обратить внимание) терго ян; ~ собой - шен дола дан

заняться 2 сов. 1) (загореться) ц1е яла; ~лся пожар- ц1е яьлла 2): заря ~лась, день ~лся - са тесна; бежал так, что дух ~лся - дукха идда, са лаьцна сан

заоблачный, -ая, -ое мархашна т1ехьара; ~ая высь- мархашна т1ехьара латсхе

заодно нареч. 1) (единодушно, сообща) цхьана бертахь, цхьа барт болуш; мы с ним ~ - тхойшиъ [цу т1ехь] цхьана ву 2) разг. (попутно) цуьнца а; перев. тж. глагольными формами типа вахханчуьра; купить ~ и книжку - цуьнца цхьана книжка а эца; ~ проведать больного- вахханчуьра цомгушчунна т1ех1отта

заокеанский, -ая, -ое океанал дехьара

заорать сов. разг. мохь хьакха (или тоха)

заострить сов.: ~ карандаш - къолам ирбан; ~ внимание на чём-л. - ойла цхьана х1уманна т1еяхийта

заостриться сов. ирдала; нос ~лся - меран буьхьиг ирбелла

заострять(ся) несов. см. заострить(ся)

заохать сов. ох1 доло

заочник м, ~ца ж заочник

заочный, -ая, -ое 1) б1ат1аьхьара; ~ый институт- б1ат1аьхьара институт; учиться ~о (нареч.)- б1ат1аьхьа деша 2) (происходящий в отсутствие кого-л.) б1ат1аьхьа; ~ое знакомство- б1ат1аьхьа вовзар

запавший, -ая, -ее чудахна; ~ие глаза - чудахна б1аьргаш

запад м 1) малхбузе; к ~у от Москвы - Москвара малхбузехьа; на ~е малхбузехь; на ~ -малхбузехьа; с ~а - малхбузера 2) (западные страны) Запад - Малхбузе

западать несов. см. запасть

западноевропейский, -ая, -ое малхбузе-европера

западный, -ая, -ое малхбузера; ~ый ветер - малхбузера мох; Западная Европа- Малхбузера Европа

западня ж реч1а, гура

запаздывать несов. см. запоздать

запаивать несов. см. запаять

запаковать сов., запаковывать несов., что д1ахьарчо, д1акъовла; ~ вещи – х1уманаш д1ахьарчо; ~ пакет - пакет д1акъовла

запакостить сов., что, прост. бехдан

запал 1 м вет. пехийн ун

запал 2 м (в снаряде) пистон, ц1етуху

запаливать 1)2 несов. см. запалить 1,2

запалить 1 сов., что, прост. (поджечь) ц1е лато, ц1е йилла; ~ хворост - серийх ц1е йилла

запалить 2 сов., кого, прост. (опоить) т1аьнашха ян; (загнать) х1отто

запальчивость ж чорпелла; сказать что-л. в ~и - чорпелла цхьа х1ума ала

запальчивый, -ая, -ое 1) чорпе; ~ый человек - чорпе стаг 2) (задорный) кура, сонта; ~ая речь - кура къамел

запамятовать сов., что, разг. дицдан; дицдала

запанибрата нареч. разг.: быть с кем-л. ~ - цхьаьнца эвхьаза хила

запаривать(ся) несов. см. запарить(ся)

запарить сов. 1) что (залить кипятком) ц1ийдина хи кхарза; ~ кадку - шелигна чу ц1ийдина хи кхарза; ~ корм скоту- докъарна т1е ц1ийдина хи кхарза 2) что (обработать паром) 1аь тоха 3) кого, разг. (утолить) г1елдан, х1отто

запариться сов. разг. (устать) х1отта, 1а г1атта

запаршиветь сов. разг. чераш дала

запарывать 1, 2 несов. см. запороть 1,2

запас м 1) т1аьхьало; ~ муки –т1аьхьалонан дама; ~ы руды – маь1данийн т1аьхьалонаш; про ~ -т1аьхьалонна 2) (в одежде) сов дист 3) воен. т1аьхьало; лейтенант ~а – т1аьхьалонан лейтенант; уволить в ~ - т1аьхьалоне ваккха

запасать(ся) несов. см. запасти(сь)

запасливый, -ая, -ое т1аьхьало йолу; ~ая хозяйка – т1аьхьало йолу х1усамнана

запасной, -ая, -ое, запасный, -ая, -ое т1аьхьалонан, сов; запасной игрок - сов ловзархо; запасный путь- сов некъ; запасный выход – т1аьхьалонан араволуьйла; запасная лошадь сов говр; запасные части [машин] - [машинан] т1аьхьалонан меженаш; запасный (или запасной) полк –т1аьхьалонан полк

запасти сов., что и чего [т1аьхьенна] кечдан, 1алашдан; ~ муки- дама кечдан; ~ дров на зиму -1аьнна дечиг 1алашдан

запастись сов., чем [шена] кечдан, 1алашдан; ~ тёплой одеждой - шена йовха бедар 1алашъян; ~ терпением - собаре хила

запасть сов. 1) (о глазах, щеках) чукхета; щёки ~ли - беснеш чукхетта 2) разг. (завалиться) чудожа; в прореху кармана ~ла монета - кисанан 1уьргехула чудоьжна ахча 3) перен. (глубоко запечатлеться) даг чу дижа; его слова ~ли в душу- цуьнан дешнаш даг чу дижна

запах м хьожа; приятный ~ - хаза хьожа

запахать сов., что, с.-х. 1) (вспахать) аха 2) (завалить при вспашке) оханна к1елдахийта; ~ навоз - кхелли оханна к1елъяхийта

запахивать 1 несов. см. запахать

запахивать 2 несов. см. запахнуть

запахнуть сов. хьожа кхета; ~ло сеном - элан хьожа кхета

запахнуть сов., что т1ам т1еозо; ~ шубу - кетаран т1аьмнаш т1еозо

запахнуться сов. т1ам т1еоза; ~ в шубу- кетаран т1ам т1еоза

запачкать сов., кого-что 1) (загрязнить) бехдан, дуза; ~ пальто - пальто бехъян 2) перен. (опозорить) бехдан, сий дайа ;~ доброе имя -дикачу ц1еран сий дайа

запачкаться сов. бехдала, дуза

запашка ж с.-х. 1.(действие) ахар 2. (площадь) охана

запаять сов., что лато; ~ кастрюлю - яй лато

запев м йолор; ~ песни - эшаран йолор

запевала м и ж 1) (в хоре) хьалхара эриг 2) перен. разг. (зачинщик) долорг

запевать несов., что и без доп. (в хоре) хьалхара ала, хьалхара лакха

запеканка ж яттар; картофельная ~ - картолийн яттар

запекать(ся) несов. см. запечь(ся)

запеленать сов., кого-что д1ахьарчо;~ ребёнка - бер д1ахьарчо

запереть сов. 1) что д1акъовла; (на замок) дог1а д1атоха; ~ дверь- не1 д1акъовла; ~ комнату –ц1енна дог1а д1атоха 2) куда, где д1адилла; кого чудолла; что дог1а тоха; ~ собаку в сарае- ж1аьла божли чу долла; ~ деньги в шкаф- ахча шкаф чу д1адилла

запереться сов. 1) (закрыться) дог1э кхета, д1акъовлаяла; дверь ~лась – не1 д1акъовлаелла 2) где чукъовладала, чудола; ~еться в комнате- ц1а чу къовладала 3) см. запираться 3

запершить сов. г1орг1дала; у меня в горле ~ло - сан легаш г1орг1делла

запестреть сов. къарздала доладала; на лугах ~ли цветы -зезагаша къарзйира аренаш

запеть сов., что и без доп. илли доло, йиш йоло

запечатать сов., что [д1а]къевлина муxlap тоха; ~ комнату- ц1а д1акъевлина муxlap тоха

запечатлевать(ся) несов. см. запечатлёть(ся)

запечатлеть сов., что гайта; ~ что-л. на картине- цхьа х1ума суьрта т1ехь гайта ; ~ в памяти -дагахь диса

запечатлеться сов. гуш хила ; ~ в памяти - дагахь диса

запечатывать несов. см. запечатать

запечь сов., что датта, ц1ийдан; ~ мясо - жижиг датта

запечься сов. даттадала; губы её запеклись - цуьнан балдаш этт1а; запёкшаяся кровь -детта ц1ий

запивать 1,2 несов. см. запить 1,2

запинаться несов. см. запнуться

запинка ж тасадалар; говорить с ~ой - тийсалуш къамел дан; прочитать без ~и - тийса ца луш д1адеша

запирательство с къарцадалар

запирать несов. см. запереть

запираться несов. 1) см. запереться 1,2; 2)(иметь запор) д1акъовлуш хила; шкаф ~ется на замок - дог1анца д1акъовлуш ю шкаф 3) разг. (отрицать свою вину) къар ца дала

записать сов. 1) что д1аяздан; ~ лекцию- лекци д1аязъян 2) кого-что д1аяздан; ~ в список - магlам тlе дlаязван; ~ кого-л. к врачу- лоьра т1е цхьаъ д1аязван

записаться сов. д1аяздала; ~ в кружок - кружоке д1аязвала

записка ж 1) (письмо) кехат; потерять ~ с адресом - адрес т1ехь кехат дайа 2) чаще мп. ~и (записи) д1аяздарш, яздарш, записки; путевые ~и - новкъахь яздинарш 3)мн. ~и (издание) яздарш, запискаш; учёные ~и университета - университетан 1илманан яздарш 4) мн. ~и (конспекты) д1аяздинарг; читать лекции по ~ам – д1аяздинчу т1ера, лекцеш еша

записной, -ая, -ое: ~ая книжка – д1аязден книшка

записывать(ся) несов. см. записать(ся)

запись ж I. (действие) [д1а]яздар; ~ь сказок -туьйранаш д1аяздар 2. (записанное) йоза; тетрадь с ~ями - йоза т1ехь тетрадь

запить 1 сов., что чем т1емала; ~ лекарство водой - молханна т1е хи мала

запить 2 сов. (запьянствовать) мийла вола

запихать сов., запихивать несов., запихнуть сов., что, разг. юккъета1о, чудолла; ~ бумаги в стол -кехаташ та11ийна стоьла чу дохка

запищать сов. ц1овза

заплаканный, -ая, -ое дилхина; ~ое лицо - йилхина юьхь; ~ые глаза- билхина б1аьргаш

заплакать сов. делха [доладала]; ~ от обиды -дегабаам а бина, велха

запланировать сов., что плане х1отто

заплата ж йома; наложить на что-л. ~у- цхьана х1уманна йома йилла

заплатить сов., что, за что, чем и без доп., прям. и перен. [ахча] д1адала; (выплатить) тж. такха; ~ за покупки- эцначу х1уманех ахча д1адала; ~ долг -декхар такха; ~ жизнью за любовь к свободе- парг1атоне болчу безамна дахар д1адала; ~ головой - шен са д1адала

заплатка ж см. заплата

заплевать сов., заплёвывать несов., кого-что шеташ кхийса, туьйнаш детта; заплёванный пол-шеташ кхийсина ц1енкъа

заплесневелый, -ая, -ое матардоьлла; ~ая корка хлеба -матарйоьлла баьпкан чкъуьйриг

заплесневеть сов. матардола

заплести сов., что 1) (сплести) дуца; ~ косы –ч1абанаш юца; ~ плетень - керт юца 2) (покрыть — о вьющихся растениях) хьерча; вьюнки заплели забор- хуталш кертах хьирчина

заплетать несов. см. заплести

заплетаться несов.: ноги ~ются от усталости - к1адвелла халла когаш текхабо; язык ~ется -мотт толкхалелха

заплечный, -ая, -ое белшах тосу, белша т1ехьара; ~ый мешок - белшах тосу т1оьрмиг ; ~ый (или ~ых дел) мастер - чалтач

заплечье с разг. белшт1ехье

запломбировать сов., что 1) пломба та1о; ~ вагон - вагонна пломба та1о 2) пломба йилла; ~ зуб- кхелана пломба йилла

заплутаться сов. прост. тила

заплыв м спорт. нека къовсар; (на лодках) кема хахкар

заплывать 1,2 несов. см. заплыть1,2

заплыть 1 сов. д1адаха; ~ на середину реКи - хи юккъе [нека деш] д1аваха

заплыть 2 сов. 1) (опухнуть) деста; глаза ~ли –б1аьргаш дистина 2) чем (покрыться слоем) [т1е]лаца, дилла; пруд ~л тиной - 1ам т1е lexa лаьцна;~ть жиром -дарста

заплясать сов. хелхар доло

запнуться сов. 1) (споткнуться) тасадала; ~ о порог- нelcaгlex тасадала 2) (сделать запинку) тасадала; ~ на первом же слове- хьалхара дош оллушехь тасадала

заповедник м заповедник, лардойла

заповедный, -ая, -ое 1) (неприкосновенный) дихкина; ~ый лес - йихкина хьун 2) см. заветный

заповедь ж 1) рел. парз, хьехам 2) (предписание) весет

заподазривать несов., заподозрить сов., кого-что в чём дегабаам хила, шекьхила; ~ кого-либо в краже - цхьаъ лачкъийна аьлла шекьхила

запоем нареч. 1) хаддаза, ца соцуш; пить ~ -хаддаза мийла 2) перен. разг. т1ера ца волуш; читать ~ -т1ера ца волуш еша

запоздалый, -ая, -ое разг. т1аьхьакхаьчна, т1аьхьадисна; ~ая помощь- т1аьхьакхаьчна г1о; ~ый гость – т1аьхьависна хьаша

запоздать сов. (прийти позже) т1аьхьакхача; (окончиться поздно) т1аьхьадиса, хьедала, т1аьхьадала; ~ть к обеду –х1ума яа т1аьхьависа; поезд ~л -поезд хьеелла

запой м мийлар; страдать ~ем - мийларо дакъаза ваккха

заползать сов. (начать ползать) доладала [текхна]

заползать несов., заползти сов. текхна даха; (вовнутрь) чутакха; змея заползла под сарай -текхна божли к1ел бахара лаьхьа

заполнение с I. (по гл. заполнить) 1) дузар 2) яздар 2. (по гл. заполниться) дузадалар

заполнить сов., что 1) (наполнить) дуза; зрители ~лн зал - хьовсархоша юьзира зал 2) (ответить на вопросы) яздан; ~ть анкету- анкета яздан

заполниться сов. дуза; плошадь ~лась народом - майда нахах юьзна

заполнять(ся) несов. см. заполнить(ся)

