Тептар:Оьрсийн Нохчийн Дошам/ЭЛП/Н

Н Шаблон:Гочдар

на

• на 1 предлог I. с вин. и предл. п. 1) при обозначении направления или места: с вин. п. на вопрос «куда?, на что?» т1e, суф. =хьа, =е (местн.-направ. п.); с предл. п. на вопрос «где?, на чём?» т1ехь, суф. =ахь, =ехь (местн. п.); положить книгу на стол - книга стоьла т1е йилла; сесть на стул – г1анта т1е охьахаа; влезть на дерево -дитта т1е вала; поехать на юг- къилбехьа ваха; идти на завод - заводе ваха; вынести вопрос на пленум –г1уллакх пленуме дилла; книга лежит на столе - книга 1уьллу стоьла т1ехь; сидеть на стуле – г1анта техь 1ан; на дереве - дитта т1ехь; жить на юге- малхбалехь даха; работать на заводе- заводехь болх бан; быть на пленуме - пленумехь хила 2) при указании на время: с вин. п. (обозначает срок, промежуток времени) передаётся дат. падежом; с предл. п. (во время чего-л.) передаётся местн. или дат. падежом или деепричастием; опоздать на час - цхьана сахьтана т1аьхьавнса; на два дня- шина денна; на зиму - 1аьнна; отложить на будущую неделю- т1едог1учу к1иранна т1аьхьататта; приеду на той неделе- т1едог1учу к1иранахь вог1ур ву; на днях - х1окху деношкахь; на закате [солнца] малх чубузуш; на рассвете - сахуьлуш 3) при обозначении объекта действия- т1е, т1ехь; перенести рисунок на бумагу- сурт кехата т1е даккха; рисовать на бумаге -кехата т1ехь сурт дилла; надеть на ребёнка пальто - берана т1е пальто юха; на нём было коричневое пальто- цунна т1ехь боьмаша пальто яра 4) при обозначении орудия действия, передаётся оруд. падежом; жарить на масле - даьттанца кхарза 5) при указании на языке с вин. п.— метта; с предл. п.— маттахь; перевести на чеченский язык- нохчийн метта даккха; книга на чеченском языке - нохчийн маттахь книжка 6) при указании на транспорт: с вин. п. т1е; с предл. п. т1ехь; сесть на пароход - парохода т1е хаа; ехать на автобусе -автобуса т1ехь даха 7): вагон на рессорах - рессораш йолу вагон; пальто на вате - бамба биллина пальто 2. с вин. п. 1) (при делении) =на (дат. п.); (при умножении) =ца (эрг. п.); разделить шесть на три - ялх кхаанна декъа; умножить три на три - кхоъ кхаанца эца 2) (при указании на сходство) =х (вещ. п.); он похож на отца -иза дех тера ву 3) (при указании на цель, назначение) передаётся род. или дат. падежом; материал на пальто -пальтон (род. п.) к1ади; обед на пять человек - пхеа стагана (дат. п.) юург; купить на два рубля - шина соьмана (дат. п.) эца 3. с предл. п. (при указании на муз. инструмент) передаётся им. падежом; играть на гитаре - гитара лакха ; на голодный желудок- йистматтах; хромать на одну ногу- цхьана когана астаг1а хила; верить на слово- аьлча теша; жить на заработок- даьккхинчух даха; первый на селе работник- юьртахь хьалхара белхахо; на бегу - ведда воьддушехь; на самом деле - ма-дарра аьлча

• на 2 (нате) частица разг. х1ан!; на (нате) тетрадь! – х1ан тетрадь! ; вот тебе и на! – х1ан, д1аэца хьайна!

• на= 1. глагольная приставка 1) направленности действия т!е=, напр.: наложить – т1едилла, направить –т1ехьажо, наткнуться - т1е1оттадала 2) со знач. множественности объекта— передаётся многократными глаголами, напр.: накидать - кхийса, накомкать- хьерчо 3) со знач. полноты действия 1аба, передаётся тж. лексически, напр.: наесться -дуза, наиграться - 1аббалц ловза 4) образует глаголы совершенного вида дала, передаётся тж. формами прош. времени, напр.: писать — написать- яздан—яздина дала, лил — налил -дуьйттура — дийтти[на] 2. приставка существительных и прилага­тельных, обозначающая нахождение поверх чего-л., передаётся формами причастия, напр.: нагрудник- т1он, настенный - пенах уллу 3. приставка наречий со знач. предела действия =даллалц, передаётся тж. удвоением коренных согласных или долготой гласных, напр.: накрепко - ч1огг1а, насухо - дакъадаллалц

• набавить сов., что и чего т1етоха

• набавка ж т1етохар

• набавлять несов. см. набавить

• набалдашник м [1асанан] мукъ

• набальзамировать сов., кого-что бальзамировать дан, молханаш тоха; см. тж. бальзамировать

• набат м горгал; бить в ~ - горгал бетта

• набег м т1елатар; совершить ~ на селение - юьртана т1елата

• набегать несов. см. набежать

• набегаться сов. идда xloттa (или к1аддала) 1аббалц ида; дети вдоволь ~лись - бераш 1аббалц идда набедокурить сов. разг. вониг далийта

• набежать сов. 1) на кого-что: облако ~ло на солнце- маьлхана дуьхьалъеара марха; волна ~ла на берег -бердах кхийтира тулг1е; слёзы ~ли на [её] глаза - [цуьнан] б1аьргаш чу хиш диссира 2) разг. (сбежаться) гулдала; ~ло много народу- дукха адам гулделира ; ~ли проценты- проценташ т1екхетта

• набекрень нареч. разг. aгlop; надеть шапку ~ куй aгlop тилла

• набелить сов., что к1айдан; ~ лицо - юьхь к1айян

• набело нареч. ц1ена; переписать ~ ц1ена юхаяздан

набережная ж (берег) хийист; (улица) хийистера урам

набивка ж 1. (действие) 1) (наполнение) дузар 2) (насаживание, напр. обручей) [т1е]-тохар 3) текст. диллар 2. (то, чем наполнено, набито) чуюллург; ~ [для] матраца -гоьнна чуюллург

набивной, -ая, -ое 1) (с набивкой) дуьзна; ~ой матрац - юьзна гоь 2) (насаженный) т1етоьхна; ~ые обручи –т1едиттина xlaзарш 3) текст. т1амарш ехкина; ~ой ситец - кепа тоьхна суьрташ долу басма

набитый, -ая, -ое (наполненный) дуьзна; битком ~ -т1анк-аьлла дуьзна ; ~ дурак- воккха 1овдал

набить сов. 1) что чем (наполнить) дуза; ~ подушку пухом – г1айба месех буза 2) что на что (насадить) [т1е]тоха ~ обруч на бочку- боьшки т1е х1оз тоха 3) что (ушибить) даккха; ~ шишку на лбу- хьаьж т1е бог яккха 4) что и чего (вбить) тоха; ~ гвоздей в стену - пенах хьостамаш тоха 5) что и чего (разбить) дохо; ~ посуды – пхьег1аш йохо 6) кого-чего (настрелять) дана; ~ уток - бедаш яйа ; ~ брюхо - гай дузо; ~ карман -киса дуза; ~ оскомину- церг лахо; ~ цену -мах лакхабаккха; ~ руку на чём-л. - цхьаъ карадерзо

набиться сов. разг. (собраться) д1адуза; в зал ~лось много народу -дукха адамо д1аюьзира зал

наблюдатель м, ~ница ж тидамча, тергамхо

наблюдательность ж тидамалла, тергамалла

наблюдательный, -ая, -ое в разн. знач. тидаме, тергаме; ~ человек -тидаме стаг; ~ пункт - тергаме (или тергамбойла) пункт

наблюдать несов. 1) кого-что, за кем-чем (смотреть) тергам бан; реже хьежа 2) кого-что (изучать) тергалдан; ~ солнечное затмение - Малх лацар тергалдан; ~ больного- цомгушниг тергалван 3) за кем-чем (присматривать) тергалдан, тергам (или тидам) бан, хьажа, хьожуш хила; ~ за ребёнком -бере хьажа; ~ за порядком - къепе хьожуш хила

наблюдаться несов. хаадала; ~ется снижение заболеваемости - цамгарш лаг1ъялар хаалуш ду

наблюдение с 1. (действие) терго, тергам бар, тергалдар; быть под чьим-л. ~ем - цхьаммо тергалдеш хила; держать под ~ем - тергалдеш хила 2. (результат исследования) тергам; интересные ~я - тамашена тергамаш

набожность ж суьпалла

набожный, -ая, -ое суьпа

набойка ж 1) (на обуви) к1елтухург; резиновые ~и - резинкин к1елтухургаш 2 текст. (узор) т1амара

набок нареч. aгlop; склонить голову ~ корта aгlop тalo

наболевший, -ая, -ее 1) лазадаьлла; ~ее место - лазаяьлла меттиг 2) перен. т1е х1оьттина; ~ий вопрос – т1ех1оьттина г1ул лакх

наболеть сов. 1) лазадала; рука ~ла- куьг лазадаьлла 2) перен. 1аткъа; [у меня] на душе ~ло - дагна 1аьткъина сан

наболтать сов., что и чего, разг. лен, доцург дийца; ~ глупостей - сонта х1уманаш дийца

набор м 1. (действие) 1) (приём) [схьа]-эцар; ~ на курсы - курсашка схьаэцар 2.) полигр. лахьор; ~ книги -книга лахьор 2. (комплект) гулам; ~ инструментов - инструментийн гулам 3. (набранный текст) зорба 4. (украшения на поясе, упряжи) саьтталш ; ~ слов - дешнийн жур

наборный, -ая, -ое 1) полигр. зорба лахьо; ~ цех зорба лахьо цех 2) (из отдельных частей) [кескех] вовшахтесна 3) (с украшениями): ~ пояс- дато доьхка

наборщик м, ~ца ж зорбанхо (зорба лахьаен белхало)

набрасывать несов. см. набросать и набросить; ~ся несов. см. наброситься

набрать сов. 1) кого-чего и что эца; ~ книг в магазине- туьканара книгаш эца; ~ заказов - заказаш эца; ~ воды -хи эца; ~ учащихся на курсы - курсашка дешархой эца; ~ букет- зезагийн курс лахьо 2) что, полигр. лахьо; ~ замётку петитом - петитаца заметка лахьо ; ~ высоту-лакхадала; ~ скорость- чехкадаккха; ~ в рот воды -мотт сецча санна латта; ~ номер (телефона)- (телефонан) номер эца; ~ очки спорт.- очокаш яха

набраться сов. 1) безл. кого-чего (собраться) гулдала; набралось много народу- дукха адам гулделлера 2): не наберёшься чего, разг. тоа; на твои расходы денег не наберёшься - хьан харжашна ахча тоьур дац ; ~ сил - гlopa даийта; ~ смелости сделать что-л. - цхьа х1ума дан xloттa; ~ ума - хьекъал дан; ~ страху- кхеравала; с кем поведёшься, от того и наберёшься посл. - уьнах бен ца долу ун

набрести сов., на кого-что, разг. (натолкнуться) т1е1оттадала; ~ на чей-л. след - цхьаьннан лар т1е 1оттавала

набросать сов. 1) что и чего (накидать) кхийса; ~ окурков на пол - цигаьрканан юьхкаш ц1енкъа кхийса 2) что (сделать набросок) х1отто; ~ план дома – ц1ийнан план x1oтто; ~ письмо- кехатан сурт х1отто

набросить сов., что 1) [т1е]таса, [т1е]кхолла; ~ шаль на плечи - кортали белшаш т1е таса 2) (напр. крючок) долла, таса

наброситься сов. 1) на кого (напасть) т1етассадала; кошка набросилась на мышь- дехкана т1етассаделира цициг 2) на что, разг. (взяться энергично) т1ета1а; ~ на работу- балхана т1ета1а; ~ на еду- юучунна т1ета1а 3) на кого, разг. (накинуться) т1ета1а; ~ на кого-л. с вопросами - цхьанна хаттаршца т1ета1а

набросок с сурт, план; карандашный ~ - къоламца х1оттийна сурт

набрызгать сов., что, чего и чем цинцаш тоха; ~ воды (или водой) на стол - стоьла т1е хин цинцаш тоха набрюшник м гайт1еюьллург

набухать несов., набухнуть сов. деста; почки на деревьях набухли - дитташ т1ехь ч1енгаш йистина

навалить сов. 1) что на кого-что (наложить поверх) т1едилла; ~ть один мешок на другой- цхьа гали вукханна т1едилла 2) что и чего (положить в беспорядке) охьакхосса; ~ть дрова (или дров) в сарае - paгly к1ел дечиг охьакхосса 3) безл., кого-чего, перен. разг. (собраться в большом количестве) т1етаттадала, т1екхохкадала; народу ~ло много - дукха адам т1етаттаделира; ~ло [много] снегу - доккха ло диллина