заполучить сов., что, разг. дала

заполярный, -ая, -ое полярни тонна дехьара; ~ые города - полярни гонна дехьара г1аланаш

запоминание с дагахь латтор

запоминать(ся) несов. см. запомнить(ся)

запомнить сов., кого-что дагахь латто (или далла); ~ своего спутника - шен некъахо дагахь латто; ~ стихи- байташ дагахь латто ; не ~ чего -дагахь ца латто, дицдан; никто не запомнит такой осени - цхьанна а дагахь лаьттар яц и санна гуьйре

запомниться сов., кому-чему дагахь латта[далла];на всю жизнь ~лось мне это - валлалц дагахь лаьттар ду суна иза

запонка ж м1ара

запор 1 м г1уй; ворота на ~ - кевнна г1уй боьллина

запор 2 м мед. чо юкъъялар

запорожец м ист. запорожхо

запорожский, -ая, -ое запорожхойн, запорожера

запороть 1 сов., кого-что (засечь) йиттина ден

запороть 2 сов., что, разг. (испортить) дохо; ~ деталь - меже йохо

запорошить сов. 1) что xlyp билла; дорогу ~ло- новкъа xlyp биллина 2) (начать порошить — о снеге) чим таса

запотевать несов. см. запотеть

запотелый, -ая, -ое разг. хьацар даьлла, хьацар тоьхна; ~ые окна - хьацар тоьхна кораш

запотеть сов. хьацар дала, хьацар тоха, хьацар дилла (о стекле и т. п.); стёкла [изнутри] ~ли -коран б1аьргашна [чухула] хьацар тоьхна

заправила м прост. лелорг

заправить сов. 1) что во что чухьарчо; ~ брюки в сапоги - хечин когаш эткаш чу хьарчо 2) что чем (горючим) дотта; ~ машину бензином - машина чу бензин дотта 3) что чем (приправить) чам бан, тоха; ~ борщ сметаной - борщана т1о тоха : ~ койку- мотт д1абаккха

заправиться сов. 1) (залить горючее) дотта 2) чем и без. доп. прост. (поесть) яа

заправка ж 1. (горючим) ягорг йоттар 2. разг. (приправа) чам бар

заправлять несов. 1)см. заправить; 2) чем, прост. (управлять) дола дан, урхалла дан, куьйгалла дан; она ~ла всем в доме – ц1ахь массо а х1уманна дола деш иза яра

заправляться несов. см. заправиться

заправочный, -ая, -ое йогарган, йогарг ютту; ~ая станция - йогарг ютту станци

заправский, -ая, -ое разг. хила ма-веззара волу; ~ солдат- хила ма-веззара волу салти

запрашивать несов. см. запросить

запрет м бехкам; наложить ~ - бехкам бан; находиться под ~ом - бехкам бина хила

запретительный, -ая, -ое бехкаме; ~ знак - бехкаме билгало

запретить сов., кому что или с неопр. дехка,бехкам бан,ца маго; врачи ~ли больному курить- лоьраша цомгушчунна цигаьрка озар дихкина; ~ть пропаганду войны - т1еман пропагандина бехкам бан

запретный, -ая, -ое дихкина [долу], ца маго; ~ая зона - йихкина майда ; ~ый плод - бихкина стом запрещать несов. см. запретить

запрещаться несов. ца мага, дихкина хила; здесь курить ~ется - кхузахь цигаьрка оза ца мега

запрещение с дехкар, бехкам бар, ца магор

запрещённый, -ая, -ое бехкаме, цамагийна, дихкича; ~ые игры - ца магийна ловзарш

заприметить сов., кого-что, прост. б1аьрг кхета; ~ кого-л. в толпе - нахана юккъехь цхьаннах б1аьрг кхета

заприходовать сов., что, бухг. т1едаре д1аяздан

запродавать несов., запродать сов., что дохка дийца; ~ новый урожай яблок - керла 1ежаш бохка дийца

запроектировать сов., что (составить проект) проект xloттo; (включить в план) проекта юкъа дало

запрокидывать(ся) несов. см. запрокинуть(ся)

запрокинуть сов., что аркъалсатто, аркъалдахийта; ~ голову - корта аркъалсатто

запрокннуться сов. разг. аркъалсатта,аркъалдаха;голова ~лась - корта аркъалбахна

запропаститься сов. разг. [т1апаза] дан; (при вопросе) даха; куда ~лась моя книга?- мича яхана теша сан книга?

запрос м 1) (требование) жоп дехар; послать ~-жоп деха 2) мн. ~ы (потребности, интересы) хьашташ; культурные ~ы - культурин хьашташ 3): цены без ~а - хьаштал совнаха мехаш

запросить сов. 1) кого-что о чём (сделать запрос) жоп деха 2) что (много потребовать) [сов] деха; ~ сто рублей - итт туьма деха

запросто нареч. эвххьаза, ийза ца луш; бывать у кого-л. ~ - эвххьаза цхьаъ волчу лела; обращаться с кем-л. ~ - ийза ца луш цхьаьнца хила

запротестовать сов. дуьхьалдала, дуьхьал хила

запротоколировать сов., что протокол яздан; протокол xloттo; ~ выступления на собрании -собранехь динчу къамелашна протокол xloттo

запруда ж 1) (плотина) сунт 2) (водоём) 1ам

запрудить сов., запруживать несов., что 1) (напр. реку) сунт тоха 2) перен. разг. (заполнить) дуза, д1алаца; народ запрудил улицу - наха урам д1алаьцна

запрыгать сов. кхийсадала доладала

запрягать несов. см. запрячь

запряжка ж 1.(действие) д1адожар 2. (способ, каким запряжены) д1адожар; (повозка с лошадьми) д1айоьжна х1ума

запрятать сов., кого-что, разг. 1) (спрятать) д1адилла, д1алачкъо; ~ деньги -ахча д1адилла 2) (засунуть) долла; ~ руки в карманы - куьйгаш кисанашка дохка

запрятаться сов. разг. д1алачкъа; ~ в кусты - коьллаш юккъе д1алачкъа

запрячь сов., кого-что д1адожа; ~ лошадь - говр д1айожа

запуганный, -ая, -ое кхерийна, кхоьру

запугать coв., кого-что кхеро; ~ ребёнка - бер кхеро

запугивание с кхерор

запугивать несов., см. запугать

запуск м 1) (в полёт) хьалахецар; ирхдахийтар; ~ искусственного спутника Земли - Лаьттан искусственни спутник хьалахецар; ~ змея - кехат-кема ирхдахийтар 2) (пуск) долор, латор; ~ мотора - мотор латор

запускать 1,2 несов. см. запустить1,2

запустелый, -ая, -ое панадаьлла

запустение с панадалар

запустеть сов. панадала

запустить 1 сов. 1) что или чем в кого-что, разг. (бросить) [чу]кхосса; ~ камень (или камнем) в окно - корах чу т1улг кхосса 2) что (дать взлететь) [ирх]дахийта; хьалахеца; ~ ракету - ракета хьалахеца; ~ бумажного змея - кехат-кема ирхдахийта 3) (завести) лато, доладан; ~ мотор -мотор лато 4) что во что (засунуть) долла, дахийта; ~ руку в карман - куьг кисана дахийта

запустить 2 сов., что 1) (довести до запустения) тесна дита; ~ сад - беш тесна йита 2) (дать развиться) даздалийта; ~ болезнь - цамгар язъялийта

запутанный, -ая, -ое (трудный) кегари хила; ~ вопрос - кегари хилла г1уллакх

запутать сов. 1) что (переплести, спутать) хьерчо; ~ть нитки -теш хьерчо 2) что, перен. (усложнить) кегари бан; ~ть дело – г1уллакхах кегари бан 3) кого, перен. разг. (сбить с толку) дохо, тило; они его ~ли -цара и тилийна 4) кого во что, перен. разг. (вовлечь) юкъаоза

запутаться сов. 1) (спутаться) хьерча 2) в чём юкъахь диса 3) (стать неясным) тила, кегари хила; дела ~лись - г1уллакхех кегари хили 4) (сбиться) доха 5) разг. (оказаться в затруднительном положении) тила, холчух1отта 6) в чём юкъадаха; ~ться в грязных делах -боьхачу г1уллакхашна юкъадаха

запутывать(ся) несов. см. запутать(ся)

запушить сов., что хьакха

запущенность ж д1атесна хилар

запущенный, -ая, -ое 1) (заброшенный) д1атесна [дитина]; ~ый сад - д1атесна йитина беш 2) (застарелый) ширдалийтина, ~ая болезнь- ширъялийтина цамгар

запылать сов. алу таса; ~л костёр – ц1аро алу тесира

запылить сов. 1) кого-что (покрыть пылью) ченех дуза; ~ платье- коч ченех юза 2) (начать пылить) чан яккха

запылиться сов. ченаша дуза, чан йилла

запыхаться сов. хьуьхьдола

запыхтеть сов. дехьа дола

запьянствовать сов. мийла вола

запястье с 1) (часть руки) куьйган хьакхолг 2) уст. (браслет) х1оз

запятая ж ц1оьмалг, соцунг1а ; поставить ~ую – ц1оьмалг йилла

запятнать сов. кого-что 1) (испачкать) хьоькхнаш ян; (пометить) таммаг1а та1о; стол запятнан в двух местах -стоьла т1ехь хьоькх йина шина меттахь 2) перен. юьхь1аьржо ян, сий дайа; ~ себя –шенаюьхь1аьржо ян

зарабатывать несов. см. заработать; он хорошо ~ет -дика х1ума йоккхуш ву иза

заработать сов. 1) что и без доп. (приобрести работой) балхахь даккха; ~ть тысячу рублей -балхахь б1е туьма даккха 2) перен. иpoн. даккха; ~ть выговор - выговор даккха 3) (начать работать) болх бан доладала, болх боло; мотор ~л - мотор болх бан йолаелла

заработаться сов. разг. (до какого-л. времени) глагол + =ллалц болх бан; (устать) балхахь к1аддала (или xloттa); ~ться до полночи - буьйса юккъе йоллалц болх бан; он сегодня совсем ~лся - тахана балхахь ч1ог1а к1адвелла иза

заработный, -ая, -ое: ~ая плата - [белхан] алапа

заработок м 1) алапа; годовой ~ок - шеран алапа 2) мн. ~ки - елаш; уходить на ~ки в город –г1ала елаш яха эха

заравнивать несов. см. заровнять

заражать(ся) несов. см. заразить(ся)

заражение с 1. (по гл. заразить) цамгар ялийтар 2. (по гл. заразиться) цамгар ялар; ~ крови – ц1ий бехдалар

заражённый, -ая, -ое д1овш тесна (или тоьхна); ~ воздух –д1овш тоьхна х1аваъ

зараз нареч. разг. цкъа; съесть всё ~ - ерриг цкъа д1аяа

зараза ж ун; распространение ~ы - ун даржор

заразительный, -ая, -ое долу, долуш долу; болезнь ~ а - цамгар йолуш ю

заразить сов., кого далийта

заразиться сов., чем кхета, дала, схьаэца; ~ гриппом - грипп яла

заразный, -ая, -ое йолу[ш йолу]; ~ая болезнь -йолу цамгар; ~ ый больной - уьнхо

заранее нареч. хьалххе; ~ обдумать- хьалххе ойла ян; ~ благодарю- хьалххе баркалла боху аса

зарастать несов., зарасти сов. 1) чем (порасти) буц яла; тропа заросла - г1ашновкъа буц яьлла 2) разг. (зажить) дерза; рана заросла - чов йирзина ; ~ бородой - маж яла

зарваться сов. разг. т1ехдала

зардеться сов. ц1ийдала; девушка ~лась – йо1 ц1ийелла

зареветь сов. 1) (о животных) laxa [доладала]; бык ~л - сту 1аьхира 2) разг. (заплакать) делха (или yгla) доладала; ребёнок ~л - бер делха доладелира

зарево с стигал ц1ийялар

зарегистрировать сов., кого-что регистраци ян; (записать) д1аяздан

зарегистрироваться сов. 1) (записаться) д1аяздала; ~ у секретаря -секретарехь д1аязвала 2) (зарегистрировать брак) регистраци ян (или яйта)

зарез м разг.: нужно до ~у - 1аламат ч1ог1а оьшу

зарезать сов., кого ден; урс хьакха; ~ть гуся – г1езана урс хьакха; ~л он нас перен. - дайи цо тхо

зарезаться сов. разг. урс хьаькхна дала

зарекаться несов. см. заречься

зарекомендовать сов. (показать себя) довзийта; ~ себя - ша вовзийта; ~ себя с плохой стороны - ша вочу aгlop вовзийта

заречный, -ая, -ое хил дехьара; ~ая сторона - хил дехьара aгlo

заречье с хилдехье

заречься сов., с неопр. ч1аг1о ян; он зарёкся пить вино-чаг1ар ца мала ч1аг1о йина цо

заржаветь сов. мекхадола, мекха лаца

заржавленный, - ая, - ое мекхадоьлла, мекха лаьцна; ~ нож - мекхадоьлла урс

заржать сов. тарса

зарисовать сов., кого-что сурт дилла

зарисовка ж I. (действие) сурт диллар 2. чаще мн. ~ и (рисунок) сурт

зарисовывать несов. см. зарисовать

зариться несов., на кого-что, прост. хьежа; ~ на чужое добро - нехан бахаме хьежа

зарница ж ткъес

заровнять сов., что д1ашардан; ~ яму - ор д1ашардан

зародить сов., что в ком кхолла; ~ надежду- дегайовхо кхолла

зародиться сов. 1) (возникнуть) кхолладала 2) (прийти на ум) дагадан

зародыш м 1) биол. xly; зирх (напр. рыб); сарсал (яйца) 2) перен. з1ийдиг; подавить дурную[привычку] в ~ е – з1ийдиг хоьццучохь вон амал х1аллакьян

зарождать(ся) несов. см. зародить(ся)

зарождение с 1. (по гл. зародить) кхоллар 2. (по гл. зародиться) кхолладалар; ~ жизни-дахар кхолладалар

зарок м рел. (клятва) дуй баар; (обещание) ч1аг1о яр; дать ~ - xlaгlo ян

заронить сов., что 1) разг. дожо; ~ искру в сено- ала т1е суй божо 2) в ком, перен. (вызвать) дагатасийта, даг чу дожо; ~ мысль - ойла дагатасийта

заросль ж къух; ~и камыша- эрзан къух

зарплата ж разг. (заработная плата) алапа

зарубежный, -ая, -ое дозанал арахьара; ~ые страны -дозанал арахьара мехкаш

зарубить сов. 1) кого (убить) тоьхна ден 2) что (сделать зарубку) киртиг (или вениз) яккха;

заруби себе на носу – п1елгах тай дехка

зарубка ж (метка) вениз; ~ на дереве - дитт т1ехь вениз яккхар

зарубцеваться сов., зарубцовываться несов. мо хьовза

зарумянить сов., кого-что ц1ийдан, басар хьакха

зарумяниться сов. ц1ийдала; хлеб ~лся - бепиг ц1ийделла; восток ~лся - малхбале ц1ийелла

заручаться несов., заручиться сов., чем бух кечбан; ~ согласием - бертадалийна бух кечбан

зарывать несов. см. зарыть

зарываться 1 несов. см. зарыться

зарываться 2 несов. см. зарваться

зарыдать сов. делха доладала

зарыть сов., кого-что [д1а]долла ; вот где собака ~а! - х1ан кхузахь хилла цу къайленан орам!