навалиться сов., на кого-что 1) (налечь) т1едаздала, т1ета1а; ~ всей тяжестью на дверь - ерриге а йозаллица не1арна т1евазвала 2) перен. (напасть) т1ета1а; ~ на врага – мостаг1чунна т1ета1а

навалом нареч. чукхийсна, чукхуьйсуш ; этого у них ~ - иза-м церан да а велла шорта дара

навар м хьоналла; суп с ~ом - хьена чорпа

наваривать несов. см. наварить

наваристый, -ая, -ое хьена; ~ суп - хьена чорпа

наварить сов. 1) что и чего (сварить) кхехко; ~ варенья - варени кхехко 2) чего, тех. лало; ~ стали - болат лало 3) что, тех. (приварить) т1елато; ~ лезвие топора - дагарна дитт т1елато

наведаться сов., наведываться несов. разг. хьажа[-х1отта] даха, гучудала; ~ к другу- доттаг1ачунна гучувала

наведение с 1) кого на что т1ехьажор 2) чего (придание какого-л. вида) передаётся масдаром; ~ блеска -къагадар 3) см. наводка ; ~ моста – т1ай тиллар

навезти сов., кого-что и чего (привезти) дан; ~ товаров - товараш дан

навек, навеки нареч. гуттаренна а, абаделлац, даиманна а

навербовать сов., кого [балха] яздан, вербовка ян

наверно 1. нареч. схьахетарехь; я это знаю ~ - суна и, схьахетарехь, хаьа 2. в знач. вводн. сл. (вероятно) [схьа]хетарехь; ~, так и будет- схьахетарехь, иштта хир а ду

навернуть сов., что 1) (навинтить) т1ехьовзо; ~ гайку на ось - семан т1е гайка хьовзо 2) (намотать) т1елиста; ~ канат на вал - вола т1е канат листа

навернуться сов.: у неё слёзы ~лись на глаза - цуьнан б1аьргашка хиш хьаьвдира

наверняка нареч. разг. 1) (обязательно) билггал; он придёт ~ -билггал вог1ур ву и 2) (безошибочно) г1алат ца волуш; гал а ца волуш; бить ~ - гал а ца волуш етта

наверстать сов., навёрстывать несов., что меттах1отто, т1аьхьакхио; ~ упущенное время – д1аяхийтина хан меттах1отто

наверх нареч. 1) (на поверхность чего-л.) лакха т1е; положить чемодан ~ - чамда лакха т1е йилла 2) (вверх) хьала, ирх; посмотреть ~ - ирхъхьажа

наверху нареч. лакхахь, лакха т1ехь; он живёт ~ - иза лакха т1ехь вехаш ву

навес м 1) (крыша) paгly, лаба, кхало; под ~ом - paгly к1ел 2) (нависшая часть чего-л.) лаба; ~ скалы -тархан лаба

навеселе нареч. разг. кеп хилла; все были ~ - массо а кеп хилла вара

навесить сов. 1) что дог1а; ~ дверь – не1 йог1а 2) см. навешать

навести сов. 1) кого на кого-что (направить) т1ехьажо; ~ на след - лора т1е хьажо 2) кого на что, перен. т1едахийта; ~ на мысль - ойла т1еяхийта; ~ на подозрение - шеко цхьанна т1еяхийта 3) что, на кого-что (нацелить) т1ехьажо, т1едерзо, т1ех1отто; ~ орудие [на цель] йоккха топ [1алашонна] тlexloттo; ~ прожектор

на самолёт - прожектор кеманна т1ехьажо 4) что (придать какой-л. вид) [д1а]х1отто; ~ порядок - къепе xloттo; ~ красоту - хазалла д1ах1отто 5) кого, разг. (привести) дало; ~ целый дом гостей- ц1а дуьззина хьеший бало; ~ критику на кого-л. - цхьанна критика ян; ~ мост – т1ай тилла; ~ справку о чём-л.- цхьа х1ума хатта

навестить сов., кого-что хьажа[-х1отта] даха, гучудала; я навещу друга – доттаг1а волчу хьажа-xloттa гlyp ву со; ~ родной город- винчу г1ала хьажа-xloттa ваха

наветренный, -ая, -ое: ~ая сторона мох болу aгlo

навечно нареч. абаделлац, гуттаренна а, даиманна а

навешать сов., что и чего охка; ~ картин на стену- пенах суьрташ охка

навещать несов. см. навестить

навеять сов. 1) что, прям. и перен. дан; ветер ~л прохладу - махо мела шело еара; однообразный шум ~л сон -цхьанаэшшаречу г1овг1ано наб яийтира; ~ть на кого-л. тоску- цхьанна гlaйгla ян 2) что и чего, с.-х. махе даккха; ~ть пшеницы – к1а махе даккха

навзничь нареч. аркъал; упасть ~ - аркъал кхета; лежать ~- аркъал 1илла

навзрыд нареч.: плакать ~ - к1аждахна делха

навигационный, -ая, -ое хикеманаш лела, навигации; ~ый период - хикеманаш лела мур; ~ые приборы -навигации прибораш

навигация ж 1) (судоходство) навигаци, кеманаш лелар; мелкие реки недоступны для ~и - кеманаш лела мегаш дац гомха хиш 2) (сезон) навигаци 3) (наука) навигаци ; школа ~и - навигацин школа

навинтить сов., навинчивать несов., что т1ехьовзо; ~ гайку на ось - семан т1е гайка хьовзо

нависать несов., нависнуть сов., над кем-чем I) (свешиваться, быть висячим) охьаолладала, охьакхаза; скалы нависают над морем – х1орда т1е оллаелла тархаш 2) перен. (грозить) т1ех1отта; над нами нависла опасность - тхуна т1е кхерам х1оьттина

нависший, -ая, -ее охьаохкаделла, охьакхозу; ~ие брови -охьакхозу ц1оцкъамаш

навить сов. 1) что (намотать) т1елиста; ~ нитки на катушку- туьппалга т1е тай листа 2) что и чего (изготовить витьём) да1а; ~ верёвок – т1ергаш я1а 3) что (наложить вилами) т1едотта

навлекать несов., навлечь сов., что на кого-что дан, хилийта; ~ на кого-л. подозрение - цхьаннах шекьхилийта; ~ на себя беду - шена бала бан

наводить несов. см. навести; ~т скуку- г1айг1ане ван; ~ страх - кхерам баккха

наводка ж воен. (прицеливание) т1едерзор, т1ехьажор; ~ орудий - яккхий тоьпаш т1еерзор; прямая ~ -нийса т1едерзор ; ~ моста –т1ай тиллар

наводнение с хи т1едалар (или дестар); опасность ~я - хи т1едаларан кхерам

наводнить сов., наводнять несов., что кем-чем даржа, дуза; ~ рынок товарами - товарех базар юза

наводчик м 1) воен. 1алашонча 2) (рабочий) тиллархо; ~ мостов – т1еш тахкархо 3) (вор) т1ехьажорхо наводящий, -ая, -ее т1ехьажаден; ~ вопрос – т1ехьажавен хаттар

навоз м кхелли; удобрять поля ~ом - аренашна кхелли йилла

навозный, -ая, -ое кхеллин; ~ая куча - кхеллин барз; ~ая жижа – ц1ун

наволочка ж лоччар, чкъуьйриг

наворачивать несов. см. навернуть и наворотить

наворовать сов., что и чего лачкъо

наворотить сов., что и чего, разг. охьакхийса; ~ кучу камней - охьакхийсина т1улгийн оьла ян

навострить сов., что, разг.: ~ уши - лерг сема хила; ~ лыжи - когсалазаш юза

наврать сов. разг. 1) (солгать) аьшпаш (или пуьчаш) ботта 2) (допустить ошибку) г1алат далийта (или ала)

навредить сов., кому-чему зулам (или зен) дан

навряд ли нареч. разг. тамаш а бу-кх; ~ он придёт - и ваг1ахь тамаш а бу-кх

навсегда нареч. гуттаренна а, даиманна а; расстались ~- вовшахкъаьстина гуттаренна а; уехал не ~ - гуттаренна а ца вахна д1а

навстречу нареч. дуьхьал; идти ~ ветру- махана дуьхьал ваха; пойти кому-л. ~ а) цхьанна дуьхьал ваха; б) перен. (оказать содействие) г1о лаца; ~ друг другу- вовшашна дуьхь-дуьхьал

навык м карадерзар, шардалар; приобрести ~ в чём-л. - цхьа х1ума карадерза; овладеть каким-л. ~ом -цхьа х1ума щардан

навыкат, навыкате нареч. т1едаьхкина; [у него] глаза ~- [цуьнан] б1аьргаш т1едаьхкина ду

навылет нареч. чекхдолуш; он ранен пулей ~ -х1оъ чекхболуш, чов хилла цунна

навыпуск нареч. охьахецна; ходить в брюках ~ - когаш охьахецна хеча а юьйхина лела

навырез нареч.: продавать арбузы ~ - хорбузаш, т1ус а боккхуьйтуш, йохка

навытяжку нареч.: стоять ~ - вулавелла латта

навьючивать несов., навьючить сов., кого-что т1едотта; ~ корзины на осла- вира т1е тускарш дотта; ~ лошадь грузом - говра т1е кира дотта

навязать 1 сов. 1) что (привязать к чему-л.) т1етаса, д1адехка; ~ кнут на кнутовище- шед шедакхожана т1етаса 2) кого-что кому, перен. (заставить взять) кочатаса, кочадолла; ~ кому-л. негодную вещь - ца мега х1ума цхьанна кочайолла 3) что и чего дан, дуца; ~ много пар перчаток - масех каранаш дан

навязать 2 несов. см. навязнуть

навязаться сов., кому, разг. кочахь виса, кочадан; ~ со своими советами - шен хьехамашца кочаван; ~ к кому-л. в гости - цхьаьннан хьаша хилла кочадаха

навязнуть сов. т1елата ; это у меня в зубах ~ло - цергех яханчу х1умано санна, синтем байина сан цо

навязчивый, -ая, -ое I) (назойливый) т1едирзина, т1аьхьара ца долу; ~ый клиент – т1аьхьара ца волу клиент 2) (неотступный) дагара ца долу; ~ая мысль - дагара ца йолу ойла

навязывать несов. см. навязать1 нагадить сов. прост. I) (о животном) бехдан 2) кому, перен. вон х1ума дан

нагайка ж шед

наган м тапча

нагар м чопа, кховра

нагибать(ся) несов. см. нагнуть(ся)

нагишом нареч. разг. верззина ц1ена

наглазники мн. лорбакъаш

наглеть несов. эхь дан, сий доцчу дала

наглец м эхьдоцург (или дайнарг)

наглость ж эхь цахилар (или дар)

наглотаться сов., чего (проглотить) къурдаш дан; (нечаянно) даха; ~ воды- хин къурдаш дан; ~ пыли - чан кийра яха

наглухо нареч. ч1ог1а; забить дверь ~ -чloгla не1 д1акъовла; ~ застегнуться - къевллина нодарчий д1айохка

наглый, -ая, -ое эхь доцу (или дайна); ~о (нареч.) себя вести - эхь дайна лела

наглядеться сов. см. насмотреться; мать глядит и не ~ится на сына - нана к1анте хьежарх ца 1еба

наглядность ж гайтамалла, гойтуш хилар

наглядный, -ая, -ое гайтаме; ~ пример гайтаме масал; ~ метод обучения - хьехаран гайтаме метод (или некъ)

нагнаиваться несов. см. нагноиться

нагнать с I) кого-что (догнать) т1аьхьакхача; т1аьхьакхиа; ~ беглеца- веддачунна т1аьхьакхиа 2) что (восстановить, наверстать) т1аьхьакхиа; ~ упущенное- даза дисинчунна т1аьхьакхиа 3) что и кого-чего (собрать) дан; ветер нагнал дождевые тучи - махо еана дог1анан мархаш ; ~ на кого-л. страху- цхьанна кхерам таса

нагнести сов., нагнетать несов., что чукховса, чутоха; ~ воздух- мох чукховса

нагноение с ноткъа яр

нагноиться сов. ноткъа ян; рана ~лась- чевнна ноткъа йина

нагнуть сов., кого-что охьата1о; охьасатто (чаще о предметах); ~ голову- корта охьата1о; ~ ветку - га охьасатто

нагнуться сов. охьата1а, охьакховда; (в сторону) аг1орта1а; охьасатта (чаще о предметах); ~, чтобы поднять что-л.- цхьа х1ума хьалаайа охьакховда

наговаривать несов. см. наговорить

наговор м I) разг. (клевета) доцург кхоллар, лер 2) (заклинание) луьйца йоллар, алар; (злое пожелание) сардам

наговорить сов. 1) что и чего (сказать многое) дийца; он ~ил много лишнего - совнахниг дукха дийцира цо 2) на кого-что, разг. (наклеветать) доцург кхолла 3) что (произнести заклинание) луьйца йолла; ~ённый предмет (приносящий зло, болезнь и т. п.) холмач 4) что (записать речь) къамел дан; ~ить пластинку - цхьа пластинка къамел дан

наговориться сов. [1аббалц] дийца; ~ с другом – доттаг1чуьнца 1аббалц дийца

нагой, -ая, -ое 1) (раздетый) дерзина 2) (без листьев) куьйса

наголо, наголо нареч.: обрить наголо - корта ц1енна д1абаша; стояли с шашками наголо - даьхначу таррашца лаьттара

наголову нареч.: разбить противника ~ - мостаг1 вохийна д1аваккха

наголодаться сов. мацалла хьега, мацдала

нагольный, -ая, -ое чо чоьхьа; ~ полушубок - чо чоьхьа йоца кетар

нагонять несов. см. нагнать

на-гора нареч.: выдать уголь ~ - к1ора хьалабаккха

нагорать несов., нагореть сов. 1) безл., чего, разг. (израсходоваться) дата; электричества нагорело на три рубля - электричество кхаа соьмана яьгна 2) (покрыться нагаром) дага, кховра лаца; свеча нагорела – ч1урам, баьгна 3) безл., кому, разг. та1зар хила; ему здорово нагорело - дика та1зар хилла цунна

нагорный, -ая, -ое ламанан, лам болу; ~ый берег- ламанан берд; ~ая сторона - лам болу aгlo

нагорье с акъари

нагота ж дерзина хилар; прикрыть свою ~у- верзинчуьра д1ахьулвала

наготавливать несов. см. наготовить

наготове нареч. кийчча; быть ~ - кийчча хила; держать ~ - кийчча латто

наготовить сов., что и чего 1) (запасти) кечдан; ~ дров на зиму- 1аьнна дечиг кечдан 2) (настряпать) кечдан; ~ сладких блюд - мерза даарш кечдан

наготовиться сов. разг.: не ~шься чего - цхьа х1ума кечйина ца вала; на вас [еды] не ~шься - шуна юург кечйина а вер вац; ср. напастись

награбить сов., что и чего талораш дан; схьадаха

награда ж совг1ат; в ~у - совг1атна; представить кого-л. к ~е – совг1атна цхьаъ хьалхататта; высокая ~а- доккха совг1ат

наградить сов., кого-что, чем 1) совг1ат дала (или дан); ~ть кого-л. орденом- цхьанна совг1атна орден яла 2) (наделить) дала; природа ~ла его талантом - 1аламо пох1ма елла цунна

наградной. -ая, -ое 1) (являющийся наградой) совг1атан 2) в знач. сущ. ~ые мн. (деньги) срвг1атан ахча

награждать несов. см. наградить

награждение с совг1ат далар, совг1ат дар; представить кого-л. к ~ю [орденом] совг1атна [орден яла] цхьаъ билгалван

нагрев м 1. (действие) дохдар 2. (степень нагревания) дохдалар; ~ парового котла - 1аьнаран яй бохбалар

нагревание с дохдар

нагревательный, -ая, -ое дохден; ~ прибор - йохъен прибор

нагревать(ся) несов. см. нагреть(ся)

нагреть сов. 1) что дохдан; солнце ~ло песок - маьлхо йохйина г1ум 2) кого, перен. прост. (одурачить) ледан; ~ть себе руки - шена йолург яккха

нагреться сов. дохдала; воздух ~лся – х1аваъ дохделла

нагромождать несов. см. нагромоздить

нагромождение с 1. (действие) чалх яр 2. (груда чего-л.) барз, оьла

нагромоздить сов., что и чего чалх ян; ~ ящики - яьшканаш т1ек1елкхийсина чалх ян

нагромоздиться сов. чалх хила

нагрубить сов., кому к1оршаме хила

нагрудник м т1он

нагружать(ся) несов. см. нагрузить(ся)

нагрузить сов. 1) кого-что [т1е]дотта; ~ вагон - вагон йотта 2) кого чем, перен. (обременить) т1едилла

нагрузиться сов., чем [шена] т1едилла

нагрузка ж 1. (действие) доттар; ~а вагонеток углём - вагонеткаш т1е к1ора боттар 2. тех. мохь, кира; машина работает с полной ~ой - гlopa ма-дду болх бо машино 3. разг. (обязанность) мохь, т1едиллар

нагрязнить сов. бехдан; дети ~ли в комнате - бераша чоь бехйина

нагрянуть сов. ц1еххьана кхача; ~ла беда – ц1еххьана бала кхаьчна

нагул м с.-х. I. (действие) дарстор 2. (степень откормленности) дилхе дар, т1екхетар

нагуливать несов., нагулять сов., что и чего, с.-х. дарста, дилхе дан; овцы нагуляли жиру- жерчий дилхе даьхкина; ~ брюшко разг. шутл.- т1ингар ярста

нагуляться сов. 1аббалц лела, сакъера

над (надо) предлог с тв. п. 1) (поверх) т1ехула; ~ дверью – не1арна т1ехула 2) при указании на объект действия передаётся вещ. падежом или эргативом; смеяться ~ кем-либо - цхьаннах вела; работать ~ книгой - книгица болх бан

над= (надо=; надъ=) 1. глагольная приставка, обозначающая: 1) увеличение чего-л. т1е=, мас.: надставить -т1ехотта, надвязать – т1ехотта 2) неполноту действия – т1ехула[ра], т1ера, мас.: надломить - эккхийта, надкусить - кхалла 2. приставка существительных и прилагательных т1ехулара, т1ера, мас.: надбровье -б1аьштиг; надземный - лаьтта т1ехулара

надавать сов., что и чего кому, разг. дала, т1екхохка; ~ подарков – совг1аташ т1екхохка

надавить сов. 1) что, на что (нажать) [т1е]та1о; ~ [на] кнопку- нуьйда та1о 2) что и чего даккха; ~ соку -мутта даккха 3) кого-чего, разг. дайа; ~ мух - мозий дайа

надавливать несов. см. надавить 1

надаивать несов. см. надоить

надаривать несов., надарить сов., что и чего кому, разг. совг1аташ дан, совг1аташна дала

надбавить сов., что и чего т1етоха

надбавка ж 1. (действие) т1етохар 2. (надбавленная сумма) т1етоьхнарг, т1екхеттарг; получить ~у [к зарплате] алапа т1екхета

надбавлять несов. см. надбавить

надбровный. -ая, -ое б1аьштиган; ~ые дуги – б1аьштиган т1еш

надбровье с б1аьштиг

надвигать несов. см. надвинуть

надвигаться несов. см. надвинуться; ~ется гроза – дог1а т1екхочуш лаьтта

надвинуть сов., что на что т1етатта; ~ шапку на уши - куй лергаш т1е татта

надвинуться сов. гергадан, т1ег1орта, т1ета1а; тучи ~лись- мархаш т1ег1оьртира; старость ~лась- къеналла т1етаь1на

надводный, -ая, -ое хи т1ера, хи т1ехулара; ~ая часть корабля - кеманан хи т1ехулара дакъа

надвое нареч. (на две части) шина декъе; разрезать ~ - шина декъе бекъа ; бабушка ~ сказала погов. -Рожин гe ю иза

надворный, -ая, -ое кертара; ~ые постройки - кертара г1ишлош

надвязать сов., надвязывать несов., что 1) (удлинить) т1ехотта; ~ верёвку- муш т1ехотта 2) (чулки и т. п.) т1едуца

надгробие с уст. 1) (памятник) чурт 2) (надпись) чуртан йоза

надгробный, -ая, -ое 1) коша гlepa; ~ый камень- чурт; ~ый памятник- х1оллам 2) (по случаю смерти) д1авуллуш олу; ~ое слово- д1авуллуш олу дош

надевать несов. см. надеть

надежда ж догдохийла, сатуьйсийла; сатийсар (чаще о прошлом); нет никакой ~ы на выздоровление - толург хиларх цхьана а тайпана догдохийла яц; питать на что-л. ~у- цхьана х1умане дог дохуш хила; не теряйте ~ы! - дог ма диллалаш!

надёжность ж тешаме хилар, тешамалла

надёжный, -ая, -ое тешаме; ~ый товарищ - тешаме накъост; ~ое место- тешаме меттиг

надел м ист. дакъа; земельный ~ -лаьттан дакъа

наделать сов., что и чего, в разн. знач. дан; ~ игрушек - ловзо х1уманаш ян; ~ ошибок- г1алаташ дан; ~ хлопот -бала бан; ~ неприятностей - халахетарш дан; ~ много шуму - йоккха г1овг1а эккхийта; что ты наделал! – х1ун дин ахь!

наделить сов., наделять несов., кого-что чем [дакъа] дан; ~ землёй - лаьттан дакъа дан

надёргать сов., надёргивать несов. что и чего [ийзош] даккха; ~ сена [ийзош] иол яккха; ~ травы - буц яккха

надерзить сов. разг. к1оршаме ала (или хила); он мне ~л - иза соьца к1оршаме хили

надеть сов., что 1) (одежду, обувь) духа; (головной убор) тилла; (пояс) [д1а]дехка; ~ платье- коч юха; ~ на ребёнка пальто - берана пальто т1еюха; ~ сапог на ногу- кога этка юха; ~ шапку- куй тилла 2) (покрыть, натянуть) долла; ~ чехол на чемодан - чамди т1е ботт йолла; ~ намордник [на собаку] [ж1аьлина] муц1арх жулар йолла ; ~ кольцо [на палец] п1елгах ч1уг йолла; ~ очки – б1аьргех куьзганаш дохка; ~ орден -орден олла

надеяться несов. 1) на что или с неопр. или с союзом «что» (рассчитывать) догдаха, ойла хила; ~ на успех -толам баккхаре догдаха; надеюсь завтра вернуться - кхана юхаверза ойла ю сан 2) на кого-что (полагаться) б1обола, теша; я на него надеюсь - сан цунах б1обулу

надземный, -ая, -ое лаьтта т1ехулара; ~ая часть растения - ораматан лаьтта т1ехулара дакъа; ~ые сооружения- лаьтта т1ехулара г1ишлош

надзиратель м, ~ница ж т1ехьожург

надзор м 1. (действие) т1ехьажар; быть под чьим-л. ~ом- цхьаъ т1ехьожуш хила 2. (орган) надзор, терго; санитарный ~ - санитарин терго; горный ~ - лаьмнийн терго

надивиться сов., кому-чему или на кого-что, разг. тамаша бан, цецдала; не могу этому ~ - цунах тамаша бина а ца волу

надирать несов. см. надрать

надклассовый, -ая, -ое классан доцу

надкостница ж анат. чохчам

надкусить сов., надкусывать несов., что церг тоха, кхалла; ~ сливу - хьач кхалла

надламывать(ся) несов. см. надломить(ся)

надлежать несов., безл., кому-чему с неопр. декхарийлахь хила, хьакъ хила; вам ~ит явиться в указанный срок - билгалйинчу хенахь т1еван хьакъ ду хьо

надлежащий, -ая, -ее хьакъ долу; в ~ий срок - хьакъ йолчу хенахь; ~им образом - хьакъ долчу кепара

надлом м 1. (по гл. надломить) эккхийтар 2. (по гл. надломиться) эккхар 3. (надломленное место) эккхар, иккхина меттиг 4. перен. (душевное расстройство) дог дохар, дог эшар

надломить сов., что эккхийта

надломиться сов. эккха

надменность ж деза деттар; говорить с ~ю - деза детташ дийца

надменный, -ая, -ое деза детта

надо в знач. сказ. кому с неопр. или кого-что или чего деза, оьшу; ~ послать письмо- кехат дахьийта деза; что вам ~?- х1ун оьшу шуна?; вас-то мне и ~ - шу дара-кх суна оьшурш; не ~ - ца оьшу; что ~?- хила ма-деззара?; см. тж. нужно

надо «над» предлоган метта лела: «p»-ий, «л»-ий масех мукъаза аьзнашца долалучу дешнашна хьалха, мас.: надо мною - суна т1ехула; надо рвом - саьнгара т1ехула; надо лбом - хьаж т1ехь

надо= лела «над»... дешххалхенан метта; шил а, цул сов а мукъазчу аьзнашна хьалха; шена т1аьхьа «ь» йолчу мукхазчу аьзнашна хьалха, мас.: надорвать- дат1о, надошью - т1етоьгур ю