зарыться сов. чудола; он ~лся в работу перен.- и балха чу воьлла

зарычать сов. г1иг1 доло

заря ж 1) [стигал] ц1ийялар; утренние зори - 1уьйренаш ц1ийялар;вечерняя ~ - суьйре ц1ийялар; на заре -сахуьллуш 2) перен. (начало) юьхь; ~ свободы – парг1атонан юьхь; на заре жизни - дахаран юьхьехь ;от зари до зари - 1уьйренна дуьйна буьйса йоллалц

зарябить сов.: в глазах ~ло – б1аьргашка можа б1агор хьевзира

заряд м 1) воен. бустам 2) физ. заряд

зарядить 1 сов., что дуза; ~ ружьё - топ юза; ~ батарею ал.- батарей юза

зарядить 2 сов. разг.: ~л дождь – дог1а т1ете1ара; ~л своё - диллина шениг дийца

зарядиться сов. I) дуза 2) перен. (приобрести бодрость) дуза, кечдала

зарядка ж 1) тж. эл. дузар; ~ ружья -топ юзар 2) спорт. зарядка; утренняя ~- 1уьйренан зарядка заряжать несов. см.. зарядить 1

заряжаться несов. см. зарядиться

засада ж в разн. знач. к1ело; устроить ~у - к1ело ян; засесть в ~у - к1елонна хаа; танк в ~е -танк к1елонехь лаьтта

засадить сов., засаживать несов. 1) что чем ден, дог1а; ~ склон виноградом - баса кемсаш йо1га 2) что во что, разг. т1едог1а; ~ топор в бревно - диг хена т1е дог1а 3) кого куда, разг. чудолла; ~ льва в клетку - лом огана чу долла; ~ кого-л. в тюрьму- цхьаъ набахте чу волла 4) кого за что, разг. охьахао; ~ ребёнка за книгу -бер книги т1е охьахао

засаливать 1 несов. см. засалить

засаливать 2 несов. см. засолить

засаливаться 1 несов. см. засалиться

засаливаться 2 несов. см. засолиться

засалить сов., что бехдан, хьакхарх дуза; ~енные рукава - бехделла пхьуьйшаш

засалиться сов. хьакхарх дуза

засасывать несов. см. засосать 1

засахаривать(ся) несов. см. засахарить(ся)

засахарить сов., что шекарала долла; ~енные фрукты -шекарала боьхкина стоьмаш

засахариться сов. шекар хила; варенье ~лось - варених шекар хилла

засверкать сов. къага [доладала], лепа [доладала]

засветить 1 сов., что лато; ~ фонарь - фонарь лато

засветить 2 сов., что, фото - серло кхетийта

засветиться 1 сов. лепа, къага;~лись огни – ц1ераш къеги; его глаза ~лись радостью - цуьнан б1аьргаш воккхаверца къегира

засветиться 2 сов. фото серло кхета

засветло нареч. сирла йоллуш; ~ доехать до города - сирла йоллуш г1ала д1акхача

засвечивать(ся) несов. см. засветить(ся)

засвидетельствовать сов., что тешалла дан; ~ копию документа у нотариуса - документан копина нотариусехь тешалла дан

засвистеть сов. шок йоло, шок тоха

засевать несов. см. засеять

заседание с кхеташо

заседатель м юр. кхеташонча; народный ~ - халкъан кхеташонча

заседать несов. кхеташоне ховша

засеивать несов. см. засеять

засекать 1,а несов. см. засечь1,2

засекретить сов., засекречивать несов. 1) что къайладига, къайладаккха; ~документы - документаш къайладаха 2) кого къайленна т1едита; ~ работника - белхахо къайленна т1евита

заселение с баха ховшор; чуховшор; даха хаар; чухаар; ~местности -меттиге баха ховшар; ~ новых домов - керлачу ц1енош чу ховшор

заселить сов., заселять несов., что даха ховшо; чуховшо; ~ новые земли - керлачу латтанаш т1е баха ховша; ~ дом новыми жильцами - ц1а чу керла бахархой ховшо

засеменить сов. разг. болар доло

засесть сов. 1) (сесть надолго) охьахаа, саца; ~ дома – ц1ахь саца 2) за что или с неопр. охьахаа; ~ за работу - балха охьахаа 3): ~ в засаду – к1елонна хаа 4) (застрять, напр. о пуле) чохь диса 5) перен. (в сознании) даг чу дижа; в голове у меня засела мысль- ойла даг чу йижна сан

засечка ж 1. (действие) вениз яр 2. (метка) вениз 3. (рана на ноге лошади) чов

засечь 1 сов., что 1) (сделать зарубку) вениз ян; ~ дерево – диттана вениз ян 2) (определить) билгалдан; ~ расположение противника – мостаг1 лаьтта меттиг билгалъян 3) (ранить ногу— о лошади) ког хадо ; ~ время - хан билгалъян

засечь 2 сов., кого шед (или сэра) биттина ден

засеять сов., что ялта ден

засидеть сов., что бехдан; засиженные мухами стёкла - мозаша бехдина б1аьргаш

засидеться сов. хьедала; ~ в гостях – хьошалг1ахь хьевала

засиживать(ся) несов. см. засидеть(ся)

засилье с ницкъ бар

засинеть сов. 1) (начать синеть) сендала дола 2) (показаться—о синем) сийна ган

засипеть сов. йиш хала

засиять сов. лепа доладала, къага

заскакивать несов. см. заскочить

заскирдовать сов., что раг1[аш] ян

заскок м разг. лар т1ера далар

заскользить сов. шарша

заскорузлый, -ая, -ое разг. морса, шога; ~ые руки - морса куьйгаш

заскорузнуть сов. разг. морсадбла, шагдала

заскочить сов. разг. 1) (забежать) [чу]эккха; заяц ~л в огород - беша иккхира пхьагал 2) (зайти по пути) чуэккха

заскрежетать сов. ц1овза, хьакхо; ~ зубамии - цергаш хьакхо

заскрипеть сов. ц1овза

заскулить сов. 1) (о собаке) yгla, ц1овза 2) перен. (заныть) ч1ачкъа

заскучать сов. сагатдан дола

заслать сов., кого дахийта; что дахьийта; ~ письмо не по адресу- кехат харц адресца дахьийта; ~ шпиона - шпион вахийта

заследить сов., что, разг. лараш ян; ~ пол – ц1енкъа лараш ян

заслезиться сов. хиш доладала, делха дола

заслон м дуьхьало

заслонить сов., кого-что 1) (закрыть) къайладаккха, д1ахьулдан; тучи ~ли солнце - мархаша къайлабаьккхира малх 2) (защитить) лаца, дуьхьалх1отто; ~ть лицо рукой - юьхьа дуьхьал куьг лаца; ~ть свет - серлонна дуьхьалх1отта; ~ть собой - ша дуьхьалх1отта 3) перен. (вытеснить) дицдан; боль ~ла обиду - лазаро дегабаам бицбира

заслониться сов. лаца, д1ахьулдЗла, къайладала; ~ рукой от солнца - маьлха дуьхьал куьг лаца

заслонка ж пешъюкъург

заслоняться несов. см. заслонить(ся)

заслуга ж: за ~и перед Родиной он награждён орденами - Даимехкана динчу г1уллакхашна орденаш елла цунна; наградить по ~ам – дог1у совг1ат дан; получил по ~ам - хьакъ дерриг хили

заслуженный, -ая, -ое 1) (имеющий заслуги; почётное звание) сийлахь; ~ый учёный - сийлахь 1илманча; ~ый артист республики - республикан сийлахь артист 2)(соот­ветствующий поступкам) дог1у, хьакъ долу; ~о (нареч.) получить награду- дог1у совг1ат даккха

заслуживать несов. 1) см. заслужить; 2) чего дан дан; эта книга ~ет внимания - тидам бан бог1у цу книгин

заслужить сов., что даккха; ~ доверие - тешам баккха; ~ награду – совг1ат даккха

заслушать сов., кого-что ладог1а; ~ отчёт- отчёте ладог1а

заслушаться сов., чем, кого-чего ладоьг1начохь диса

заслушивать(ся) несов. см. заслушать(ся)

заслышать сов., что, о ком-чём хаза; (почуять) хаадала; ~ чей-л. голос - цхьаьннан аз хаза; ~ запах- хьожа хааяла

заслюнить сов., что туьйнех дуза

засматривать несов., во что хьежа; ~ в окна - корех чу хьежа

засматриваться несов. см. засмотреться

засмеять сов., кого, разг. дела

засмеяться сов. деладала

засмолить сов., что силам хьакха; (древесной смолой) бага хьакха

засмотреться сов., на кого-что хьаьжжинчохь диса

заснеженный, -ая, -ое, заснежённый, -ая, -ое ло хьаькхна

заснуть сов. наб кхета (или озо) ; ~ вечным сном - сама ца волу наб кхета

заснять сов., кого-что сурт даккха

засов м г1уй; закрыть дверь на ~ - не1арна г1уй болла

засовывать несов. см. засунуть

засол м 1. (действие) берамала йохкар; огурцы свежего ~а - керла берамала йоьхкина наьрсаш 2. (качество соления) дуьралла

засолить сов., что берамала долла, хи чу долла; ~ огурцы - наьрсаш хи чу йохка

засопеть сов. хур-хур доло

засорение с I. (по гл. засорить) бехдар; нехаш яржор 2. (по гл. засориться) бехда-лар; нехаш яржар 0 ~ желудка хьер бехъ-ялар

засорить сов., что 1) (загрязнить) нехаш яржо; бехдан; ~ пол – ц1енкъа нехаш яржо 2) (забить) дукъадалийта; ~ трубу - туьнкалг юкъаялийта ; ~ желудок -хьер бехъян; ~ глаз – б1аьрга х1ума яхийта

засориться сов. дукъадала; труба ~лась -турба юкъаелла

засорять(ся) несов. см. засорить(ся)

засосать 1 сов., кого-что 1) (затянуть) чухуда; его ~ло болото - уыиало чухуьйдина иза 2) перен. юкъаоза

засосать 2 сов., кого-что и без доп. (начать сосать) ц1убдан (или дакха) дола

засохнуть сов. 1) (высохнуть) дакъадала; краски ~ли - басарш дакъаделла 2) (усохнуть) марг1алдола; трава ~ла - буц марг1алйоьлла 3) перен. прост. г1елдала

заспанный, -ая, -ое [дукха] наб йина; ~ые глаза - дукха наб йина б1аьргаш

заспаться сов. разг. дижна диса, наб кхетта диса

заспешить сов. сихдала; ~ на поезд - поездана [т1екхача] сихвала

заспиртовать сов., заспиртовывать несов. кого-что спиртала долла, спирт тоха

заспорить сов. къовсаме дала, къовса доладала

засрамить сов., кого, прост. эхь хетийта, юьхь1аьржах1отто, эхь дан

застава ж ист., воен. гlaп; пограничная ~ -дозанера гlaп

заставать несов. см. застать

заставить 1 сов., что чем 1) (загромоздить) х1оттийна д1алаца; ~ всю комнату мебелью - мебель х1оттийна дерриг ц1а д1алаца 2) (загородить) д1адукъа ; ~ дверь шка­фом - шкафаца не1 д1аюкъа

заставить 2 сов., кого-что с неопр.- перев. понуд. формой глагола; ~ть работать - болх байта; ~ть читать - ешийта; ~ть рисовать - сурт диллийта;он не ~л себя ждать - шега ца хьежийтира цо

заставлять 1,2 несов. см. заставить 1,2

застаиваться несов. см. застояться

застарелый, -ая, -ое къанделла, ширделла, ч1аг1делла;~ ревматизм - ширъелла энийн цамгар

застать сов., кого-что т1екхача; я ~л его дома - со ц1ахь т1екхечира цунна; он ~л отца в живых - дийна волуш т1екхечира иза дена; ~ть на месте преступления -зулам деччохь т1екхача застёгивать(ся) несов. см. застегнуть(ся)

застегнуть сов., что д1адолла; ~ пуговицу - нуьйда д1айолла; ~ пальто - пальтонан нуьйдарчий д1айохка

застегнуться сов. д1айолла; ~ на все пуговицы -массо а нуьйда д1айолла

застёжка ж туьйдарг

застеклить сов., застеклять несов., что ангали тоха, б1аьрг тоха ; ~ окна - корашна ангали тоха; застеклённая веранда - ангали тоьхна уче

застелить сов. разг. см. застлать 1

застенок м 1азап дойла; фашистские ~ки - фашистийн 1азап дойлехь

застенчивость ж эхьалла, эхь хетар

застенчивый, -ая, -ое эхье, эхь хета[ш долу]; ~ ребёнок - эхь хета[ш долу] бер

застигать несов., застигнуть сов. см. застичь

застилать(ся) несов. см. застлать(ся)

застирать сов., застирывать несов., что 1) (замыть) диттина ц1андан; ~ рукав - пхьош диттина ц1андан 2) (испортить стиркой) дуьттуш (или диттина) дохо; застиранная гимнастёрка - юьттуш йохийна гимнастёрка

застичь сов., кого-что т1екхача; ~чь на месте преступления - зулам деччохь т1екхача ;дождь ~г нас в пути - новкъахь дог1а туьйхира тхуна

застлать сов., что 1) (покрыть поверхность) таса, даржо, дилла; ~ пол ковром – ц1енкъа куз баржо; ~ стол чистой скатертью- стоьла т1е ц1ена шаршу йилла 2) (за­волочь, закрыть) д1ахьулдан; дым застлал небо – к1уьро д1ахьулйира стигал