надобно в знач. сказ. безл. уст. см. надо

надобность ж эшар, хьашто; в случае ~ти - хьашт хилахь; иметь в чём-л. ~ть- цхьа х1ума хьашт хила; по мере ~ти - хьашт хиларе хьаьжжина

надоедать несов. см. надоесть

надоедливый, -ая, -ое к1ордо[ш долу]; ~ мотив – к1ордош болу мукъам

надоесть сов., кому к1ордо; мне это (дело) ~ло - а суна и [г1уллакх] к1ордийна

надоить сов., что и чего даккха; ~ молока - шура яккха

надой м: ~ молока - шура яккхар

надолго нареч. дуккха а ханна; дело затянулось ~- г1уллакх дуккха а ханна дахделира

надомник м, ~ца ж ц1ахь болх бийриг

надорвать сов., что 1) (разорвать) эккхийта, дат1о; ~ конверт - конверт ят1о 2) перен. (повредить себе внутренние органы) чохь хада; (голос) хало; (здоровье) талхо

надорваться сов. 1) (слегка разорваться) эккха, дат1а; платок ~лся - йовлакх иккхина 2) (повредить себе внутренние органы) чохь хада

надоумить сов., кого, разг. дагадаийта

надпиливать несов., надпилить сов., что херх бахийта

надписать сов., надписывать несов., что т1еяздан; ~ адрес на конверте- конверта т1е адрес яздан

надпись ж т1еяздар, йоза; ~сь на конверте- конверта т1ера йоза; древнегреческие ~си - грекийн шира йозанаш

надрать сов., что и чего даккха; ~ коры - ковст яккха ; ~ кому-л. уши - цхьаьннан лергаш хьийзо

надрез м 1. (действие) т1ехула хадор 2. (надрезанное место) хадийна меттиг; глубокий ~- кlopггepa хадийна меттиг

надрезать сов., надрезать несов., что т1ехула хадо

надругательство с сийсаздаккхар

надругаться сов., над кем-чем сийсаздаккха

надрыв м 1. (действие) дат1ор 2. (надорванное место) ят1ийна меттиг 3. перен. (угнетённое состояние) дегадар; он говорил с ~ом - вега а вешь дуьйцура цо

надрывать несов. см. надорвать

надрываться несов. 1) см. надорваться; 2) разг. (стараться) дала гlepтa; ~ на работе - балха т1ехь вала г1ерта 3) разг. (плакать) леш далла

надсмотр м т1ехьажар

надсмотрщик м, ~ца ж т1ехьажархо

надставить сов., что т1ех1отто, т1ех1отта; ~ подол - юх [т1е]х1отта

надставка ж 1. (действие) т1ех1оттор, т1ехоттар 2. (надставленная часть) т1ех1оттийнарг, т1ехоьттинарг

надставлять несов. см. надставить

надстраивать несов. см. надстроить

надстроечный, -ая, -ое филос. надстройкин; ~ые явления - надстройкин хиламаш

надстроить сов., что т1е г1ишло ян; ~ дом – ц1еношна т1е г1ишло ян

надстройка ж 1. (действие) т1е г1ишло яр, г1ишло хьалаяр 2. (надстроенная часть) т1ейина г1ишло; деревянная ~ здания – ц1еношна т1ейина дечиган г1ишло 3. филос. надстройка

надстрочный, -ая, -ое мог1анна т1ера, т1ехулара; ~ знак – мог1анна т1ера хьаьрк

надтреснутый, -ая, -ое 1) [т1ера] иккхина; ~ стакан [т1ехулара] иккхина стака 2) перен. (дрожащий) дега, дегаш долу; ~ голос - дега аз

надувательство с разг. lexop, ледар

надувной, -ая, -ое дусу; ~ матрац - юсу гоь

надуманный, -ая, -ое кхоьллина

надумать сов., надумывать несов., с неопр., разг. ойла хила; он надумал уехать – д1аваха ойла хилла цуьнан

надутый, -ая, -ое 1) (наполненный воздухом) дуьйсина 2) (набухший) дусаделла; ~ые жилы на руках - куьйган дусаделла пхенаш 3) разг. (надменный, обиженный) дусаделла; он ходит ~ый - вуса а велла лела иза

надуть сов. 1) что дуса; ветер ~л паруса - махо дуьйсина гатанаш; ~ть мяч -буьрка юса 2) что и чего, безл. хьакха; из окна ~ло холоду - корах шело хьаькхира 3) кого-что, разг. (обмануть) lexo, ледан ; ~ть губы – балдаш дусо

надуться сов. 1) (от ветра, воздуха) дусадала; парус ~лся - гата дусаделла 2) перен. разг. (обидеться) дусадала надушить сов., кого-что дух1и тоха

надушиться сов. дух1и тоха

над= приставка «над=» метта лела,е-ний, ю-ний, я-ний хьалха, мас.: надъесть - кхалла

надымить сов. к1ур баккха, к1ур бан

надышать сов. xlo дукъа; ~ в вагоне- вагон чохь xlo дукъа

надышаться сов. 1аба, 1аббалц саде1а; ~ лесным воздухом - хьуьнан xlaвaax 1аба ; перед смертью не надышишься посл. - ца вуьсу волчу дархочо буьйса ма йоккхийла аьлла

наедаться несов. см. наесться

наедине нареч. ваьшша (я и ты); тхаьшша (я и он или она); и шиъ шаьшша (ты и он или она); шаьшша (он с ним или с ней); шу шиъ шаьшша (они двое); мы с ней остались ~- тхойша тхаьшша дисира; ~ с [самим] собой -со-со [цхьаъ] (о себе), хьо-хьо [цхьаъ] (о собеседнике), и ша [цхьаъ] (о третьем лице); он остался ~ с самим собой - и ша цхьаъ висира

наезд м т1екхетар (нечаянный); т1eтохар, т1едаккхар (умышленный)

наездник м, ~ца ж бере, дошло

наездом нареч.: бывать где-л. ~ - т1ехволуш чух1отта (или кхача)

наезжать несов. 1) см. наехать; 2) разг. (бывать где-л. наездом) т1ехволуш чух1отта (или кхача)

наём м: ~ квартиры - квартира лацар; работать по найму- т1елаьцна болх бан

наёмник м 1) уст. (наёмный солдат) йолах салти 2) перен. ялхо

наёмный, -ая, -ое 1) (работающий по найму) йолах; ~ый рабочий - йолах белхало; ~ые войска - йолах лаьцна эскарш 2) (сдающийся в наём) мехах лаьцна; ~ая дача - мехах лаьцна ирзе

наесться сов., чего и чем [диъна] дуза, 1аббалц (или дуззалц) даа; ~ сладкого- мерзачу х1уманах дуза

наехать сов. 1) на кого-что т1е1оттавала, т1екхета (нечаянно); т1етоха (умышленно); ~ть на столб – б1ог1амна т1екхета 2) разг. (съехаться) даха; гулдала; ~ли гости - дуккха а хьеший баьхкина

нажаловаться сов., на кого, разг. аьрзнаш дан

нажаривать несов., нажарить сов., что и чего кхарза; ~ котлет - котлеташ кхарза

нажатие с т1ета1ор

нажать 1 сов. (3 л. буд. вр. нажмёт) 1) что и на кого-что (надавить) т1ета1о; ~ [на] кнопку звонка- горгалин нуьйда т1ета1о 2) перен. на кого-что, разг. т1ета1а; ~ на учёбу -дешарна т1ета1а;~ на все пружины- боллу ницкъ т1ета1о

нажать 2 сов. (3 л. буд. вр. нажнёт) что и чего хьакха; ~ сотню снопов – б1е ц1ов хьакха

наждак м ялпар

наждачный, -ая, -ое ялпаран; ~ая бумага - ялпаран кехат

нажива ж са, пайда; не гнаться за лёгкой ~ой - аттачу пайданна т1аьхьа ца вала; в целях личной ~ы - шена хуьлучу пайдина

наживка ж рыб., охот. кхоллург

наживной, -ая, -ое: это дело ~ое – разг. вехаш хин долу х1ума ду иза

нажим м т1ета1ар; под ~ом кого-л - цхьаъ т1етаь1на ; писать с ~ом – т1ета 1ош яздан

нажимать несов. см. нажать 1

нажинать несов. см. нажать 2

нажить сов. 1) что (приобрести) лаха гулдан; всё нажито своим трудом - дерриг а ша къахьоьгуш гулдина 2) кого-что перен. разг. дан; ~ неприятности - бохам бан; ~ себе врага - шена мостаг1 ван

нажиться сов., на чём (обогатиться) гулдала, лаха; ~ на продаже чего-л. - цхьаъ йоьхкина гулдала

назавтра нареч. разг. кхана, кханенна

назад нареч. 1) (обратно) юха; сделать шаг ~ - цхьа ког юхабаккха; взять своё обещание ~ - ша аьлларг юхаэца 2) (раньше, прежде) хьалха; год [тому] назад - цхьа шо хьалха 3) (за спину) т1ехьа; заложить руки ~ -куьйгаш т1ехьа дахка ; перевести часы ~ -сахьт т1аьхьаоза

назализованный, -ая, -ое лингв, манкха; ~ гласный - манкха мукъа аз

название с ц1е; ~е места - меттиган ц1е; в библиотеке несколько тысяч ~й (т. е. книг) - библиотекехь масех эзар книга ю

названый, -ая, -ое уст. дуй биъна; ~ брат - дуй биъна ваша

назвать 1 сов., кого-что 1) кем-чем (дать имя) ц1е тилла; сына ~ли Юсупом – к1антана ц1е Юсуп тиллира 2) ц1ерш яха; ~ть победителя - тоьллачун ц1е яккха; ученик ~л главные города Европы - дешархочо ц1ерш ехира Европерчу коьртачу г1алийн; ~ть себя - шен ц1е яккха 3) (охарактеризовать) ала; ~ть кого-л. умным -цхьанна-м кхеташ ву ала

назвать 2 сов., кого, разг. (пригласить) [чу]кхайкха; ~ гостей - хьешашка чукхайкха

назваться 1 сов., кем-чем 1) (присвоить название, имя) ц1е тилла; ду ала; ~ться инженером - инженер ву ала 2) (сообщить своё имя) ц1е яккха; он ~лся - цо шен ц1е яьккхира

назваться 2 сов. разг. (напроситься) кхайкхийта, деха; ~ в гости – хьошалг1а кхайкхийта

наземный, -ая, -ое лаьттара, лаьтта т1ера (или т1ехулара); ~ая железная дорога - лаьтта т1ехулара аьчка некъ; ~ые войска - лаьттара эскарш

наземь нареч. разг. лаьттах; он упал ~ - иза лаьттах кхийтира

назидание с хьехам; в ~ кому-л. - цхьанна хьехам барехь

назидательный, -ая, -ое хьехаме; ~ пример - хьехаме масал

назло нареч. кому х1уьттаренна; делать кому-л. ~ - цхьанна х1уьттаренна дан ; как ~ -х1уьттаренна санна назначать несов. см. назначить

назначение с I. (действие) 1) (установление) билгалдар, xloттop; ~e дня отъезда – ц1ера волу де билгалдар 2) (направление) х1оттор 3) (предписание) яздар; принимать лекарство по ~ю врача - молха лоьро ма-яздарра мала 2. (цель, задача) 1алашо, декхар; высокое ~е писателя - яздархочун лаккхара декхар 3. (функция) хьажор; использовать по ~ю- ма-хьажжора пайда эца ; место ~я -д1ахьажийна меттиг

назначить сов. 1) что (определить) билгалдан; xloттo, дилла; хадо; ~ срок - хан билгалъян; ~ пенсию- пенси х1отто; ~ цену- мах хадо 2) кого-что (направить) xloттo; ~ на работу - балха xloттo; ~ кого-л. командиром -цхьаъ командир х1отто 3) что (предписать) яздан; ~ лекарство - молха яздан

назойливость ж т1аьхьара цадалар

назойливый, -ая, -ое т1аьхьара ца долу; ~ человек – т1аьхьара ца волу стаг

назревать несов., назреть сов. 1) (о нарыве) дуза 2) перен. (стать неизбежным) т1ех1отта, [т1е]кхиа; вопрос назрел -г1уллакх т1ех1оьттира

назубок нареч. разг. дагахь; выучить стихотворение ~ -байт дагахь 1амо

называемый, -ая, -ое: так ~ - иштта олуш долу

называть 1 несов. см. назвать 1 ; ~ вещи своими именами – х1уманийн ма-ярра ц1ерш яха

называть 2 несов. см. назвать 2

называться несов. 1) см. назваться 1; 2) (носить имя) ц1е хила; как ~ется эта улица? - х1окху ураман ц1е х1ун ю?