застлаться сов., чем д1ахьулдала

застой м сацар; ~ крови – ц1ий сацар; ~ в работе - болх сацар

застойный, -ая, -ое сецца

застольный, -ая, -ое шуьнан; ~ая песня - шуьнан илли

застонать сов. узарш доло, узамаш дан доладала; ~ от боли - лазош, узамаш дан волавала

застопорить сов., что 1) (остановить) сацо 2) перен. разг. (замедлить) г1елдан лаг1дан

застопориться сов. 1) (остановиться—о машине) саца 2) перен. разг. (задержаться) г1елдала, лаг1дала, саца

застояться сов. 1)(простоять без движения) лацадала; конь ~лся - говр лацаелла 2) (испортиться от стояния) лаьттина талха; вода ~лась -хи лаьттина телхина

застраивать(ся) несов. см. застроить(ся)

застраховать сов. 1) кого-что страховани ян; ~ имущество - бахамна страховани ян 2) кого, перен. (обезопасить) лардан

застраховаться сов. 1)страховка ян 2) (обезопасить себя) ларвала

застрачивать несов. см. застрочить 1

застревать несов. см. застрять

застрекотать сов. (о птицах) дека дола; (о моторе) тата доло

застрелить сов., кого-что тоьпаца ден, топ тоьхна ден

застрелиться сов. топ тоьхиа дала

застрельщик м, ~ца ж д1адолийнарг; ~ки соревнования - йохьалла д1айолийнарш

застроить сов., что [г1ишлош] ян; ~ участок - меттига т1е г1ишлош ян

застроиться сов. г1ишлош хила

застройка ж г1ишлош яр

застройщик м, ~ца ж г1ишлошйийриг

застрочить 1 сов., что (зашить) [чуузуш] д1атега, т1егатдеш шонк тоха

застрочить 2 сов. тхьата доло, т1ек1иръян, т1еюста; ~л пулемёт - пулемёто тхьата долийра; ~ ть из автомата - автомат т1еюста

заструиться сов. к1еж тоха

застрять coв. диса; ~ть в грязи - хотталахь виса; пуля ~ла в ноге- х1оъ когах бисна; ~ть в дороге - новкъахь диса; ~ть в горле а) легашкахь диса; б) перен. ала воьллучохь виса

застудить сов., застуживать несов., кого-что, разг. шелдан; ~ горло - легаш шелдан

заступ м бел

заступать несов. см. заступить

заступаться несов. см. заступиться

заступить сов. разг. 1) кого-что (заменить)метта хила; ~ место отца сироте - бона ден метта хила 2) (встать) д1ах1отта;~ на дежурство -дежурстве д1ах1отта

заступиться сов., за кого-что г1о даккха;~ за товарища - накъостехьа г1о даккха

заступник м, ~ца ж г1одаккхархо

заступничество с г1о даккхар

застучать сов. етта йоло; (о моторе и т. п.) тата доло

застывать несов. см. застыть

застыдить сов., кого, разг. юьхь яго, эхь хетийта

застыдиться сов. разг. эхь хета

застынуть сов. см. застыть

застыть сов. 1) (сгуститься от охлаждения) [шелделла] лацадала (или дукъдала) гiopo; (превратиться в студень) ятарш хила; сало ~ло- мохь г1орийна; клей ~л - клей лацаделла 2) (покрыться льдом) ша бан; река ~ла - хина ша бина 3) (замёрзнуть) шелдала, г1opo; руки на морозе ~ли - шелонгахь куьйгаш шелделла 4) (о трупе) шелдала 5) (замереть) лацадала; он ~л от страха - кхеравелла лацавеллера иза ; от страха кровь ~ла у меня в жилах - кхеравелла чуьра са д1адаьллера сан

засудить сов., кого, прост. суьдехь бехкедан

засуетиться сов. меттахдала

засунуть сов., что (сунуть) loттa; (спрятать) [чу]1отта, [чу]долла; ~ руки в карманы - куьйгаш кисанашка дохка; ~ сундук под кровать – т1орказ маьнги к1ел долла; ~ бумаги в стол - кехаташ стоьла чу дохка

засуха ж йокъо; борьба с ~ой - йокъонца латто къийсам

засухоустойчивый, -ая, -ое йокъо ловн; ~ая пшеница - йокъо ловн к1а

засучивать несов., засучить сов. что хьалакарчо; ~ рукава - пхьуьйшаш хьалакарчо

засушивать(ся) несов. см. засушить(ся)

засушить сов., кого-что дакъо

засушливый, -ая, -ое йокъо х1утту, йокъо хуьлу; ~ые районы - йокъо xlyттy районаш

засчитать сов., засчитывать несов., что [д1а]лара; ~ в общий стаж работы - белхан юкъарчу стажах д1алара

засылать несов. см. заслать

засылка ж кого дахнйтар; чего дахьийтар

засыпать сов. 1) что чем (заполнить) д1адукъа; ~ яму- ор д1адукъа 2) (посыпать сверху) что чем т1ехьарса; ~ стол мукой - стоьла т1е дама хьарса 3) что, чего (за­править) [чу]таса; ~ в суп крупу - чорпи чу 1ов таса 4) что чем, во что (насыпать) чудохка, чукхохка; ~ амбар зерном - амбар чу ялта дохка; ~ пшеницу в мельничный бункер - хьеран кхимар чу к1а кхохка 5) кого-что (завалить) к1елдаха 6) кого, перен. т1екхохка; его засыпали вопросами - хаттарш т1екхоьхкира цунна

засыпать 1 несов. см. засыпать

засыпать 2 несов. см. заснуть

засыпаться сов. 1) (попасть внутрь) чудаха; песок ~лся в туфли -туфлеш чу г1ум яхна 2) (покрыться чём-л.) хьаладуза; (снегом) дилла 3) прост. (быть пойманным) карадаха 4) прост. (провалиться) к1елдиса; он ~лся на экзамене- экзаменехь к1елвисира иза

засыпаться несов. см. засыпаться

засыхать несов. см. засохнуть

затаённый, -ая, -ое дагара, дагахь долу; ~ая обида - дагахь долу халахетар

затаить сов., что дагахь латто; ~ обиду - халахетар дагахь латто; ~ дыхание – саде1ар сацо; са ца до1уш саца

затаиться сов. д1алачкъа, д1ахьулдала

заталкивать несов. см. затолкать и затолкнуть

затапливать несов. см. затопить 1

затапливаться несов. см. затопиться

затаптывать несов. см. затоптать

затараторить сов. рат1а ботта боло

затарахтеть сов. разг. т1ах-т1ах доло

затаскать сов. разг. 1) что (истрепать) лелийна тишдан; затасканный пиджак - лелийна тишйина пиджак 2) кого (измучить) лелийна xloттo;~ по магазинам - туьканашкахула лелийна х1отто 3) что (сделать заурядным) дийцина сийздаккха

затаскивать 1 несов. см. затаскать

затаскивать 2 несов. см. затащить

затачивать несов. см. заточить 2

затащить сов. 1) что (таща доставить) чутакхо [такхийна] чудахьа;~ мешок в сарай - гали такхийна божал чу дахьа 2) кого, перен. разг. вига; ~ в гости – хьошалг1а вига

затвердевать несов. см. затвердеть

затверделый, -ая, -ое ч1аг1делла; ~ая опухоль –ч1аг1делла дестар

затвердение с 1.(действие) андадалар, ч1аг1далар 2.мед. (опухоль) шад

затвердеть сов. андадала, ч1аг1дала

затвердить сов., что [т1е]ч1аг1дан; ~ урок - урок т1еч1аг1ъян

затвор м 1) разг. (запор, засов) г1уй, зайл 2) (у оружия) чапха; ружейный ~ -тоьпан чапха

затворить сов., что т1екъовла, т1еч1аг1а; ~ дверь – не1 т1екъовла

затвориться сов. I) т1екъовладала, т1еч1аг1адала; дверь ~лась – не1 т1екъовлаелла 2) (уединиться) чукъовладала; он ~лся в комнате - иза ц1а чу къовлавелла

затворник м чувоьлларг

затворница ж чуйоьлларг

затворничество с чудолар

затворять(ся) несов. см. затворить(ся)

затевать несов. см. затеять

затейливый, -ая, -ое х1ума дагадог1у

затейник м, ~ца ж забарча

затекать несов. см. затечь

затем нареч. т1аккха, цул т1аьхьа ; ~, чтобы - цуьндела, цу дуьхьа, =хьама; я пришёл ~, чтобы сказать вам... - шуьга алархьама веана со

затемнение с 1. (действие) кхолор; ~ города – г1ала кхолор 2.: ~ в лёгких мед.- пехаш 1арждалар

затемнить сов., что кхоло; ~ окно - кор кхоло; ~ смысл чего-л. - цхьана х1уманан маь1на кхоло

затемно нареч. разг. (до рассвета) сахилале, бода болуш; (с наступления темноты) бода боьлча, 1аржъелча; гость уехал ещё ~ - са а хилале д1авахара хьаша; до солнца начинать работу и ~ кончать - болх сахилале д1а а боло, бода боьлча д1а а таса

затемнять несов. см. затемнить

затенить сов., затенять несов., что 1индаг1 дан

затеплиться сов. (загореться) г1ийла дага дола

затереть сов. 1) что (стереть) [хьаькхна] д1адайа; ~ пятно на стене- пена т1ера таммаг1а д1адайа 2) кого-что (сдавить) ваьштата1о; пароход затёрло льдами - шаша ваьштата1ийра кема 3) кого, перен. разг. (оттеснить) юхата1о

затереться сов. прост. юкъадаха; ~ в толпу - нахана юкъаваха

затерянный, -ая, -ое д1атесна дитина, д1акхоьссина; ~ое в горах село- ломахь д1атесна йитина юрт

затерять сов., что, разг. дайа; ~ книгу - книга яйа

затеряться сов. 1) разг. (потеряться) дан; книга ~лась- книга яйна 2) перен. дан; ~ться в толпе -нахана юккъехь ван

затесать сов., что [хьаькхна] ирдан; ~ кол - хьокха ирбан

затесаться сов., куда, прост. юкъадаха

затёсывать несов. см. затесать

затечь сов. 1) (внутрь) чудаха; (подо что) к1елдаха; вода ~кла под пол - хи ц1енкъи к1ел дахна 2) (отечь) деста; глаз затёк- б1аьрг бистина 3) (занеметь) деста; ноги ~кли - когаш бистина

затея ж 1) дагадеанарг, х1ума; неудачная ~ -аьтто боцу х1ума 2) (забава) забар

затеять сов., что и с неопр., разг. д1адоло; ~ игру -ловзар д1адоло

затикать сов. т1ак-т1ак доло

затирать(ся) несов. см. затереть(ся)

затихать несов., затихнуть сов. [д1а]тен, саца; музыка затихла – зурмад1атийна; ветер затих - мох сецна

затишье с 1) (безветрие) мохтиле; ~ перед грозой –дог1ана хьалхара мохтиле 2) (в делах и т. п.) д1атер

заткать сов., что дахка; бустамаш дахка (только орнаментом)

заткнуть сов., что долла; ~ бутылку пробкой - шишанна т1ус болла; ~ уши - лергаш чу х1ума йолла; ~ топор за пояс - диг доьхкарх долла ; ~ кого-л. за пояс - цхьаъ г1одаюккъе воллал а ца хила; ~ кому-л. рот - цхьаьннан бага сацо (или д1акъовла)

затмевать несов. см. затмить

затмение с 1) лацар; ~ Солнца -Малх лацар; лунное ~ Бутт лацар 2) перен. на него нашло ~ -дог к1адделла цуьнан

затмить сов. 1) что д1ахьулдан; облака ~ли луну- мархаша д1ахьулбина бутт 2) кого-что, перен. (превзойти) эшо, тола

зато союз против. амма, цхьабакъ ду, делахь а; вещь дорогая, ~ хорошая – х1ума еза-м ю, амма дика ю

затоваривать(ся) несов. см. затоварить(ся)

затоварить сов., что гулдан, 1а1он; ~ склад- складехь товар 1а1он

затовариться сов. 1а1ан, гулдала; зерно ~лось - ялта 1аь1на

затоковать сов. к1а-к1а доло

затолкать сов. разг. 1) кого-что куда [теттина] чудохка; ~ть бельё в чемодан - бедарш чамди чу йохка 2) кого юкъахьовша; ребёнка ~ли в толпе - наха юккъахьевшина бер

затолкнуть сов., кого-что куда, разг. к1елтатта, [д1ачу]татта; ~ ящик под стол - яьшка стоьла к1ел татта

затон м айма

затонуть сов. бухадаха

затопить 1 сов., что (растопить) лато; ~ печь - пеш лато

затопить 2 сов., что 1) (залить) д1ахьулдан, бухадахийта; разлившаяся река ~ла луга -дистинчу хе д1ахьулбира бай 2) (потопить) [хи] бухадахийта; ~ть суда - кеманаш хи бухадахийта

затопиться сов. лата; печь ~лась - пеш летта

затоплять несов. см. затопить 2

затоптать сов. 1) что (примять) хьешна дайа; ~ цветы -зезагаш хьешна дайа 2) что, разг. (испачкать) бехдан; не затопчите пол! – ц1енкъа ма бехъе1 3) кого хьаша, хьаьшна ден

затоптаться сов. разг. когаш бетта дола; ~ на месте - цхьана меттахь когаш бетта дола

затор м гулдалар; ж1уга (скопление людей); ~ льда - ша гулбалар

затормозить сов. 1) что и без доп. сацо, тормоз яла (или таса); ~ машину - машина сацо 2) что, перен. сацо, тормоз таса; ~ дело – г1уллакх сацо

затормозиться сов. саца, тормоз хила; работа ~лась - болх сецна (или балхана) тормоз хилла

затормошить сов., кого, разг. хьийзо

заторопиться сов. сихдала

затосковать сов. сагатдан дола, сахьийзо дола

заточать несов. см. заточить 1

заточение с I. (действие по гл. заточить 1) лацар, чуволлар; место ~я - набахте 2. (пребывание) чудоьллина lap (или хилар); находиться в ~и - чохь далла

заточить 1 сов., кого (арестовать) лаца [чу]долла; ~ в тюрьму- набахте волла

заточить 2 сов., что ирдан; ~ карандаш - къолам ирбан

заточка ж (действие по гл. заточить 3) ирдар

затошнить сов. безл., кого дог карча; его ~ло- цуьнан дог керчина

затравенеть сов. буц яла, буц хила

затравить сов., кого 1) охот. т1еталла, т1етеллина лаца; ~ зайца - пхьагал т1етеллина лаца 2) перен. д1овш тийса

затрагивать несов. см. затронуть

затрата ж I. (действие) дайар; ~а энергии - энерги яйар 2. обычно мн. ~ы (расходы) харжаш

затратить сов., затрачивать несов., что дайа; ~ деньги - ахча дайа; ~ много времени - дукха хан яйа; ~ труд - къахьега

затребовать сов., кого-что схьадеха, д1адеха; ~ документ - документ д1адеха

затрепать сов. см. затаскать 1

затрепетать сов. дего (или леста) дола

затрещать сов. лелха дола, эккха

затрещина ж прост. т1ара; дать кому-л. ~ - цхьанна т1ара тоха

затронуть соd., кого-что 1) (коснуться) д1ахьакхадала; (задеть) хьакхадала; пуля ~ла кость –даь1ахках хьакхабелира х1оъ 2) перен. хьахо, хьадан; ~ть вопрос- хаттар хьахо ; ~ть самолюбие- деган дозаллих 1отта; лёгкие ~ты - пехех цамгар кхетта

затрубить сов. лакха дола

затруднение с 1) (препятствие) дуьхьало 2) (трудное положение) хало; денежные ~я - ахчанан хало

затруднительный, -ая, -ое хала; попасть в ~ое положение - халчу хьол т1е х1отта

затруднить сов. 1) кого (доставить затруднение) хало ям; ~ кого-л. поручением- кост т1едилларца цхьанна хало ян; если вас не затруднит - шуна хала ца хетахь 2) что (сделать трудным) - хала дан; ~ доступ куда-л. - цхьанхьа т1екхачар хала дан

затрудниться сов., чем и с неопр. (оказаться в затруднении) хало (или хала) хила, ца х1отта; ~ исполнить поручение – т1едиллар кхочушдан ца х1отта

затруднять несов. см. затруднить

затрудняться несов. см. затрудниться; не ~йтесь! - хало ма е!; я ~юсь вам сказать - шуьга ала ца х1утту со

затрусить сов. чабол йоло

затрясти сов., кого-что дего доло, дегадан

затрястись сов. дего доладала; ~ от гнева – оьг1азвахна вето волавала

затуманивать(ся) несов. см. затуманить(ся)

затуманить сов., что 1) дохк xloттo, кхоло 2) перен. кхоло; слёзы ~ли глаза – б1аьрхиша кхолийна б1аьргаш

затуманиться сов. 1) кхола, дохк х1отто 2) перен. (о сознании) тентакдала, кхола; голова ~лась -корта тентакбаьлла

затупить сов., что, разг. артдан; ~ топор -диг артдан

затупиться сов. разг. артдала; игла ~лась - маха артбелла

затухание с дар; ~ радиоволн – радиотулг1енаш яр

затухать несов., затухнуть сов. дан; костёр затух – ц1е яйна

затушевать сов., затушёвывать несов., что 1) туш хьакха; ~ рисунок- суьртана туш хьакха 2) перен. къайладахьа; ~ своё участие в деле – г1уллакхехь ша дакъа лацар къайладахьа

затушить сов., что д1адайа; ~ свечу – ч1урам д1абайа

затхлый, -ая, -ое [вон] хьожа йог1у (чаще о воздухе); дахкаделла (о продуктах и т. п.)

затыкать несов. см. заткнуть

затылок м к1есарк1аг  ; становиться в ~ -т1аьхьа-хьалха д1ах1отта

затылочный, -ая, -ое: ~ая кость – т1уьска

затычка ж прост. т1ус

затявкать сов. разг. дата, г1ал доло

затягивать 1,2 несов. см. затянуть 1,2

затягиваться несов. см. затянуться

затяжка ж 1) (при курении) чутохар, чуозар 2) (задержка) хьем, хьедалар

затяжной, -ая, -ое дахделла; ~ая болезнь -яхъелла цамгар; ~ой прыжок (с парашютом) дахдина чукхоссавалар

затянуть 1 сов. 1) что (стянуть) т1екъовла; ~ть пояс - доьхка т1екъовла 2) кого-что (засосать) чуоза; ~ло в трясину - уьшало чуоьзна 3) что (задержать) хьедан; ~ть дело – г1уллакх хьедан 4) что чем, тж. безл. Д1ахьулдан; небо ~ло тучами - стигал д1ахьулйина мархаша 5) безл. ерза; рану ~ло - чов йирзина

затянуть 2 сов., что (начать петь) доло, реже озо; ~ песню - йиш йоло

затянуться сов. 1) къовладала; ~ться поясом - доьхка къовла; узел ~лся - шад къовлабелла 2) (задержаться) хьедала; переговоры ~лись - дагабовлар хьеделла 3) (при курении) чуоза, чутоха 4) (зажить) ерза, йирзина яла; рана ~лась - чов йирина яьлла

заумный, -ая, -ое кхеташ доцу, чулацам боцу; ~ая речь - чулацам боцу къамел

заунывный, -ая, -ое г1айг1ане, г1ийла; ~ая песня – г1ийла йиш

заупрямиться сов. юхахьара хила, юхахьадала

заурчать сов. (о животном) lexa дола; (о моторе) гloвгla йоло; (в животе) къекъа дола

заурядный, -ая, -ое гоьдалаза, г1арадалаза, гоьваьлла воцу; ~ человек - гоьваьлла воцу стаг

заусенец м тех. сунк

заусеница ж м1еран юх тилар

заутюживать несов., заутюжить сов., что иту хьакха

заучивать несов., заучить сов., что [дагахь] 1амо; ~ правило - бакъо дагахь 1амо

заучиться сов. разг. дешна к1аддала

зафиксировать сов., что 1) (отметить) билгалдан 2) (установить) д1ах1отто 3) фото фиксаж ян; ч1аг1дан

захаживать многокр. чуэха

захаркать сов. 1) чем схьатийса дбло; ~ кровью – ц1ий схьатийса доло 2) что, прост. (испачкать) шетех дуза; ~ пол – ц1енкъа шетех юза

захаять сов., кого-что, прост. сийсаздан

захваливать несов., захвалить сов., кого-что, разг. т1еххесто

захват м доладерзор, д1алацар; ~ чужих территорий - нехан мехкаш д1алацар

захватить сов. 1) кого-что (схватить, овладеть) д1алаца; ~ть город – г1ала д1алаца; ~ть лучшее место - тоьлуш йолу меттиг д1алаца 2) (взять с собой) кого - дига; что – д1адахьа; он ~л бумаги с собой - шеца кехаташ д1адаьхьира цо 3) кого (заинтересовать) д1алаца; интересная работа ~ла его целиком -самукъанечу балхо д1алецира иза 4) кого-что, разг. см. застать ; дыхание (или дух) ~ло - са лаца

захватнический, -ая, -ое доладаккхаран, доладерзоран; ~ая политика - мехкаш лоладахаран политика

захватчик м д1алецархо; фашистские ~и- фашистийн д1алецархой

захватывать несов. см. захватить

захватывающий, -ая, -ее инзаре, тамашийна; ~ая картина - тамашийна сурт

захворать сов. разг. сиркхо хьакхаяла

захиреть сов. разг. 1) (стать хилым) эг1аздала; ребёнок ~л - бер эг1аздаьлла 2) перен. (прийти в упадок) талха, дакъазадала; хозяйство ~ло - бахам дакъазабаьлла

захихикать сов. х1иъ-х1иъ доло, делар эккха

захламить сов., захламлять несов., что, разг. т1елхигех дуза

захлебнуться сов. сих даха ; мотор ~лся - мотор сецна; атака ~лась - атака юкъахйисна

захлёбываться несов. 1) см. захлебнуться; 2) сих даха; говорить ~ясь - сих оьхуш, лен; ~ться от радости - хазахетта г1аддаха; ~ться в плаче - доьлхуш к1аждаха

захлестнуть сов., захлёстывать несов., кого-что 1) (обвив затянуть) хьарчо; ~ верёвку-муш хьарчо 2) (окатить) тоха; волна захлестнула лодку - кеманна тулг1е туьйхира

захлопать сов. тоха; ~ крыльями – т1емаш тоха; ~ в ладоши – т1араш тоха

захлопнуть сов., что т1етоха; ~ дверь - не1 т1етоха

захлопнуться сов. т1екхета; дверь ~лась – не1 т1екхийтира

захлопывать(ся) несов. см. захлопнуть(ся)

захлороформировать сов., кого, уст. хлороформ яла

захмелеть сов. разг. даха, кеп хила

заход м 1) чух1оттар; чудахар; ~ в тыл врага – мостаг1чунна т1аьхьашка чувахар 2) чухахкадалар; в два ~а - шозза чухахкаделла 3) чудар; без ~а в порт - порта чу ца дог1уш 4) (закат) чубузар; с ~ом солнца ветер утих -малх чубузарца мох тийра

заходить 1 несов. см. зайти; многокр. чуэха; он часто заходит - иза кест-кеста чуоьху; она вообще не заходит сюда - иза кху чу янне а ца йог1у

заходить 2 сов. (начать ходить) доладала; ~ в раздумье по комнате - ойланаш еш, чухула волавала

захолустный, -ая, -ое юьстаха, нацкъара; ~ое место- нацкъара меттиг

захолустье с нацкъаре, юьстахара меттиг

захоронение с 1. (действие) д1адоллар 2. (место) каш

захоронить сов., кого д1адолла

захотеть сов., кого-чего или с неопр. безам (или ойла) хила, дезадала, лаа; ~ чаю - чай дезадала

захотеться сов. безл., кому чего или с неопр. лаадала, безам (или ойла) хила; мне ~лось пить - сан мала ойла хилла

захохотать сов. дела дола, кхахь-кхахь дол о

захрапеть сов. хур-т1ур доло

захрипеть сов. дехьа дола

захромать сов. астаг1лелха волавала, астаг1ъэккха

захрустеть сое. (ломаясь) къарс доло; г1арж-г1ирж доло; (о снеге) ц1аз доло; под ногами ~ла галька - когаш к1ел харт долийра жаг1ано

захрюкать сов. хур-хур доло

захудалый, -ая, -ое 1) (обедневший) къийделла, доьхна 2) разг. (незначительный) декъаза; ~ городок - декъаза г1ала

зацвести сов., зацветать несов. 1) заза даккха, заза хеца; зацвела яблоня - 1ожо заза даьккхина 2) разг. (покрыться зеленью— о воде) lexa таса; (покрыться плесенью) матардола; хлеб зацвёл - ялта матардоьлла

зацементировать сов., что цемент хьакха

зацепить сое., кого-что 1) (захватить) таса; ~ бревно крючком - хенах м1ара таса 2) (случайно задеть) разг.- [д1а]тасадала, д1ахьакхадала, [д1а]кхета; ~ ногой за порог – не1саг1ех ког тасабала

зацепиться сов., за что, чем тасадала; платье ~лось за гвоздь - коч хьостамах тасаелла; ~ться за что-л. ногой - цхьана х1уманах ког тасабала

зацепка ж разг. 1) (крючок) м1ара 2) перен. (повод) бахьана; ~ для ссоры - дов даккха бахьана 3) перен. (помеха) дуьхьало, новкъарло

зацеплять(ся) несов. см. зацепить(ся)

зачаровать сов., зачаровывать несов., кого т1едерзо, дагадохо, б1аьрг бузо

зачастить сов. разг. (начать делать что-л. часто) кест-кеста + многокр. гл. + доладала; ~ть в гости - кест-кеста хьошалг1а эха доладала; дождь ~л –дог1а т1етаь1ира (или сихделира)

зачастую нареч. разг. дукха хьолахь; так ~ бывает - дукха хьолахь иштта хуьлу

зачатие с берах хилар, пхардалар

зачаток м 1) биол. х1у; зирх 2) (зачаточный орган) елла меже, рудимент 3) чаще мн. ~ки перен. (начала) гоьхь, з1ийдиг; ~ки новой жизни - керлачу дахаран з1ийдагаш

зачаточный, -ая, -ое юьххьенцара; в ~ом состоянии - юьххьенцарчу хьолехь

зачать сов., кого и без доп., уст. берах хила

зачахнуть сов. 1) (захиреть) эг1аздала, заь1апдола 2) (завянуть) мархалдола; цветы ~ли - зезагаш мархалдоьлла

зачем нареч. вопр. и относ. х1унда, стенна; ~ ты пришёл сюда? - кху за х1унда веана хьо?; не знаю, ~ это ему нужно - и цунна стенна оьшу, ца хаьа суна

зачем-то нареч. цхьана х1уманна, реже цхьанна

зачервиветь сов. н1аьний дан

зачёркивать несов., зачеркнуть сов., что д1адайа

зачернеть сов. 1) (начать чернеть) 1арждала дола 2) (показаться— о чёрном) 1аьржа ган

зачернить сов., что 1арждан

зачерпнуть сов., зачерпывать несов., что или чего чу1оьттина эца; ~ ведро воды из колодца - гly чу ведар 1оьттина хи эца

зачерствелый, -ая, -ое дакъаделла

зачерстветь сов. дакъадала; хлеб ~л -бепиг дакъаделла

зачёс м [йийшина] месаш

зачесать сов., что шардан; ~ волосы назад - месаш т1ехьа шаръян

зачесаться сов. къамдала

зачесть сов., что 1) (в счёт чего-л.) [д1а]-лара; ~ полгода за год - ахшо шеран метта д1алара 2) (поставить зачёт) зачёт xloттo

зачесться сов. ларадала; тебе это зачтётся - иза хьуна ларалур ду

зачёсывать несов. см. зачесать

зачёт м зачёт (хууш я дина ларар); поставить ~ - зачёт xloттo; сдать ~ -зачёт д1аяла ; в ~ чего-л. -цхьаъ чулоруш; цхьанна лоруш; не в ~ - ца лоруш

зачётный, -ая, -ое зачётан ; ~ая книжка - зачётан книжка

зачинатель м, ~ница ж д1адолийнарг; ~ соревнования - яхьалла д1айолийнарг

зачинать несов., что доло

зачинаться несов. доладала

зачинить сов., что, разг. д1атадан

зачинщик м, ~ца ж долийнарг; ~к драки - дов долийнарг

зачирикать сов. ч1ир-ч1ир доло

зачисление с 1. (по гл. зачислить) 1) [д1а]эцар 2) [т1е]даккхар, д1аяздар 2. (по гл. зачислиться) д1ах1оттар

зачислить сов. 1) кого (принять) [д1а]эца; ~ в институт- институте д1аэца 2) что (записать) [т1е]даккха, д1аяздан; ~ на текущий счёт сто рублёй - лелачу чоьте итт туьма д1аяздан