наи= приставка уггар, мас.: наилучший - уггар тоьлу

наиб м наиб

наиболее нареч. уггар; ~ внимательный ученик- уггар тидаме дешархо

наибольшей, -ая, -ее уггар доккхаха; ~ая часть - уггар доккхаха дакъа

наивность ж к1оргензалла

наивный, -ая, -ое к1оргенза; ~ ый человек - к1оргенза стаг; ~о (нареч.) думать, что... – к1оргенза ду, ... хетар

наивысший, -ая, -ее лаккхара, уггар лакхара; ~ сорт - уггар лакхара сорт

наигранный, -ая, -ое мекара, даггара доцу; ~ая весёлость - даггара йоцу самукъалла

наиграть сов., что лакха; ~ новый мотив - керла мукъам лакха

наиграться сов. 1аббалц ловза; дети ~лись - бераш 1аббалц левзира

наигрывать несов., что г1ийла лекха

наизнанку нареч. харцхьа; вывернуть шубу ~ - кетар харцхьа яккха

наизусть нареч. дагахь; прочесть стихи - байташ дагахь еша

наилучший, -ая, -ее уггар дикаха; товар ~его качества - уггар дикаха товар

наименее нареч. уггар к1езигаха; ~ выгодно - уггар к1езигаха пайда болуш

наименование с ц1е; ~ учреждения - учрежденин ц1е

наименовать сов., что ц1е тилла

наименьший, -ая, -ее уггара к1езигаха долу; ~ риск - уггара к1езигаха болу кхерам

наискосок, наискось нареч. aгlop, раз; реже пел; пересечь поле ~ - аре раз хадо

наихудший, -ая, -ее оьшушха долу, уггар вон; ~ее положение - уггар вон хьал

найдёныш м карийнарг

наймит м презр. ялхо

найти 1 сов. 1) кого-что (отыскать) каро; ~ потерянное - яйнарг каро; где я найду поддержку?- г1о мичахь карор ду суна?; нашёл дома старого друга - шира доттаг1 ц1ахь карийра 2) кого-что в ком-чём (испытать, получить) хила; ~ удовольствие в беседе - къамел деш там хила; я нашёл в нём верного помощника -тешаме г1оьнча хилира цунах суна 3) кого-что (прийти к мнению) сацо; врач нашёл его вполне здоровым - лоьро и могуш хилар сацийра; ~ себя ша-шен каро; ~ [себе) смерть - [шен] 1ажал каро; ~ общий язык с кем-л. - цхьаьнца барт хила; ~ доступ к чьему-л. сердцу - цхьаьннан даг чу боьду некъ каро; ~ выход (из создавшегося положения) - [т1е1оттаеллачу киртигах] к1елхьарв-лийла каро; ~ корень слова -дешан орам каро

найти 2 сов. 1) на кого-что (натолкнуться) т1е1оттадала, т1екхача; нашла коса на камень погов. - ша санначунна т1е1оттавелла хьуна 2) на что (о туче, облаке) дуьхьалдала; туча нашла на солнце - марха малха дуьхьалъяьлла 3) на кого-что, перен. (овладеть) дола; на него нашёл страх - цуьнан дага чу кхерам боьлла; на него нашла тоска -цуьнан даг чу г1айг1а йоьлла 4) разг. (собраться) дан, гулдала; нашло много народу -гулбелира дукха нах 5) (проникнуть) дан; в комнату нашёл холод – ц1а чу шело еана

найтись сов. 1) (отыскаться) каро; книга нашлась- книга карийна; нашлись желающие пойти туда - цига баха луурш карийна; всем нашлось дело - массарна а г1уллакх карийна 2) (не растеряться) дагадан; сразу нашёлся, что ответить - цу сохьтта дагадеара, х1ун жоп дала деза

наказ м 1) весет, кост; отцовский ~ - ден кост 2) (поручение) кост; ~ избирателей своему депутату -харжамхоша шайн депутатана т1едиллина кост

наказание с та1зар; понести заслуженное ~ - хьакъ доллу та1зар такха

наказать 1 сов., кого-что та1зар дан; я тебя накажу! - аса та1зар дийр ду хьуна!

наказать 2 сов., кому, уст. т1едилла (дать наказ)

наказуемый, -ая, -ое юр. та1зар ден [долу]; ~ое деяние – та1зар ден доллу х1ума

накал м 1.(по гл. накалить) ц1ийдар 2. (по гл. накалиться) ц1ийдалар 3. (степень накалённости) ц1ийдалар

накалённый, -ая, -ое ц1ийдина, кхохкийна; ~ый добела – к1айдаллалц ц1ийдина; ~ый докрасна – ц1ийдаллалц ц1ийдина ; ~ая атмосфера – г1оьртина юкъаметтиг

накаливание с ц1ийдар; лампочка ~я - цийлун лампа I

накалить сов., что ц1ийдан, кхохко; ~ металл докрасна - металл ц1ийдаллалц ц1ийдан

накалиться сов. ц1ийдала, реже кхохкадала; утюг ~лся - иту ц1ийелла

накалывать 1,2 несов. см. наколоть 1,2

накануне 1. нареч. де хьалха; он приехал ~ - де хьалха веара иза 2. предлог с род. хьалхарчу дийнахь; ~ праздника - дезчу денна хьалхарчу дийнахь

накапать сов., что и чего т1адамаш эго; ~ лекарство - молханан т1адамаш эго; ~ на скатерть чернилами - шекъанан т1адамаш шаршу т1е эго

накапывать несов. см. накопать

накаркать сов., что, разг. (напророчить) 1ехна + глагол; ~ беду - 1ехна бала т1ебало

накат м 1. (действие) 1) (образование дороги) баккхар 2) (нанесение слоя краски, клея и т. п.) хьакхар 2. (настил) тхов 3. (слой краски и т. п.) чкъор

накатать сов., что 1) (дорогу и т. п.) даккха; ~ дорогу по полю - аренгахула некъ баккха 2) (покрыть краской, клеем и т. п.) хьакха 3) разг. (быстро написать) хахка; ~ письмо - кехат хахка

накататься сов. разг.: ~ на коньках - 1аббалц канкеш хехка

накатить сов., что на что т1екарчо; ~ бочку на телегу - боыика г1удалкха т1е карчо

накатиться сов. [т1е]карча; волна ~лась на берег- тулг1е берде керчира

накатывать несов. см. накатать и накатить

накатываться несов. см. накатиться

накачать сов., накачивать несов. 1) что и чего кховса; ~ воды - хи кховса 2) что (наполнить воздухом) дуса; ~ шину - шина юса

накашивать несов. см. накосить

накидать сов., что и чего кхийса; ~ полный ящик угля - яьшка юьззина к1ора кхийса;см. тж. набросать 1

накидка ж 1) (одежда) кхоллар, т1екхуллург (бедар) 2) (на подушку) т1етосург

накидывать несов. см. накидать и накинуть

накидываться несов. см. накинуться

накинуть сов. 1) см. набросить; 2) что, разг. (добавить) т1етоха (механа); ~ рубль- сом т1етоха

накинуться см. наброситься

накипать несов., накипеть сов. (о накипи) т1елаца; (об осадке) ача лаца; на сердце накипело - дагна 1аьткъина

накипь ж (пена) чопа; (на посуде) таш, ача; ~ на супе-чорпи т1ера чопа; ~ в котлах - еш чуьра ача

наклад м: быть в ~е - зенехь хила; остаться в ~е - зен хилла диса

накладка ж 1. (действие) т1едиллар 2. (накладной предмет, деталь) йома

накладно нареч. разг. зенехь; это мне ~ - иза суна зенехь хир ду

накладной, -ая, -ое 1. 1) (накладываемый сверху) т1екъовлу; ~ые ставни – т1екъовлу кораш; ложка ~ого серебра -дети диллина 1айг 2) (искусственный, фальшивый) т1едоьллина; ~ая борода – т1ейоьллина маж 2. в знач. сущ. ~ая ж (документ) накладной ; получить товар по ~ой - накладнойца товар схьаэца; ~ые расходы –т1ейолун харжаш

накладывать несов. см. наложить 1—3

наклеветать сов., на кого мотт тоха

наклеивать несов. см. наклеить 1

наклеить сов. 1) что т1елато; ~ марку на конверт - конверта т1е марка лато 2) что и чего (изготовить, клея) [летош] дан; ~ много игрушек- летош дуккха а ловзаен xlyманаш ян

наклейка ж 1. (действие) т1елатор; ~ афиш - афишаш т1елетор 2. (этикетка) т1елатийна кехат

накликать сов., накликать несов., что и чего, прост.: ~ [на себя] беду - шена бала беха

наклон м I. (по гл. наклонить) охьата1ор. охьасаттор; ~ туловища в сторону- дег1 aгlop д1асатто 2. (по гл. наклониться) охьата1ар, охьасаттар; работать в ~ - охьа а таь1на болх бан 3. (покатая поверхность) охьане

наклонение 1 с см. наклон 1, 2

наклонение 2 с грам. саттам; повелительное ~ - т1едожаран саттам

наклонить сов., что охьата1о; охьасатто (чаще предмет); ~ голову- корта охьата1о; ~ ветку - га охьасатто

наклониться сов. охьата1а; охьакховда; (в сторону) аг1ортаг1а; охьасатта (чаще о предметах); ветви ~лись- генаш охьасеттина

наклонность ж 1) (склонность) т1ера хилар; иметь ~ь к музыке - музыкина т1ера хила 2) чаще мн. ~и (привычки) амалш; дурные ~и - сонта амалш

наклонный, -ая, -ое охьатаь1на, охьасеттина; ~ плоскость - басе, охьане ; катиться по ~ой плоскости - телхина дог1уш хила

наклонять(ся) несов. см. наклонить(ся)

накляузничать сов. разг. эладита дийца

наковальня ж нуьйжа

накожный, -ая, -ое: ~ые болезни - чкъуран лазарш

наколенник м гола

наколоть 1 сов., что и чего (нарубить) даккха; (накрошить) кагдан; ~ дров- дечиг даккха; ~ сахару - шекар кагдан

наколоть 2 сов. что 1) (уколоть) 1отта; ~ палец иголкой – п1елгах маха 1отта 2) (прикрепить) т1е1отта

наколоться сов. т1е1оттадала; ~ на иголку - меха т1е 1оттадала

наконец 1. нареч. (в конце концов) т1аьххьара а, эххар а; он догадался ~ - эххар а дагадеара цунна 2. вводн. сл. эххар т1аьхьа; почему, ~, нельзя спросить у товарищей? - эххар т1аьхьа, накъосташка хатта ца мега?

наконечник м буьххьеюллург; (стрелы) вед; (ножен кинжала) суй

накопать сов., что и чего: ~ ям -оьрнаш даха; ~ картофеля - картолаш яха

накопить сов., что и чего гулдан, lalo; ~ денег - ахча lalo

накопиться сов. гулдала, lala; ~лось много дел – г1уллакхаш дукха 1аь1на

накопление с 1. (по гл. накопить) гулдар, lalop 2. (по гл. накопиться) гулдалар, lalap 3. мн. ~я- 1а1ам; сверхплановые ~я - планал т1ех 1а1амаш

накоплять(ся) несов. см. накопить(ся)

накоптить сов. 1) к1урз xloттo 2) что и чего (изготовить копчением) кхаго

накормить сов., кого дузо; ~ коня - говр юзо

накосить сов., что и чего хьакха; ~ травы - буц хьакха

накрапывать несов. серса; ~ет дождь – дог1а серса

накрасить сов., что басар хьакха; ~ губы - балдашна басар хьакха

накраситься сов. басар хьакха

накрахмалить сов., что крахмал тоха; ~ воротничок - кучана крахмал тоха

накренить сов., что aгlopтalo, аг1ордаккха; воз сильно ~ло – г1удалкх ч1ог1а aгlopтаь1на

накрениться сов. aгlopтala, аг1ордала; сани ~лись на правый бок - салаз аьтту aгlop таь1на

накренять(ся) несов. см. накренить(ся)

накрепко нареч. 1) (прочно, наглухо) ч1оггla; ~ забить досками дверь - аннашца не1 ч1огг1а д1акъовла 2) разг. (решительно) сецца, ч1аг1динна

накрест нареч. ж1аран кепара; повязать платок ~ - ж1аран кепара йовлакх д1адехка; ~ лежащие углы мат. -дуьхь-дуьхьал долу сенаш

накричать сов., на кого т1ечийха, мохь тоха

накричаться сов. разг. 1аббалц мохь бетта

накромсать сов., что и чего, разг. цаста; ~ материи – к1ади цаста

накрошить сов., что и чего 1) хьарса, ата, кагдан; ~ птицам хлеба - олхазаршна бепиг ата; ~ хлеба в молоко- шурий чу бепиг кагдан 2) (насорить крошками) цуьргаш даржо; ~ на стол - стоьла т1е цуьргаш даржо

накрутить сов., накручивать несов., что (намотать) т1ехьарчо; ~ шпагат на палку- г1ожа т1е т1ийриг хьарчо ; накрутить хвост кому, прост. - цхьаьнга ц1ога та1адайта

накрывать(ся) несов. см. накрыть(ся)

накрыть сов. 1) кого-что т1едилла, т1екхолла; ~ стол скатертью- стоьла т1е шаршу йилла 2) кого, перен., разг. (захватить врасплох) т1екхача; ~ на месте преступления - зулам дечохь т1екхача 3) кого-что, воен. (поразить цель) т1етоха ; ~ на стол - шун (или кхача) xloттo

накрыться сов. т1екхолла, т1етаса; ~ плащом - плащ т1екхолла

накупать несов., накупить сов., что и чего эца; ~ книг - книгаш эца

накурить сов. к1уьрах дуза, к1ур х1отто; в комнате накурено - чоь к1уьрах юьзна

налавливать несов. см. наловить

налагать несов. см. наложить 4

наладить сов., что 1) тодан; ~ станок - станок тоян 2) (организовать) вовшахтоха, кхолла; ~ производство машин - машинаш арахецар вовшахтоха 3) разг. (настроить) тадан; ~ балалайку- дечигпондар табан

наладиться сов. (пойти на лад) тодала; отношения ~лись - юкъаметтигаш тоелла

наладка ж (регулирование) тодар

налаживать(ся) несов. см. наладить(ся)

наламывать несов. см. наломать

налгать сов. 1) аьшпаш ботта, пуьчаш ботта 2) см. наклеветать

налево нареч. аьрру aгlop; свернуть ~ - аьрру aгlop д1адерза; ~ от дома был лес – ц1еношна аьрру aгlop хьун яра

налегать несов. см. налечь

налегке нареч. 1) (без багажа) карахь х1ума йоцуш, мохь боцуш, ши куьг а ластийна; отправиться в путь ~ -карахь х1ума йоцуш новкъа вала 2) (в лёгкой одежде) вайн [вухавелла]; выйти погулять ~ - вайн вухавелла лела аравала

налезать несов., налезть сов. разг. 1) на кого-что и без доп. (об одежде, обуви и т. п.) т1ехоа; сапоги еле налезли - эткаш халла т1ехоьира 2) (в большом количестве) даржа; в комнату налезло много насекомых -дукха са долу х1уманаш яьржина чохь

налепить сов. 1) что, разг. (наклеить) т1елато; ~ марки на конверт- конверта т1е марканаш лето 2) что и чего (лепя, наготовить) дан; ~ галушек - галнаш ян

налеплять несов. см. налепить 1

налёт м 1) (нападение, атака) т1елатар; воздушный ~ - х1аваэхула т1елатар 2) (грабёж) т1елатар 3) (тонкий слой чего-л.) ача, тача, пардо; ~ пыли - ченан тача; налёт в горле мед.- легаш дестар, екхоаш яхкар - с ~а или с ~у (на полном ходу, без промедления, сразу) хьаьдда воьддушехь

налетать 1 несов. см. налететь

налетать 2 сов., что и чего лела[ш даккха]; лётчик ~л много километров - дукха сахьташ даьхна кеманхочо х1аваэхула лелаш

налететь сов. I) на кого-что (натолкнуться) т1екхета; ~ть на столб – б1ог1амна т1екхета 2) на кого-что (броситься) т1екхета; (напасть) т1елата; ястреб ~л на кур – г1ирг1а т1екхийтира котамашна 3) (о ветре) хьовзо 4) (слететься) т1елата; ~ли мухи - мозий т1елетира 5) (осесть) т1елата, т1едилла; на стёкла ~ла пыль- ангалеш т1е чан йиллира

налётчик м, ~ца ж т1елатархо

налечь сов. 1) на кого-что (навалиться) т1ета1а, т1етовжа; ~ грудью на стол - накха стоьла т1е та1о; ~ плечом на дверь - белш не1ар т1е товжо 2) на что, перен., разг. (энергично действовать) т1ета1а; наляжем на работу! - балхана т1етаь1ар вай !; ~ на еду- юучунна т1ета1а

налив м I. (действие) доттар 2. (зрелость) кхиар ; белый ~ (сорт яблок) к1айн 1аж

наливать(ся) несов. см. налить(ся)

наливка ж наливка

наливной, -ая, -ое 1) (для перевозки жидких грузов) чудутту; ~ое судно- кира чудутту хикема 2) (созревший, сочный — о фруктах) ношделла; ~ое яблоко - ношбелла 1аж

налим м налим

налиновать сов., что сизаш хьакха; ~ бумагу - кехатна сизаш хьакха

налипать несов., налипнуть сов., на кого-что т1елата; грязь налипла на сапоги - эткашна хатт т1елетта

налитой, -ая, -ое: ~ое яблоко - мутбоьлла 1аж; ~ые мускулы - юьзна пхьадарш

налить сов., что и чего 1) дотта; налей стакан молока - йоттал стака шура 2) (пролить) 1ано; ~ воды на пол –ц1енкъа хи 1ано ; как свинцом налит[ый] - даш доьттича санна

налиться сов. 1) (натечь) дала; вода ~лась в лодку- кеми чу хи даьлла 2) (созреть, стать сочным) мутдола; яблоки уже ~лись - 1ежаш х1инцале мутдоьлла ; глаза ~лись кровью – б1аьрга ц1ий хьаьвзина

налицо в знач. сказ. (здесь, присутствует) юьхьадуьхьал хила; все свидетели ~ - берриш а тешаш юьхьадуьхьал бу; доказательство ~ - бакъ хилар гуш ду

наличествовать несов. долуш хила; ~ в языке - маттахь долуш хила

наличие с долуш хилар; ~е книг в библиотеке - библиотекехь книгаш йолуш хилар; быть (или иметься) в ~и -карахь хила

наличность ж 1) см. наличие; все машины в ~ти - ерриш а машинаш йолуш ю 2) (количество имеющегося) [долуш] хилар; проверить ~ть [товаров] [товар] хилар талла 3) (деньги, имеющиеся налицо) долуш долу ахча; кассовая ~ть - кассехь долуш долу ахча

наличный, -ая, -ое 1. (имеющийся налицо) долуш долу, карахь долу; ~ый состав рабочих - болуш болчу белхалойн х1оттам; ~ые деньги - карахь долу ахча; 2. в знач. сущ. ~ые мн. кара луш дерг (ахча); платить ~ми -ахча кара д1адала; за ~ый расчёт - ахча кара д1а а луш

наловить сов., что и кого-чего леца; ~ рыбы – ч1ерий леца

наловчиться сов., с неопр., разг. (приобрести сноровку, навык) карадерза, шардала

налог м налог; сельскохозяйственный ~ - юьртабахаман налог; облагать кого-л. ~ом - цхьанна налог тоха; взимать с кого-л. ~ цхьаьнгара налог яккха

налоговый, -ая, -ое налоган; ~ инспектор- налоган инспектор

налогоплательщиц к м, ~ца ж налог такхархо (или токхург)

наложение с 1) (накладывание) т1едиллар 2) (печати и т. п.) т1ета1ор 3) тохар; ~ наказания – та1зар дар; ~ швов - эвнаш дахкар

наложенный, -ая, -ое: ~ым платежом - ахча т1едиллина

наложить сов. 1) что (положить сверху) т1едилла; ~ компресс-компресс т1ейилла; ~ на лицо грим - юьхьа т1е грим йилла 2) что и чего (уложить) дилла; ~ бельё в чемодан- чамди чу бедарш яхка 3) что (приложить) та1о; ~ печать- мух1ар та1о 4) что тоха; дан; ~ на кого-л. штраф- цхьанна г1уда тоха; ~ на кого-л. наказание -цхьанна тalзap дан ; ~ [свою] печать на что-л. - цхьана х1умангахь [шен] лар йита; ~ [свой] отпечаток

на кого-л. - [шен] лар йита; ~ на себя руки - ша-шена тоьхна вала; ~ швы - эвнаш дахка

наложница ж уст. езар

наломать сов., что и чего кегдан; ветер ~л веток - махо генаш кегдина; ~ть дров - кегари бан, ж1олмийн чалх ян; ~ть бока кому-л - йиттина цхьаъ г1ибаваккха

налощить сов., что (навести глянец) къаго

налыгач м обл. (повод, надеваемый на рога при запряжке) духьллоца

налюбоваться сов., кем-чем, на кого-что 1аба, хьежна вала; с отриц. тlepa б1аьрг д1а ца баккхабала; отец не ~уется сыном- к1антана т1ера б1аьрг д1а ца баккхало дега

нам дат. п. от мы тхуна, вайна; к нам - тхоьга, вайга (местн. п.)

намагнитить сов., намагничивать несов., что мисардан; ~ железо - эчиг мисардан

намаз м рел. ламаз

намазать сов. 1) кого-что чем, что или чего на что (покрыть слоем) хьакха; ~ хлеб маслом, ~ масло на хлеб -бепигна даьтта хьакха 2) что разг. (накрасить) басар хьакха; ~ губы - балдашна басар хьакха

намазаться сов. хьакха; ~ вазелином - вазелин хьакха

намазывать несов. см. намазать 1

намалевать сов., кого-что, разг. (плохо нарисовать) гlyчla бан

намалывать несов. см. намолоть 1

намасливать несов., намаслить сов., что даьтта хьакха (или тоха)

наматывать(ся) несов. см. намотать(ся)

намачивать несов. см. намочить

намаяться сов. разг. х1отта, к1аддала

намёк м къадор, къедам; тонкий ~ - лохха къадор; говорить ~ами - къедамаш бан

намекать несов., намекнуть сов., на кого-что къедо; на что вы намекаете? – х1ун ду аш къедорг?

намереваться несов., с неопр. ойла хила, безам хила; он ~лся к вечеру вернуться домой - сарахь ц1а верза ойла яра цуьнан

намерен в знач. сказ., с неопр. ойла ю, безам бу; что ты ~ делать вечером? - сарахь х1ун дан ойла ю хьан?; я не ~ это терпеть - и лан ойла йолуш вац со-м

намерение с ойла, дагахь хилар; без всякого ~я – х1умма а дагахь доцуш; с добрыми ~ями - дикачу ойланца

намеренный, -ая, -ое дагахь долу, ойла йолу; человек, ~ый всё выполнить - дерриг а кхочушдан дагахь долу стаг; сделать что-л. ~о (нареч.)- леррина цхьа х1ума дан

намерзать несов., намёрзнуть сов. ша бан, ша хьакха; на окне намёрз лёд - корах ша бина

намести сов., что и чего (нанести, собрать в каком-л. количестве) кхехьа; ветром ~ло много листьев - махо дуккха а г1аш кхехьна

наместник м уст. сардал

наместничество с сардалалла

намётанный, -ая, -ое доьлла; ~ глаз - боьлла б1аьргаш

наметать 1 сов., что и чего дан; ~ пять стогов - пхи хола бан ; ~ глаз – б1аьрг болийта

наметать 2 сов., что (сшить) лол баккха

наметать 3 несов. см. намести

наметить 1 сов. 1) что, разг. (нацелить) т1ехьажо 2) кого-что (определить) билгалдан; ~ кандидатуру- кандидатура билгалъян; ~ день отъезда - цlepa волу де билгалдан

наметить 2 сов., что 1) (пометить) билгалдан, билгало ян 2) (определить) билгалдаккха; ~ контуры дома –ц1енойн гур билгалбаккха 3) перен. (разработать предва­рительно) билгалдаккха; ~ план - план билгалъяккха

наметиться сов. (обозначиться, определиться) билгалдала; ~лось два течения - билгалбаьлла ши некъ

намётка 1 ж 1. (действие по гл. наметать 2) лол тохар 2. (нитка) лол

намётка 2 ж (действие по гл. наметить 2) Билгалдахарш; ~ плана работы - белхан план билгаляккхар

наметывать несов. см. наметать 1,2

намечать 1,2 несов. см. наметить 1,2

намечаться несов. 1) см. наметиться; 2) (предполагаться) сацам хила; выход в море ~ется на завтра - сацам хилла х1орда т1е кхана баха

нами тв. п. от мы: нами проделана работа - оха (или вай) (эрг. п.) болх бина; с нами - тхоьца (или вайца) (оруд. п.); за нами - тхуна (или вайна) (дат. п.) т1аьхьа; перед нами - тхуна (или вайна) (дат. п.) хьалха; между нами говоря - вай долчохь аьлча

наминать несов. см. намять

намного нареч. дуккха а, дикка; он ~ старше меня - и сол дуккха а воккха ву; ~ больше - дуккха а дукха; не ~ лучше - дукха дика дац