зачислиться сов. (поступить) даха, х1отта; ~ на службу- г1уллакхе ваха

зачислять(ся) несов. см. зачислить(ся)

зачистить сов., что д1ац1андан

зачитать сов., что 1) (вслух) д1адеша; ~ протокол - протокол д1адеша 2) разг.(читая истрепать) дешна тишдан; ~ письмо до дыр - кехат 1уьргаш даллалц деша 3) разг. (не возвратить, напр. книгу) юха ца дан

зачитаться сов. деша; (увлечься чтением) деша марздала (или дола); ~ до утра - са хиллалц деша

зачитывать 1 несов. см. зачитать

зачитывать 2 несов. см. зачесть

зачитываться 1 несов. см. зачитаться

зачитываться 2 несов. см. зачесться

зачищать несов. см. зачистить

зашагать сов. д1адоладала, ког баккха доладала

зашаркать сов. 1) что [т1ехула лелла] бехдан; ~ пол – ц1енкъа т1ехула лелла бехъян 2) чем (начать шаркать) чхашт-чхишт доло; ~ ногами - когашца чхашт-чхишт доло

зашататься сов. ласта, талха

зашвыривать несов., зашвырнуть сов., что [д1а]кхосса; (внутрь) чукхосса; (на что-л.) т1екхосса; (вверх) хьалакхосса; см. тж. забросить 1

зашевелить сов., чем хьадан меттахъхьедан;~ пальцами – п1елгаш меттахъхьадан

зашевелиться сов. меттахъхьан; листья ~лись - гlaш меттахъхьайра ; толпа ~лась- нах меттахбевлира

зашелестеть сов. шуш-ш доло

зашептать сов., что шабар-шибар доло

зашептаться сов. [вовшашка] шабар-шибар доло

зашибать несов., зашибить сов., кого-что, прост. д1атоха ; ~ деньгу- ахча даккха

зашивать несов. см. зашить

зашикать сов., на кого и без доп., разг. тс-с ала

зашипеть сов. шиш-ш доло

зашить сов., что д1атега; (запаковать) тж. тега; ~ мешок - гали д1атега; ~ посылку в холст -посылка гатана юккъе тега

зашифровать сов., что шифровка ян;~ радиограмму - радиограммина шифровка ян

зашнуровать сов., что чимчарг1аш д1адехка; ~ ботинки -ботенкийн чимчарг1аш д1адехка

зашпаклевать сов., что д1ахьаха, д1адукъа

зашпиливать несов., зашпилить сов., что м1ара болла

заштемпелевать сов., что штемпель тоха (или х1отто)

заштопать сов., что лато, д1атега; ~ чулки - пазаташ д1атега

зашторивать несов., зашторить сов., что, разг. - штора олла; ~ окна - корашка штора олла

заштриховать сов., что штрихаш ян

заштукатурить сов., что хьаха, штукатурка ян; ~ потолок - тхов хьаха, тхевнна штукатурка ян

зашуметь сов. г1овг1а йоло

зашуршать сов. шар-шар доло

защебетать сов. дека доладала, чкъар доло

защекотать сов., кого (замучить щекоткой) гилгаш дохуш (или даьхна) холчух1отто

защёлка ж 1) разг. (запор) зайл 2) (часть замка) лаг

защёлкать сов. 1) (о птицах) ч1ир-ч1ир доло 2) чем п1елг тоха

защёлкнуть сов., что т1етоха

защёлкнуться сов. т1екхета

защемить сов. 1) что (сдавить) юкъа1овда 2) безл. (начать щемить) 1овжо, 1овжа дола; у него ~ло сердце - дог 1ийжа дуьйлира цуьнан

защемлять несов. см. защемить 1

защипнуть сов., защипывать несов., что [морзахца] д1алаца, схьалаца

защита ж 1. (по гл. защищать) лардар; ~а детей - бераш лардар; ~а мира -машар ларбар 2. (по гл. защищаться) лардалар; ~а от неприятеля –мостаг1чух лардалар 3. (то, что защищает) духьало; противотанковая ~а -танкашна йина дуьхьало; ~а от дождя – дог1анна дуьхьало 4. юр. защита (суьдехь г1о лоцу аг1о) 5. спорт. ха, лардархой ; ~а диссертации -диссертаци чекхъяккхар; искать себе ~ы - шена г1о леха; брать под ~у - шен г1оьна к1ел лаца

защитительный, -ая, -ое ларден

защитить сов., кого-что лардан; ~ от врага – мостаг1чух лардан

защититься сов. см. защищаться

защитник м I) лардархо; славные ~и родины- даймохк сийлахь ларбархой 2) юр. защитник 3) спорт. лардархо

защитница женск. к защитник 1

защитный, -ая, -ое 1) (служащий для защиты) ларде[ш долу]; ~ые очки – б1аьргаш лардеш долу куьзганаш 2) (о цвете) сира-баьццара; ~ая гимнастёрка- сира-баьццара гимнастёрка

защищать несов., кого-что 1) лардан; ~ свой права - шен бакъонаш ларъян; ~ глаза от света –б1аьргаш серлонах лардан; город защищён горами от северных ветров - къилбаседехьарчу мехех лаьмнаша ларйо г1ала 2) (в суде) бехказдаккха ; ~ диссертацию - диссертаци чекхъяккха

защищаться несов. лардала

заявить сов., что, о чём д1ахьедан д1ахаийта, хаам бан; ~ протест -дуьхьалхилар д1ахьедан; ~ о своём согласии - ша реза хилар д1ахаийта

заявиться сов. разг. дан; он ~лся к нам вечером - сарахь веара тхоьга иза

заявка ж 1) (заявление) д1ахьедар, д1ахаийтар; сделать ~у на изобретение – х1ума кхоллар д1ахьедан 2) (просьба) дехар; концерт по ~ам -дехаршца луш йолу концерт

заявление с 1) (сообщение) д1аалар, д1ахьедар, хаам бар; выступить с ~м, сделать ~ о чём-л.- цхьа xlyмa д1ахьедеш юкъавала 2) (письменная просьба) дехар; написать ~ -дехар яздан

заявлять несов. см. заявить

заядлый, -ая,-ое т1едирзина [долу]; марзделла; ~ курильщик - цигаьркана т1евирзинарг

заяц м 1) пхьагал 2) (мех) пхьагалан ц1ока 3) разг. (безбилетный пассажир) билетазхо; гоняться за двумя зайцами - ши хорбаз буйна йолла гlepтa, шина caгle кховда

заячий, -ья, -ье 1) пхьагалан; ~ья шкурка - пхьагалан ц1ока 2) (из меха) пхьагалан [ц1окарчех йина] 3) перен. разг. (трусливый, робкий) стешха ; ~ья губа мед.- пхьагалан балда

зв

звание с ц1е; почётное ~ - сийлахь ц1е; воинское ~- эскархочун ц1е; учёное ~ - 1илманхочун ц1е

званый, -ая, -ое 1) (приглашённый) кхайкхина; ~ гость - кхайкхина хьаша 2) (с приглашёнными гостями) хьешийн; ~ обед - хьешийн шун

звать несов., кого 1) (призывать, приглашать) кхайкха; отец зовёт сына -да кхойкху к1анте; ~ на помощь – г1оьнна кхайкха 2) кем (называть) ц1е яккха; (иметь какое-л. имя) ц1е хила; как его зовут? – х1ун ю цуьнан ц1е?

зваться несов. ц1е хила

звезда ж 1) в разн. знач. — seda, седа; Полярная ~ -Къилбаседа; пятиконечная ~- пхи маь1иг йолу седа; нёбо усеяно звёздами - стигал юьзна седарчаша; кремлёвские звёзды -Кремлан седарчий; орден Красной Звезды - Ц1ечу Седанан орден 2) (о человеке) гlapaваьлла стаг; ~ экрана – г1араяьлла киноартист ; путеводная ~ - некъан седа

звёздный, -ая, -ое седарчийн; ~ая карта - седарчийн карта; ~ое небо - седарчий кхетта стигал; ~ый пробег спорт. - цхьаццанхьара цхьана метте кхача дезаш довдар

звездолёт м седакема

звенеть несов. дека; чем деко; ~ит колокольчик - горгали бека; ~еть монетами - нахарташ деко; у меня в ушах ~ит - лергахь зов лаьтта сан

звено с 1) (часть цепи) ч1уг 2) перен. (часть чего-л.) дакъа 3) (группа) звено ; пионерское ~ -пионерийн звено

звеньевая ж, ~ой м звеньевой (звенон куьйгалхо)

зверёк м экхалг

зверёнок, зверёныш м экханан к1орш

звереть несов. разг. дардала, экха хила

зверинец м уст. зверинец

звериный, -ая, -ое 1) экханан, акхаройн; ~ый след - экханан лар 2) перен. (жестокий) акха; ~ые повадки - акха амалш

зверобой 1 м (охотник) таллархо

зверобой 3 м бот. латталуьттург

зверобойный, -ая, -ое акхарой дойу; ~ промысел - акхарой дойу корматалла

зверовод м акхаройлелорхо

звероводство с акхаройлелор

звероводческий, -ая, -ое акхарой лело; ~совхоз - акхарой лело совхоз

зверолов м таллархо

звероловство с акхарой лецар, таллар

звероподобный, -ая, -ое экханах тера, экха тайпа

зверский, -ая, -ое 1) (свирепый, дикий )акха, къиза, буьрса; ~и (нареч.) убит - къиза вен 2) разг. (очень сильный) буьрса къиза; ~ий холод - буьрса шело

зверство с акхаралла; чаще мн. ~а (жестокие поступки) къизалла; фашистские ~а - фашистийн къизалла

зверствовать несов. къиза лела

зверь м 1) экха; хищные ~и - дера акхарой; пушной ~ь- патаръэка; собир тж. патаръакхарой 2) перен. (о человеке) къиза стаг

зверьё с собир. акхарой

звон м — зов; колокольный ~- горгалин зов; ~ в ушах - лергашкара зов ду

звонарь м — зойнахо, килстухург

звонить — зойнейа, зов детта, зов деко; часы ~я - сахьто горгали бетта; ~ить в колокола - кил етта; телефон ~ит - телефон етта 2) о ком -чём, прост. (распространять сплетни) эладита даржо

звонкий, -ая, -ое — зойне, дека[ш долу]; ~ая песня - дека илли; ~ий голос - дека аз ; ~и согласные лингв.- зевне мукъазнаш

звонок м — горгали; дверной ~ нelapaн горгали; раздался ~ - горгали бийкира

звук м — аз; ~и голоса - эшаран аьзнаш; гласный (согласный) ~ - лингв. мукъа (мукъаза) аз; пустой ~ -даьсса аз

звуковой, -ая, -ое аьзнийн; ~ые законы - аьзнийн законаш ; ~ое кино- аьзнийн кино

звукозапись ж аз яздар

звуконепроннцаемый, -ая, -ое аз чекх ца долу; ~ые стены - аз чекх ца долу пенаш

звукооператор м звукооператор

звукоподражание с 1. (действие) аз тар дар 2. (слово) [цхьаннах] lexap

звукоподражательный, -ая, -ое аз тарден; ~ые слова - аз тарден дешнаш

звукопроводность ж аз чекхдалийтар

звукопроводящий, -ая, -ее аз чекхдолуьйту

звукопроницаемый, -ая, -ое аз чекхдолу:

звукоряд м муз. аьзнийн мог1а

звукосниматель м азсхьаоьцург

звукоулавливатель, звукоуловитель м воен. азлоцург

звучание с декар

звучать несов. 1) (о голосе и т. п.) дека; струны ~т - мерзаш дека 2) перен. (обнаруживаться) хаадала; в его голосе ~ла радость - цуьнан эшарехь хаалора хазахетар ; ~ть в ушах - лергашкахь зов баха

звучный, -ая, -ое зевне, дека[ш долу]; ~ голос - декаш долу аз

звякать несов., звякнуть сов. 1) т1ах дан 2) чем т1ах дайта; ~ ключами –даг1анашка т1ах дайта

зг

• зги: ни зги не видно- б1аьрга 1оьттина п1елг а ца го

зд

здание с г1ишло, ц1енош; общественные ~я - юкъараллин ц1енош

здесь нареч. кхузахь, х1оккхузахь; ~ я живу - со кхузахь вехаш ву ;одна нога ~, другая — там - цхьа ког кхузахь, важа — цигахь болуш

здешний, -яя, -ее кхузара; вы ~? -шу кхузара дуй?

здороваться несов., с кем и без доп. маршалла хатта, салам дала; ~ за руку- куьг а лаьцна, маршалла хатта

здоровенный, -ая, -ое разг. 1) (рослый) зоьртала; ~ый парень-зоьртала жима стаг 2) (очень большой) 1аламат доккха; ~ая палка - 1аламат йоккха г1аж

здороветь несов. могуш хила, тодала

здорово нареч. прост. 1) (очень сильно) ч1ог1а; ему ~ попало - шен хьал д1аделира цунна 2) (хорошо) ма дика; ~ мы погуляли – ч1ог1а сакъийрира оха; ~ сказал - ма дика элира

здорово межд. прост. салам

здоровый, -ая, -ое 1) могуш, уьнах ц1ена; тж. в знач. сущ. ~ый м могушниг, могуш верг; ~ый ребёнок - уьнах ц1ена бер; он уже ~ - иза х1инца могуш ву 2) (полезный для здоровья) аьхна, дег1ана дика; ~ая пища - аьхна кхача 3) разг. (сильный) ч1ог1а; ~ый мороз – ч1ог1а шело 4) разг. (большой) таза; ~ый парень - таза жима стаг 5) перен. (правильный) нийса; ~ая критика - нийса критика ; будь ~! а) (пожелание) могуш лелийла хьо!; б) (при чиханье) хайра!

здоровье с могушалла; вредно для ~я - могушаллина; зене ду; заботиться о своём ~е - шен могушаллин гlaйгla бан ; [за] Ваше (твоё) ~е! - шун (хьан) могушаллина т1ера!; на ~е! – г1оза доийла!, г1оза молийла!

здоровяк м разг. могуш (или таза) стаг

здоровячка ж разг. могуш зуда

здравие с уст.: ~я желаю! - маршалла хуьлда!

здравица ж кад [или дош] кхайкхор; провозгласить ~у в честь кого-л. - цхьаьннан сийнна кад кхайкхо

здравница ж санатори; детская ~ -берийн санатори

здравомыслие с кхетам чохь хилар, талхаза хилар

здравомыслящий, -ая, -ее кхетам чохь долу; ~ человек - кхетам чохь волу стаг

здравоохранение с могушалла 1алашъяр

здравствовать несов. (быть здоровым) могуш хила; старик и доныне ~ует - воккха стаг х1инца а могуш ву ; да ~ует! - декъала хуьлда!; да ~ует мир во всём мире! - декъала хуьлда дерриг дуьненахь машар!

здравствуй[те] (при обращении мужчины к мужчине) ассалам[у] 1алийкум — ответ: ва1алийкумсалам!; (при обращении к женщине или женщины к мужчине) маршалла хуьлда!, могуш-марша! — ответ: маршалла хуьлда хьуна а!; (ко многим) маршалла хуьлда шуна а!; (при обращении к приезжему, к гостю) марша вог1ийла хьо!, (к приезжей, к гостье) марша йог1ийла хьо!, (к нескольким лицам) марша дог1ийла шу! — ответ: маршалла хуьлда хьуна а!, (нескольким лицам) маршалла хуьлда шуна а!; общее приветствие при встрече, связанное с временем дня типа «добрый день» см. при словах утро, день, вечер

здравый, -ая, -ое кхетаме; хьекъале; ~ый смысл - хьекъале маь1на; он в ~ом рассудке -хьекъал чохь ву иза

зе

зебра ж зебр (акха говр)

зев м анат. къамкъарган юьхьиг, акъа бага

зевака м и ж разг. акха хьоьжург, бага г1аттийна леларг, бага экъан т1е яьккхинарг

зевать несов. 1) бага гleттo 2) разг. (глазеть) акха хьежа; ~ть по сторонам – д1асахьежа 3) тж. что (быть невнимательным) тидамза хила; не ~й!-бага а г1аттийна ма латта!

зевнуть однокр. бага гlaттo з

зевок м бага гlaттop

зевота ж бага г1еттор

зеленеть несов. 1) (становиться зелёным) сендала; луга ~ют -цанаш сенло 2) (виднеться— о зелёном) сийна ган; вдали ~ет лес - геннахь сийна лаьтташ го хьун

зелёнка ж разг. баьццара молха

зеленной, -ая, -ое: ~ магазин - ораматийн туька

зеленщик м, ~ца ж ораматхо

зелёный, -ая, -ое 1) баьццара; ~ая краска - баьццара басар; ~ая трава - сийна буц; ~ого цвета -баьццара басахь 2) (недозрелый— о плодах) аьрга; ~ое яблоко - аьрга 1аж 3) (неопытный) кхиаза; ~ые насаждения - синтарш; ~ый горошек- гlopгla кхоьш; ~ая улица - маьрша некъ; ~ый чай-баьццара чай

зелень ж 1) собир. (растительность) ораматаш; (трава) гla-буц 2) собир. (овощи) хасстоьмаш 3) (зелёный цвет) баьццара бос

зелье с уст. дарба

земельный, -ая, -ое 1) лаьттан; ~ый участок - лаьттан дакъа 2) (относящийся к землеведению) лаьттан; ~ая реформа - лаьттан реформа

землебитный, -ая, -ое поппаран; ~ дом - поппаран ц1а

землевладелец м мехкада, лаьттада

землевладение с 1. (владение землей) лаьттан долалла 2. (участок) латта

земледелец м ахархо, латталелорхо

земледелие с латталелор

земледельческий, -ая, -ое латталелоран; ~ие орудия - латталелоран г1ирсаш

землекоп м латтаахкархо

землемер м латтадустург

землепашец м латтаахархо

землепользование с латталелор

землепроходец м латтаталлархо

землеройка ж зоол. латтаохкург

землеройный, -ая, -ое латта охку; ~ая машина - латта охку машина

землесос м латтаузург

землесосный, -ая, -ое: ~ снаряд см. землесос

землетрясение с мохк бегор

землеустройство с латта нисдар

землечерпалка ж латтаохкург

землистый, -ая, -ое 1) (с примесью земли) латта ийна, латта долу; ~ песок - латта ийна г1ум 2) (о цвете) мокха, лаьттан басахь

земля 1 - дуне, дуне - означает, "ду"-есть, "не"-дающая, не - от слова нена, ненера, также в чеченском языке есть слова: т1урнене, а также "ане" - пространство, дуне - чеченский термин. Стереть с лица ~и - дуьнен т1ера д1адайа.

земля 2 - латта 2) (территория, находящаяся в чьём-л. пользовании) мохк, латта; къоштан мохк; сесть на землю - лаьтта охьахаа; из-под ~и - лаьтта бухара 3) (почва) латта; обработка ~и - латта лелор; залежные земли – д1атесна латтанаш 4) (страна, государство) мохк; у него ~я горит под ногами - цуьнан коьртах ц1е яьлла; под ~ёй - лаьтта бухахь.

земляк - махкахо

земляника - пхьагал-ц1азам

земляничный, -ая, -ое пхьагал-ц1азамийн; ~ запах - пхьагал-ц1азамийн хьожа

землянка - тоьла

земляной, -ая, -ое лаьттан; ~ вал лаьттан вал; ~ червь - лаьттан н1аьна

земляцкий, -ая, -ое махкахойн

землячество - махкахолла

землячка - махкахо

земноводные мн. (ед. ~ое с) хи-лаьттан дийнаташ

земной, -ая, -ое лаьттан; ~ая ось - лаьттан сема; ~ая поверхность- лаьттан т1eхуле

земснаряд м земснаряд; см. тж. землесос

зенит м 1) астр. зенит 2) перен. лакхе, бухь; в ~е славы - сийлаллин лакхенгахь

зенитка ж воен. разг. зенитка

зенитный, -ая, -ое 1) астр. зенитан 2) воен. зенитни ; ~ая артиллерия - зенитни яккхий тоьпаш

зенитчик м, ~ца ж воен. зенитчик, зенитхо

зеница ж уст.: беречь как ~у ока - йо1-б1аьрг санна 1алашдан

зеркало с прям. и перен. куьзга; смотреть[ся] в ~ - куьзгана хьежа; глаза— ~ души – б1аьргаш—деган куьзга аьлла

зеркальный, -ая, -ое 1) (с зеркалом) куьзганан; ~ый шкаф - куьзганан шкаф 2) (изготовляющий зеркала) куьзганийн, куьзганаш ден; ~ая мастерская - куьзганаш ден пхьалг1а 3) перен. (блестящий) куьзга санна къегина; (гладкий) куьзга санна, шера; ~ая поверхность озера - 1оман куьзга санна шера т1ехуле

зернистый, -ая, -ое буьртигаш долу : ~ая икра - буьртиг-1ов

зерно с 1) (семя) буьртиг; зёрна пшеницы – к1ен буьртигаш 2) собир. (семена) ялта; хлеб в ~е - буьртиг-ялта 3) (частица) буьртиг, цуьрг 4) перен. (ядро, крупинка) мисхал; ~о истины - бакъдолчун мисхал

зерновоз м ялталелорг

зерновозка ж ялтадуттург

зерновой, -ая, -ое буьртиган; (производящий зерно) ялта лело; ~ой совхоз - ялташ лело совхоз; ~ые [культуры]- буьртиг-ялта

зернодробилка ж ялтаотург

зерноочистительнЦый, -ая, -ое ялта ц1анден; ~ая машина - ялта ц1анден машина

зерноочистка ж ялта ц1андар

зернопогрузчик м ялтадуттург

зернопоставка ж ялта д1адалар

зерносовхоз м ялта-совхоз

зерносушилка ж ялтадакъорг

зернотёрка ж кохьар

зерноуборочный, -ая, -ое ялта чудерзо; ~ комбайн - ялта чудерзо комбайн

зерноувлажнитель м ялтат1ундийриг

зерноуловитель м ялталоцург

зернохранилище с ялта1алашдойла

зёрнышко с уменьш. от зерно - буьртиган цуьрг

зи

зигзаг м 1. зигзаг, кегдина сиз; чертить ~и - зигзаг хьакха 2. в знач. нареч. ~ом, ~ами - зигзаг еш

зигзагообразный, -ая, -ое зигзагаха

зиждиться несов., на чём (основываться) латта

зима ж la; за зиму - 1ай; провести где-л. зиму - цхьанахьа la даккха; прошлой зимой -стохка 1ай; на зиму - 1аьнна ; сколько лет, сколько зим! - 1алелай ма дукха хан яра вай газа!

зимний, -яя, -ее 1аьнан; ~ий вечер - 1аьнан суьйре; ~яя одежда - 1аьнан барзакъ, 1ай лело бедар

зимовать несов. la даккха; ~ующие птицы - 1а доккху олхазарш

зимовка ж 1. (действие) la даккхар 2. (место) 1адоккхийла

зимовщик м, ~ца ж 1аьнхо

зимой нареч. 1ай

зимостойкий, -ая, -ое 1а лов[ш цолу]; ~ сорт яблонь - 1а ловн 1ежийн сорт

зимующий, -ая, -ее 1а доккху[ш долу]

зипун м г1овтал

зиять несов. хила, г1аьттина хила; под нами ~ет бездна - тхуна к1ел бух боцу 1ин ду

зл

злаки мн. (ед. злак м) кенан орамат

злаковый, -ая, -ое: ~ые культуры (или растения) кенан орамат

златоглавый, -ая, -ое дешица кхелина

златокудрый, -ая, -ое дашо месаш йолу

злейший, -ая, -ее превосх. от злой луьра, уггар дера; ~ враг луьра мостаг1

злить несов., кого дардан, дог эт1о, оьг1аздахийта; ~ собаку – ж1аьла дардан; не зли меня – оьг1аз ма вахийта со; меня злит [то], что...- дог эт1а сан…

злиться несов. дардала, дог эт1а, оьг1азъэха

зло 1 с 1) (вред, что-л. дурное) вон, зен; отплатить добром за ~- воина дуьхьал дика дан; употребить во зло зуламе дерзо 2) (неприятность) вон, халахетар, из двух зол выбрать меньшее - шина вонах к1езиг дерг харжа 3) (досада) х1уьттаре; сделать что-л. со зла - х1уьттаренна цхьа xlyмa дан

зло 2 нареч. оьг1азе; ~ смеяться – оьг1азе велавала

злоба ж х1уьттаре, хьаг1, оьг1азло; питать ~у против кого-л. - цхьаьнца хьаг1 хила; по ~е –х1уьттаренна ; писать на ~у дня- тидамаллин долчух лаьцна яздан

злобный, -ая, -ое дера, оьг1азе, дог вон; ~ враг- дера мостаг1; ~ взгляд - дог вон хьажар

злободневность ж тидамаллин хилар

злободневный, -ая, -ое тидамаллин [долу]; ~ вопрос - тидамаллин г1уллакх

злобствовать несов. дардала, оьг1азъэха; враг ~ует – мостаг1 дарвелла

зловещий, -ая, -ее (предвещающий дурное, беду) диканна доцу; (страшный) кхераме, сингаттаме; ~ие слухи - кхераме хабарш

зловоние с вон хьожа

зловонный, -ая, -ое вон хьожа йог1у

зловредный, -ая, -ое дог вон; дог 1аьржа; ~ человек - дог 1аьржа стаг; ~ поступок-догволла дина х1ума

злодей м, ~ка ж зуламхо

злодейский, -ая, -ое зуламе, тешнабехке; ~ое убийство - тешнабехк беш вер

злодейство с зулам

злодеяние с зулам; совершить ~ - зулам дан

злой (злая, злое) 1) (недоброжелательный) вон; (выражающий злобу) дера; (проникнутый злобой) зуламе; ~ человек - вон стаг; злые глаза - дера б1аьргаш; злые мысли - зуламе ойланаш; становиться злым - дардала; я зол на него- со дарвелла ву цунна 2)(свирепый) дера; злая собака- дера ж1аьла 3)(заключающий в себе зло)зуламе, вон; злое начало- вон юьхь 4) (дурной) вон; злое время - вон хан 5) разг. (очень сильный) буьрса, дера; ~ мороз - буьрса шело; злые языки - вон баганаш

злокачественный, -ая, -ое кхераме; ~ая опухоль - кхераме дестар

злонамеренный, -ая, -ое вонна дина, дог1аржаллица дина, хьог1ана; ~ поступок- хьог1ана дина х1ума

злопамятный, -ая, -ое вониг ца дицлу[ш долу], вониг дицлуш доцу; ~ человек - вониг дицлуш воцу стаг

злополучный, -ая, -ое духахьадаьлла, аьтто боьхна; ~ день - аьтто боьхна де

злорадный, -ая, -ое хьаг1 йолу; ~ смех – хьог1аца велар

злорадство с хьаг1

злорадствовать несов. хьаг1 лело

злословие с вон лер (или дийцар)

злословить несов. вон лен (или дийца)

злостный, -ая, -ое 1) (злонамеренный) вон 2) (неисправимый) талур доцу; ~ преступник - талур воцу зуламхо

злость ж дералла; говорить со ~ю - дераллица лен

злосчастный, -ая, -ое уст. декъаза; ~ая любовь - декъаза безам

злоумышленник м хуушехь зулам динарг, зуламхо

злоупотребить сов., чем зулам дан; ~ доверием - тешамах зулам дан

злоупотребление с зулам дар; раскрыть ~ - зулам 1орадаккха

злоупотреблять несов. см. злоупотребить

злоязычие с мотволла

злоязычный, -ая, -ое боьха, бага йолу, вон мотт болу

злюка, злючка м, ж разг. дераниг

злющий, -ая, -ее разг. дера

зм

змеевидный — лаьхьасанна

змеевик — биргIо

змеёныш — лаьхьан кIорни

змеиный — лаьхьан дIовш

змеиться — [лаьхьа санна] хьийза

змей — саьрмик

змейка — текхарг

змея — текхарг

змий м уст.: допиться до зелёного ~я — тIуртIузваллалц мала

зн

знак м 1) (клеймо) таммаг1а; фабричный ~ - фабрикин таммаг1а 2) (признак) билгало; опознавательные ~и - довзийтаран билгалонаш 3) грам., мат. хьаьрк; вопроситель­ный ~ -хаттаран хьаьрк; восклицательный ~ - айдаран хьаьрк; ~и препинания - сацаранхьаьркаш; ~ равенства -нийсаллин хьаьрк 4) (сигнал) хаам; подавать ~и рукой - куьйган эшарца хаам бан; в ~ дружбы –доттаг1аллина; в ~ протеста - дуьхьалхилар билгалдеш; молчание — ~ согласия погов.- вистцахилар—реза хиларан билгало ю; денежные ~и - ахчанан знакаш; ~и отличия- къастамаллин билгалонаш; ~и различия - башхаллин билгалонаш