намогильный, -ая, -ое: ~ый камень - чурт; ~ая плита - кошан экъа

намозолить сов., что, разг. берчаш яха ; ~ глаза кому, прост.- цхьаьннан б1аьрахьалха хьийза

намокать несов., намокнуть сов. дашо, т1адо; одежда намокла под дождём -бедар дог1анехь яшийна

намолачивать несов., намолотить сов., что и чего яра; намолотить пшеницы – к1а ара

намолоть сов., что и чего I) (смолоть) ахьа; ~ мешок муки - цхьа гали дама ахьа 2) прост. (наговорить) дийца; ~ чепухи – к1адбоцург дийца

намордник м 1) (для собак и т. п.) бетахъюллург 2) (часть узды) меран бахтар

наморщить сов. (лоб, лицо) хебаршка дахийта; (нос) та1о

наморщиться сов. хебаршка даха (от боли) ч1ичч1ашка даха; лоб ~лся - хьаж хебаршка дахна

намотать сов., что и чего [т1е]листа; ~ ниток тай т1елиста; ~ себе на ус - диц ца дан

намотаться сов. т1елистадала, т1ехьарча; нитка ~лась на шпульку - тай ч1ора т1е листаделира

намотка ж I. (действие) т1елистар 2. (моток) т1елистинарг

намочить сов. 1) кого-что (сделать мокрым) дашо, т1ундан, т1адо; ~ бельё- бедарш яшо 2) что и чего (приготовить мочением) хи чу дилла; ~ яблок - 1ежаш хи чу дохка

намудрить сов. разг. хьекъале дан

намусорить сов. разг. нехаш яржо; ~ на полу – ц1енкъа нехаш яржо

намучиться сов. разг. хало хьега, бала хьега

намыв м (намытая земля) [хе] кхехьна латта

намывать несов. см. намыть

намывка ж 1) (золота) литтар 2) (плотины) вал бар

намыливать(ся) несов. см. намылить(ся)

намылить сов., кого-что саба хьакха; ~ руки - куьйгашна саба хьакха; ~ бельё- бедаршна саба хьакха; ~ кому-л. голову - цхьаьннан юьхь яго

намылиться сов. саба хьакха, чопа яккха

намыть сов., чтo и чего 1) (вымыть) дила 2) (добыть промыванием) литта; ~ много золота - дуккха а деши литта 3) (нанести течением, образовать с помощью воды) кхьехьа, таса; река намыла песку- хе г1ум кхехьна

намять сов., что и чего хьен; ~ глины - поппар хьен ; ~ бока кому-л. - цхьаьннан ц1ока юла

нанесение с 1) хьакхар, тасар 2) (напр. на карту) т1едаккхар ; ~ оскорбления – сий дайар; ~ поражения -толам баккхар

нанести сов. 1) что и чего дан; (ветром, водой) тж. таса, хьакха; ветром нанесло снегу- махо ло хьаькхна; течением нанесло песку хе г1ум тесна 2) что (покрыть слоем) хьакха; дилла; ~ смазочное масло на деталь- меженна хьакхар хьакха 3) что (обозначить, начертить) дилла; ~ на карту дороги - карти т1е некъаш дахка 4) что кому (причинить) дан; ~ убыток - зен дан; ~ ранение - чов ян; ~ удар- тоха; ~ оскорбление- сий дайа 5) чего (яиц — о птицах) дан ; ~ кому-л. визит - цхьанна визит ян; ~ кому-л. поражение - цхьанна т1ехь толам баккха

нанизать сов., нанизывать несов., что долла; ~ бусы на нитку- те т1е туьтеш дохка; ~ мясо на вертел -жижиг эвнна т1е долла

наниматель м йолахо

нанимать(ся) несов. см. нанять(ся)

наново нареч. разг. (вновь) юха, керла; написать ~ - юхаяздан

нанос м хьаькхна латта (или г1ум)

наносить 1 несов. см. нанести

наносить 2 сов., что и чего (нанести во множестве) тийса, хьекха

наносный, -ая, -ое 1) тесна, хьаькхна; ~ песок - тесна г1ум 2) перен. (случайный) арахьара

нанять сов., кого-что лаца; я найму квартиру - аса петар лоцур ю; ~ рабочих - белхалой лаца

наняться сов. xloттa (балха)

наобещать сов., что и чего, разг. ва1дан, дийр [ду] ала

наоборот 1. нареч. 1) (в обратном порядке) юханехьа, б1останехьа; прочитать слово ~ - дош юханехьа деша 2) (совершенно иначе) юханехьа, хаьрцхьа; как раз ~ - нийсса юханехьа 2. в знач. вводн. сл. мелхо а; я, ~, этого не думаю - суна, мелхо а, шитта ца хета 3. в знач. частицы мелхо а; ругал?— Наоборот, похвалил - дов дира? — Мелхо а, хастийра-кх

наобум нареч. разг. ойланза, дагадеъанчуьра; отвечать ~ - ойланза жоп дала

наорать сов., на кого т1ечийха, т1е мохь бетта (или хьекха)

наотмашь нареч. ласттийна; ударить ~ - ласттийна тоха

наотрез нареч. хаддийна, хаьдда; отказаться ~ - хаьдда юхахьавала

нападать сов. дилла; за ночь ~ло много снега - буьйсанна дуккха а ло диллира

нападать несов. см. напасть1

нападающий м спорт. т1елетарг; центральный ~ - юккъера т1елетарг; крайний ~- йисттера т1елетарг

нападение с т1елатар; внезапное ~е – ц1еххьашха т1елатар; отразить ~е – т1елатар юхатоха; играть в ~и спорт. -т!елеташ ловза

нападки мн. 1иттарш; подвергаться ~ам - 1иттарш хила

напаивать 1 несов. см. напаять

напаивать 2 несов. см. напоить

напакостить сов. разг. 1) (напачкать) бехдан; ~ на полу- ц1енкъа бехъян 2) кому (сделать пакость) боьха х1ума дан

напалм м напалм

напалмовый, -ая, -ое напалман; ~ая бомба - напалман бомба

напарник м, ~ца ж белхан накъост

напарываться несов. см. напороться

напастись сов. разг.: не ~ёшься чего- цхьа х1ума латтийна ца вала; денег не ~ёшься - ахча латтийна вер вац

напасть 1 сов. 1) на кого-что т1елата; ~ врасплох - тешшийтина т1елата 2) на кого, разг. (обрушиться с нападками) т1едерза, т1ета1а; ~ на шалуна - вон лелачунна т1ета1а 3) на кого (о чувстве, состоянии) таса;

на него напал страх - цунна кхерам тесна 4) на кого-что (обнаружить) т1е1оттадала, т1енисдала; ~ на след -лар эца; лар каро; ~ на мысль - ойланна т1енисвала ; не на того напал - харцхьа 1оттавелла хьо

напасть 2 ж разг. (беда) бала, бохам; что за ~! - xlapa х1ун бала бу!

напачкать сов. разг. бехдан (насорить); нехаш яржо; ~ в комнате – ц1а чохь нехаш яржо

напаять сов., что т1елато

напев м мукъам

напевать несов., что г1ийла узам бан, шена лакха (или ала); ~ песенку- шена эшаран узам бан

напевный, -ая, -ое (мелодичный) мукъаме; ~ые стихи - мукъаме байташ

напекать несов. см. напечь

наперебой нареч. юкъалелхаш; говорить ~ - юкъалелхаш дийца

наперевес нареч. хьалхаоьхьна; держать винтовку ~- топ хьалхаоьхьна латто

наперегонки нареч. хьалхадаларх къуьйсуш; бежать ~ - хьалхаваларх къуьйсуш ида

наперёд нареч. прост. (заранее) хьалххе ; задом ~ - т1ехье хьалха а йолуш

наперекор нареч. и предлог с дат. п. дуьхьал, б1останехьа; он всё делает ~ - дерриг б1останехьа до цо; ~ всем -доллучунна а дуьхьал

наперерез нареч. некъ хадош; побежать кому-л. ~ - цхьаьннан некъ хадош вада

напереть сов., на кого-что разг. тleтala; ~ на дверь- не1арна т1ета1а

наперехват нареч. прост. см. наперерез

наперечёт 1. нареч. цхьатерра; знать всех ~- цхьатерра массо а вовза 2. в знач. сказ. к1еззиг бен дац, дукха дац; такие специалисты, как он, ~ - и санна болу говзанчаш к1еззиг бен бац

наперсник м, ~ца ж уст. хьомсарниг

напёрсток м т1ара

наперчить сов., что (положить) бурч таса; (посыпать) бурч тоха; ~ суп - чорпих бурч тоха

напеть сов., что ала; напой мелодию этой песни - цу эшаран мукъам алахьа

напечатать сов., что зорба тоха; ~ть на машинке - машинки т1ехь зорба тоха; книга ещё не ~на - книга х1инца а зорба тоьхна яц

напечь сов. 1) что и чего (испечь) датта; ~ лепёшек - хьокхамаш датта 2) безл., что, разг. датта; [солнцем] мне напекло голову - сан корта маьлхо беттина

напиваться несов. см. напиться

напильник м ков; трёхгранный ~ - кхо са болу ков

напирать несов. разг. 1) см. напереть; 2) на кого-что (теснить, наступать) т1ете1а; противник ~л с фланга- мостаг1 аг1онгахьара т1ете1ара 3) на что, перен. (делать упор) т1ег1ерта; он ~л на необходимость поездки - ваха дезаш хиларна т1ег1ертара иза

написание с 1. (действие) яздар; ~ рецензии - рецензи язъяр 2. (изображение на письме) [д1а]яздар; правильное ~ слова - дош нийса яздар

написать сов., что яздан (или яздина дала); ~ письмо - кехат яздина вала; ~ книгу- книга язъян ; ~ картину -сурт дилла; у него это на лице написано- цуьнан юьхьа т1ехь д1аязделла ду иза; на лбу написано у кого -цхьаьннан хьаж т1ехь яздина ду

напитать сов. 1) кого, разг. (накормить) дузо; ~ всех - массо а вузо 2) что (пропитать) худийта; ~ ткань раствором – к1адига раствор худийта

напитаться сов. 1) чем и без доп., разг. (наесться) дуза 2) (пропитаться) худадала

напиток м малар; спиртные ~ки -спиртан маларш

напиться сов. 1) (утолить жажду) [1аббалц] мала, 1аба; ~ воды - хи мала; сколько ни пью, никак не напьюсь - мел мелча (или маларх) а, ца 1еба со 2) (опьянеть) мала

напихать сов., напихивать несов., что и чего чуте1о; ~ в чемодан белья - бедарш чамди чу те1о

напичкать сов., кого-что чем, разг. т1е1итта

наплакать сов.: кот ~л - пхьидан ц1огганал

наплакаться сов. дилхина 1аба; он ещё ~чется - кхин а вехха воьлхур ву иза; он ещё ~чется с ним - хийла бала ловр бу цо цуьнца

напластование с геол. г1аьтнаш

наплевательский, -ая, -ое разг. бен доцуш; ~ое отношение к делу - г1уллакха т1ехь бен воцуш хилар

наплевать сов. разг. туьйнаш кхийса ; мне на это ~!- пусар а ца до ас цуьнан!