знакомить несов., кого с кем-чем довзо, довзийта; с кем тж. гергарло (или хьошалла) тасийта; ~ с новым работником - керлачу белхахочунна вовзийта; ~ с делом – г1уллакх довзийта

знакомиться несов., с кем-чем довза; с кем тж. девзаш хилийта; ~ с новыми товарищами - керлачу накъосташна вевзаш хилийта; ~ с содержанием книги - книгин чулацам бовза

знакомство с 1) гергарло, хьошалла, чукере; завязать ~о - хьошалла таса; у меня с ним шапочное ~о-сан цуьнца т1ехула гергарло ду 2) (круг знакомых) бевза-безарш, бевзарш, гергара нах; у него большие ~а - бевза-безарш дукха бу цуьнан 3) с чем довзийтар; ~о с историей - истори йовзийтар; по ~у - вовза-везарца

знакомый, -ая, -ое 1. девза[ш долу]; ~ое место - евзаш йолу меттиг; ~ый человек - вевза стаг; он хорошо знаком с русской литературой - иза оьрсийн литература дика евзаш ву 2. в знач. сущ. ~ый ж вев-зарг; ~ая ж евзарг; у него много ~ых - бевзарш дукха бу цуьнан

знаменатель м мат. знаменатель; общий ~ль - юкъара знаменатель ; привести к одному ~лю -цхьана кепа дерзо (или дало)

знаменательный, -ая, -ое 1) доккха; ~ые события - баккхий хиламаш 2) грам. лааме; ~ые части речи - къамелан лааме дакъош

знаменитость ж (о мужчине) г1араваьлла стаг, ц1е яххана стаг; (о женщине) ц1е яххана зуда; стать ~ю – ц1е яххана хила

знаменитый, -ая, -ое г1арадаьлла, ц1е яххана; ~ писатель – г1араваьлла (или ц1е яххана) яздархо

знаменовать несов. билгало хила

знаменосец м байракххо; ~ мира - машаран байракххой

знамя с (мн. знамёна) байракх; водрузить ~ - байракх йог1а; орден Красного Знамени - Ц1ечу Байракхан орден ; высоко держать ~ чего-л.- цхьаьннан байракх айина латто; поднять ~ чего-л. -цхьаьннан байракх айа; стать (или встать) под ~ (или под знамёна) чего-л.- цхьаьннан байракх к1ел х1отта; под знаменем чего-л. - цхьаьннан байракх к1ел

знание с 1) (осведомлённость) хаар; ~е языка - мотт хаар 2) мн. ~я - кхетам; у него глубокие ~я -цунна к1орггера хаа; кхетам к1орга бу цуьнан 3) (наука) 1илма; тяга к ~ю - 1илма дезар ; со ~ем -дела г1уллакх девзаш

знатный, -ая, -ое 1) уст.: ~ый род - оьзда тайпа 2) (известный) ц1е яхна; ~ые люди страны -махкахь ц1е яхна нах

знаток м хуург, девзарг, девзаш дерг; ~ своего дела - шен г1уллакх девзаш верг; он большой ~ литературы - литература ч1ог1а хууш (или евзаш) ву иза

знать 1 несов. 1) (иметь сведения) о ком-чём, что хаа; я знаю о твоём намерении - хьан дагахь дерг хаьа суна 2) кого-что (быть знакомым) довза; ~ в лицо - юьхь-дуьхьал вовзаЗ) что (обладать знаниями) хаа; он много знает - дукха хууш ву иза 4) чего, с отриц. (испытывать) х1ун ду хаа; не ~ горя - бала х1ун ю ца хаа; не ~ страха - кхеравалар х1ун ду ца хаа; не ~ покоя - синтем х1ун ю ца хаа ; ~ меру- барам хаа; я тебя ~ не знаю - хьо мила ву а ца хаьа суна; я не знал, куда деваться -мича гlyp ву ца хаьара суна; не ~, куда глаза деть- эхь хетта б1арздала; делай как знаешь- хьайна ма хаъара де; ~ своё место- шен меттиг йовза

знать 2 ж собир. элий

знаться несов., с кем-чем, разг. довза, девзаш хила; он ни с кем не желает ~ - цхьа а вовза а ца лаьа цунна

знахарка ж дарбанхо

знахарство с дарбанаш лелор

знахарь м дарбанхо

значение с маь1на; ~ слова - дешан маь1на; борьба трудящихся за мир имеет большое политическое ~ - къинхегамхоша машарехьа латто къийсам доккха политически маь1на долуш бу

значимый, -ая, -ое маь1не, чулацаме, лараме; ~ые слова- лараме дешнаш

значит вводн. сл. xleтa, делахь; ~, ты едешь – х1ета, хьо воьду-кх

значительней, -ая, -ое 1) доккха; ~ые успехи - баккхйй кхиамаш; больному сегодня ~о (нареч.) лучше - цомгушчунна тахана дикка г1оли яра 2) (важный) доккха; ~ые события - баккхий хиламаш 3) (очень выразительный) къаьсттина; ~ый взгляд - къаьсттина хьажар

значить несов. хила; это много ~ - цуьнан даккха маь1на ду; это ничего не ~ - иза х1умма а доцург ду

значиться несов. хила; ~ в списке - списки т1ехь хила; ~ в отпуске - отпускехь хила

значок м 1) значок, знак; институтский ~ок - институтан значок 2) (условная пометка) билгало; ~ки на полях книги - книгин йистошкара билгалонаш

знающий, -ая, -ее хууш [долу] кхетаме; он ~ врач - хууш лор ву иза

знобить несов. безл., кого-что шело хьег1а; меня ~ -суна шело хьег1а

зной м тов, бурко; полуденный ~ - делкъахенан бурко

знойный, -ая, -ое тов хьийзо, бурко хьийзо; ~ день - тов хьийзо де

зо

зоб м 1) (у птиц) харданг 2) мед. екхах1оъ яр

зов м кхайкхар; откликнуться на ~ кхайкхича, вистхила; явиться без зову- кхайкхаза дин

зодиак м: знаки ~а астр. зодиакан билгалонаш

зодчество с архит. архитектура

зодчий м архитектор, г1ишлоярхо

зола ж юкъ; выгребать ~ из печки - пешара юкъ схьахьакха; в ~е - овкъарлахь

золовка ж маьрйиша

золотистый, -ая, -ое дашо басахь, дашо бос болу; ~ые волосы - дашо бос болу месаш

золотить несов., что 1) (покрывать позолотой) деши дилла 2) (освещать) дашо басе дерзо, дешица кхала; солнце ~т лес - маьлхо хьун дашица кхолу

золотиться несов. 1) (отливать золотом) дешиха къега; рожь ~тся -дешиха къега 1аьржа к1а 2) (виднеться—о золотистом) дашо къега (или лепа); вдали золотятся пески -геннахь дешиха къега г1амарш

золотник м мискъал (4,26 г) ; мал ~, да дорог погов. - жима елахь а, мехала хуьлу мискъал

золото с 1) деши; чистое ~о – ц1ена деши 2) собир. (золотые изделия) дашо х1уманаш 3) собир. (золотые монеты) дашо ахча ; на вес ~а - дешин мехала; чёрное ~о (нефть)- 1аьржа деши

золотоволосый, -ая, -ое дашо месаш йолу

золотоискатель м дешилоьхург

золотой, -ая, -ое 1) в разн. знач. дашо; ~ое кольцо -дашо ч1уг; ~ой запас - дашо т1аьхьало 2) в знач. сущ. ~ой м (монета) дашониг ; ~ая осень - дашо гуьйре; ~ые руки -дашо куьйгаш; ~ая свадьба -дашо ловзар

золотоносный, -ая, -ое деши долу; ~ песок - деши долу г1ум

золотошвейный, -ая, -ое деши тоьгу

золотуха ж хьара

золотушный, -ая, -ое хьаран, хьара деана

золочёный, -ая, -ое деши диллина

зона ж в разн. знач. зона; лесная ~- хьуьнан зона; пограничная ~ - дозанера зона

зональный, -ая, -ое зонан, зонера; ~ые цены - зонера мехаш; ~ая растительность - зонан ораматаш

зонд м зонд

зондировать несов., что талла ; ~ почву – г1уллакх зен

зонт 1) см. зонтик 1; 2)(навес) лаба

зонтик м I) (дождевой) четар; раскрыть ~ - четар схьаделла 2) бот. четар-заза

зоолог м зоолог

зоологический, -ая, -ое зоологин, дийнатийн; ~ сад - зообеш, дийнатийн беш

зоология ж зоологи

зоопарк м зоопарк, дийнатийн парк

зоосад м зообеш

зоотехник м зоотехник

зоотехника ж зоотехника

зоотехнический, -ая, -ое зоотехникин

зоркий, -ая, -ое 1) (хорошо видящий) сирла; ~ие глаза - сирла б1аьргаш 2) (внимательный) тидаме; ~ий ум - тидаме хьекъал; ~о (нареч.) следить - тидаме тергалдан

зоркость ж син иралла

зр

зрачок м йо1б1аьрг

зрелище с I) (то, что открывается взору) гург 2) (представление) хьожийла

зрелость ж 1) (спелость) кхиар, хилар; ~ь винограда - кемсаш кхиар 2) (возмужалость) г1еметтах1оттар ; аттестат ~и - кхиънадаларан аттестат

зрелый, -ая, -ое 1) (спелый) хилла, кхиъна; ~ые яблоки - хилла 1ежаш 2) (возмужалый) г1еметтах1оьттина; ~ый человек - г1еметтах1оьттина стаг 3) (достигший мастерства) кхиъна; ~ый учёный - кхиъна 1илманча

зрение с б1аьрса, са; потерять ~е – б1аьрса дан;б1арздала; у него хорошее ~е – б1аьрса дика ду цуьнан ; обман ~я - тардалар; поле ~я а) (пространство) б1аьрго лоцург; б) перен. (кругозор) хьекъало чулоцург; точка ~я - хетарг

зреть несов. 1) хила, кхиа; яблоки ~ют- 1ежаш кхуьуш лаьтта 2) перен. кхиа; мысли ~ют-ойланаш кхуьуш лаьтта

зримый, -ая, -ое гун, гуш долу

зритель м, ~ница ж хьажархо; зрители мн. хьовсархой

зрительный, -ая, -ое 1) (относящийся к зрению) б1аьрсинан; ~ый нерв – б1аьрсинан пха; ~ая память – б1аьрсинан эс 2) (для зрителей) хьовсархойн; ~ый зал - хьовсархойн зал; ~ая труба -турмал

зря нареч. разг. эрна; ~ тратить деньги - эрна ахча дайа

зричий, -ая, -ее са гу[ш долу]

зу

зуб м 1) (мн. зубы) церг; передние ~ы - хьалхара цергаш; коренные ~ы - кхелаш 2) (мн. зубья) церг, кхела; ~ья пилы - херхан цергаш; иметь ~ против кого-л.-цхьанна церг ирйина хила; держать язык за ~ами - шен мотт шегахь кхаба; вооружённый до ~ов- когашкара коьрте кхаччалц герзах дуьзна; говорить сквозь ~ы - шина матта юккъехула лен; не по ~ам что-л. а) цергашца 1овшалур долуш дац; 6) перен. ларалур волуш х1ума дац и; кхуьур волуш х1ума дац и; зуб на зуб не попадает - церга т1е церг ца кхета; ~ мудрости - кхетаман кхела

зубастый, -ая, -ое 1) яккхий цергаш йолу, цергаш ира 2) перен. (острый на язык) маттана ира (или шера); ~ парень - маттана шера жима стаг

зубатый, -ая, -ое цергаш йолу

зубец м 1) церг, к1омсар; ~цы граблей - кагтухин к1омсарш; ~ец пилы - херхан церг 2): ~цы гор -лаьмнийн баххьаш

зубило с д1ам

зубной, -ая, -ое цергийн; ~ врач - цергийн лор; ~ порошок - цергийн xlyp

зубоврачебный, -ая, -ое цергийнлоьраллин; ~ кабинет - цергийнлоьраллин кабинет

зубок 1) уменьш. от зуб; у ребёнка режутся зубки - берана цергаш йовлуш ю; подарить что-л. на ~ -цхьа х1ума церг яьлча кхоанна дала 2) (зубчик) церг; зубки чеснока -саьрамсекхан церг

зубоскал м прост. цергаш къежорг

зубоскалить несов. прост. цергаш къежо

зубоскальство с прост. цергаш къежор

зубочистка ж цергахъ1уттург, цергашц1анйийриг

зубр м зоол. була

зубрёжка ж разг. дагахь 1амор

зубрить несов., что, разг. (заучивать) дагахь 1амо; ученик ~ стихи - дешахочо байташ дагахь 1амайо

зубчатка ж к1омсар

зубчатый, -ая, -ое цергаш йолу, к1омсарш йолу; ~ое колесо – к1омсарш йолу чкъург

зубчик м уменьш. от зубец 1 церган цуьрг

зуд м к1амдар

зудеть несов. разг. к1амдала; у меня руки ~ят- сан куьйгаш к1амло

зурна ж муз. (инструмент) зурма

зурнач м, зурнист м зурманча

зы

• зыбкий, -ая, -ое 1) (неустойчивый) тёлха[ш долу]; ~ий мост - телха т1ай; ~ая лодка - телха кема 2) перен. (ненадёжный) тешамза, телха; ~ое положение – тешамза хьал

• зыбучий, -ая, -ее: ~ие пески - гlopгla г1амарш

• зыбь ж дагар; ~ на озере - 1ам т1ера дагар

• зыкнуть сов., на кого-что, разг. т1ечовха

• зычный, -ая, -ое ц1огане; ~ голос - ц1огане аз

зю

• зюйд м мор. 1) къилбе 2) (ветер) зюйд (къилбехьара мох)

• зюйд-вест м мор. 1) къилба-малхбузе 2) (ветер) зюйд-вест

• зюйд-ост м мор. 1) къилба-малхбале 2) (ветер) зюйд-ост

зя

• зябкий, -ая, -ое атта шеллу[ш волу]; ~ий человек- атта шеллун стаг; ~о (на-реч.) ёжиться - шеллуш хеба

• зяблевый, -ая, -ое гуьйренан; ~ая пахота - гуьйренан охана

• зяблик м зоол. хьуьнан хоза

• зябнуть несов. шелдала, шеллуш хила

• зябь ж с.-х. гуьйренан охана; поднять ~ - гуьйренан охана дан

• зять м нуц