наплескать сов., что, чего, разг. тоха; ~ [воды] на пол – ц1енкъа хи тоха

наплести сов., что и чего 1) (изготовить) дуца; ~ корзин - тускарш дуца 2) перен. разг. (наговорить вздору) дийца, рат1а ботта, тийса

наплетать несов. см. наплести 1

наплодить сов., кого, разг. даржо, дебо; ~ кроликов - кроликаш дебо

наплодиться сов. разг. даржа, деба

наплыв м 1) (на дереве) шад 2) вет. (нарост) берч 3) кого-чего, перен. т1екхохкадалар; ~ туристов - туристаш т1екхохкабалар

наповал нареч.: убить кого-л. ~ - цхьаъ метта тоьхна вен

наподобие предлог с род. п. (в форме чего-л.) тер а

напоить сов. 1) кого мало; ~ ребёнка молоком - берана шура мало 2) кого (вином) дахо, мало; ~ до потери сознания - кхетам чуьра валлалц мало 3) что, перен. (пропитать) дуза, 1або; ~ землю- латта 1або; воздух напоён ароматом трав – х1аваъ бецийн хьожано дуьзна

напоказ нареч. 1) (для обозрения) дотуш, гойтуш; медведя водили ~ - ча йотуш лелайора 2) (для виду) куьцана; делать что-л. ~ - куьцана цхьаъ дан

наползать несов., наползти сов. разг. даржа, дахка; в комнату наползли муравьи – ц1а чу зингатий даьржина

наполнение с дузар ; пульс хорошего ~я - дика буьзна синпха

наполненный, -ая, -ое дуьзна; ~ая корзина - дуьзна тускар; ~ая жизнь- дуьзна дахар

наполнить сов., что кем-чем дуза; ~ комнату дымом – ц1а к1уьрах дуза

наполниться сов. дуза; комната ~лась дымом – ц1а к1уьрах дуьзна

наполнять(ся) несов. см. наполнить(ся)

наполовину нареч. 1) ах; ~ белый, ~ синий - ах к!айн, ах сийна ю 2) (не до конца.отчасти) ах; работа выполнена ~ - болх ах кхочушбина

напоминание с дагадаийтар

напоминать несов. 1) см. напомнить; 2) кого-что (иметь сходство с кем-чем-л.) тера хета (или хила); шляпа ~ла колпак - пес муц1ар-куьйнах тера хетара

напомнить сов. 1) кого-что, о ком-чём (заставить вспомнить) дагадаийта; письмо ~ло прошлое- кехато д1адаьлларг дагадаийтира 2) кого-что (показаться похожим) дагадаийта, тера хета; она ~ла мне мать- цо нана дагаяийтира суна

напор м 1) (давление) г1ортар, г1ортам, т1ег1ортар; ~ воды - хи т1ег1ортар 2) (натиск) т1ета1ар, т1ег1ортар; под ~ом войск - эскарш т1ета1арца

напористость ж разг. г1ортамалла, юхадер доцуш хилар; ~ характера - амалан г1ортамалла

напористый, -ая, -ое разг. г1ортаме, юхадер доцу; ~ человек- г1ортаме стаг

напороться сов. разг. 1) на что т1е1оттадала; ~ на гвоздь - хьостамна т1е1оттавала 2) на кого-что, перен. т1енисдала, т1е1оттадала; ~ на засаду- к1елонна т1енисвала

напортить сов. 1) что и чего дайа, талхо; ~ бумаги кехаташ дайа 2) кому-чему, разг. (навредить) талхо; он может ~ делу- г1уллакх талхалур ду цуьнга

напоследок нареч. разг. т1аьххьара а

направить сов. 1) кого-что т1едерзо, т1едахийта, т1ехьажо; ~ лодку к берегу - кема бердехьа дерзо; ~ внимание на что-л. - гидам цхьанна т1еберзо; ~ пистолет на врага - тапча мостаг1чунна т1еерзо; ~ больного к врачу - лазархо лоьра т1е хьажо; направленный взрыв – т1едерзийна эккхийтар 2) что (адресовать) дахьийта; ~ заявление в редакцию- д1ахьедар редакце дахьийта 3) что (отточить) ирдан; ~ бритву - урс ирдан ; ~ на путь истинный - бакъахьарчу новкъа ваккха

направиться сов. д1адоладала; ~ к лесу- хьуьнехьа д1адоладала

направление с. 1. (действие) [т1е]дерзор, т1едахийтар, т1ехьажор 2. (линия движения) aгlo; ручейки с гор стекали по всем ~ям - массо a aгlop ломара охьаоьхура татолаш 3. перен. хьажам, некъ; литературные ~я -литературан хьажамаш 4. (документ) направлени; ~е в больницу- больнице направлени

направленность ж хьажам; идейная ~ романа - романан идейн хьажам

направлять сов. см. направить; ~ющая сила – т1ехьажаден ницкъ; ~ться несов. см. направиться

направо нареч. аьтту aгlop (в правую сторону); аьтту аг1орхьара (справа); ~ — горы, налево— лес - аьтту aгlop — лаьмнаш, аьрру aгlop — хьун; ~ от дороги - некъана аьтту aгlop; повернуть ~ - аьтту aгlop д1ахьовза

напраслина ж разг. харц бехк; возводить на кого-л. ~у - цхьаъ харц бехкеван

напрасно нареч. эрна, бехк боцуш, г1уллакх доцуш; его ~ обвинили - эрна бехкевина иза; не ~ я старался -эрна дац со г1ертар

напрасный, -ая, -ое эрна; ~ труд - эрна къинхьегам

напрашиваться несов. 1) см. напроситься; 2) (приходить на ум) дала, дан; из этого ~ется вывод - цунах жам1 долу

например вводн. сл. масала; был, ~, такой случай... - масала, иштта х1ума хилира...

напрокат нареч. лело; брать пианино ~ - лело пианино эца

напролёт нареч. разг. д1адаллалц, чекхдаллалц; он работал всю ночь ~ - буьйса чекхъяллалц болх бира цо

напролом нареч. чуг1оьрттина, дуьхьало ца лоруш; идти ~ - чуг1ерта; действовать ~ -чуг1оьрттина дан

напропалую нареч. разг. хирг хир аьлла; веселиться ~ - хирг хир аьлла сакъера

напроситься сов. разг. 1) (добиться приглашения) дехийта; ~ в гости – хьошалг1а вехийта 2) на что (заставить высказать мнение о себе) ша+понуд. ф.; ~ на похвалу - ша хаставайта

напротив 1. нареч. и предлог с род. п. дуьххьал; ~ нашего дома - тхан ц1еношна дуьххьал; он живёт ~ [нас] -[тхуна] дуьххьал вехаш ву иза 2. нареч. (наперекор) б1останехьа, дуьхьал; он всё делает ~ -цо дерриг а б1останехьа до 3. в знач. вводн. сл. мелхо а; он не сердился, ~, был доволен –оьг1аз-м ца воьдура иза, мелхо а, реза вара 4. в знач. частицы мелхо а; вам это не нравится? — Напротив, очень нравится - шу цунна реза дац?— Мелхо а, ч1ог1а реза ду

напрягать(ся) несов. см. напрячь(ся)

напряжение с 1. (действие по гл. напрячь) т1ета1ор, т1едахийтар; (мускулы и т. п.) дулар; ~е сил - ницкъ т1ета1ор 2. (усилие) т1ета1ар; работать с ~ем – т1етаь11ина болх бан 3. физ. булам; ток высокого ~я -лак-кхарчу буламан ток; находиться под ~ем -булама к1ел хила

напряжённость ж 1) (усилие) буламалла; ~в работе - белхан буламалла 2) (обстановка) г1оьртина хилар; ослабить международную ~- дуьненаюкъара г1оьртииа хилар малдан

напряженииый, -ая, -ое 1) (усердный) т1етаь11ина; (усиленный) ч1ог1а; ~о («а-реч.) работать- т1етаь11ина болх бан; ~ое внимание- ч1ог1а терго; ~ый план - буламе план 2) (неспокойный) г1оьртина, буламе; ~ые отношения – г1оьртина юкъаметтигаш

напрямик нареч. 1) (прямиком) нийсса д1а; идти ~ - нийсса д1а ваха 2) перен. дуьххьал д1а; сказать ~ -дуьххьал д1а ала

напрячь сов., что т1едахийта, т1ета1о; мы ~гли все силы - оха боллу ницкъ т1ета1ийра

напрячься сов. 1) (стать упругим) дуладала, дусадала; мускулы ~глись- пхьадарш юлаелла; (у него] на шее ~глись жилы - цуьнан лога т1ера пхенаш дусаделла 2) (приложить усилия) дуладала, гlopra, тleтala; ~чься, поднимая груз - мохь хьалаойуш гlopтa

напуганный, -ая, -ое кхерийна

напугать сов., кого кхеро (человека); къахко (животное)

напугаться сов. кхерадала (о человеке); къахка (о животном)

напудрить сов., кого-что пудар хьакха

напудриться сов. пудар хьакха

напуск м: с ~ом охьахецна

напускать(ся) несов. см. напустить(ся)

напускной, -ая, -ое хоьтуьйту, т1ехула; ~ая весёлость - хоьтуьйту самукъалла

напустить сов. 1) кого-что и чего [чу]хеца; ~ полную ванну воды - ванна юьззина хи хеца; ~ полный дом народу – ц1а дуьззина нах чухеца 2) что на кого, разг. (придать вид) кеп х1отто, моттийта; ~ на себя строгость - ша г1арч1-аьлла ву моттийта; 3) кого на кого-что (натравить) т1ехеца; ~ собак на зверя –ж1аьлешэкханна т1ехеца ; ~ на кого-л. страху - цхьанна кхерам таса

напуститься сов., на кого, разг. чухецадала; ~ на кого-л. с упрёками - цхьанна 1иттарш еш чухецавала

напутать сов. 1) что и чего хьарчо; ~ ниток - теш хьерчо 2) что и без доп. (допустить ошибку) тила; ~ в подсчётах - лоруш тила

напутственный, -ая, -ое некъан, новкъа волуш ден; ~ые советы - новкъа волуш бен хьехамаш; ~ое слово -некъана аьлла дош

напутствие с новкъа даккхар, некъан хьехам

напутствовать сов. и несов., кого некъан хьехам бан

напухать несов., напухнуть сов. разг. дистина; рука напухла - куьг дистина

напылить сов. чан яккха

напыщенность ж (важность) даздина хилар; (высокопарность) дезалла

напыщенный, -ая, -ое (важный) даздина; (высокопарный) доккха; ~ая речь - доккха къамел

напяливать несов., напялить сов., что, прост. (одежду) т1ейолла; (обувь, перчатки) т1е1отта; (шляпу) т1еолла; (что-л. тесное) т1еозо; (что-л. неподходящее) т1еолла

наравне нареч., с кем-чем нийсса; старик работал ~ с молодыми - воккхачу стага къоначаьрга нийсса бора болх

нарадоваться сов., на кого-что и кому-чему доккхаде, хазахета; мать не ~уется на сына – к1антах йоккхайийна а ца йолу нана

нараспашку нареч. разг. хецна; идти в пальто ~- хецна пальто а юьйхина, ваха ; у него душа ~ -дагахь х1ума доцуш ву иза

нараспев нареч. илли санна, дахдеш, озош; говорить ~ - ийзош дийца

нарастание с 1) (усиление) ч1аг1далар; ~ и ослабление звука - аз ч1аг1далар а, г1елдалар а 2) (накопление) т1екхетар

нарастать несов. 1) см. нарасти; 2) (увеличиваться) совдала, алсамдала; (усиливаться) ч1аг1дала; ~ющий гул самолёта - кеманан ч1аг1луш долу г1ов

нарасти сов. 1) (вырасти на поверхности) [т1е]дала; (налипнуть на поверхность) т1елата; мох нарос на камнях – т1улгаш т1е корсам яьлла 2) (накопиться) т1екхета; наросли проценты - проценташ т1екхетта нарастить сов., что 1) т1едалийта; ~ новую кожу- керла чкъор т1едалийта 2) т1ехотта; ~ канат -канат т1ехотта; ~ плотину - вал т1ехотта

нарасхват нареч. къуьйсуш; билеты покупались ~ билеташ, къийса а къуьйсуш, д1аийдора

наращение с 1. (действие) т1едалийтар, т1ехоттар 2. (наращённая часть) т1ехоьттинарг 3. лингв. т1екхетарг

наращивание с алсамдалар, алсамдахар; ~ мощностей - нуьцкъаллаш алсамъяхар

наращивать несов. 1) см. нарастить; ~ берег- берд т1ехотта 2) что (увеличивать) алсамдаха, т1едетта; ~ темпы - боларш алсамдаха

нарвать 1 сов., что и чего 1) (сорвать) даха; ~ травы-дуккха а буц яккха 2) (разорвать) эт1о; ~ бумаги - кехат эт1о ; ~ уши кому, прост. - цхьаьннан лергаш хьийзо

нарвать 2 сов. ноткъа ян; палец ~л – п1елгана ноткъа йина

нарваться сов., на кого-что, разг. т1е1оттавала, т1енисвала; ~ на негодяя - боьхачу стагана т1е1оттавала

наргиле м и с, нескл. наргиле

нарды мн. нардаш

нарез м хир; винтовой ~ - винтан кепара хир

нарезать сов., нарезать несов. 1) что и чего цаста, хадо; (срезая) даха; ~ мясо - жижиг хадо; ~ лозы -серий даха 2) что (делать нарезы, резьбу) хир даккха

нарезка ж 1. (действие) хадор, цастар; хир даккхар; ~ винтов - винтийн хир даккхар 2. (резьба) хир

нарекание с loттap, бехк, юьхь ягор; вызвать ~я - бехкаш дахийта

наречённый, -ая, -ое уст. 1. ехна; ~ая невеста - ехна йо1; 2. в знач. сущ. ~ый м нуц; ~ая ж нускал

наречие 1 с лингв. (диалект) диалект

наречие 2 с грам. куцдош

наречь сов. уст.: ~ младенцу имя Иван или ~ младенца Иваном - берана Иван ц1е тилла

нарзан м нарзан

нарисовать сов., кого-что 1) (сделать рисунок) дилла; ~ картину- сурт дилла 2) перен. (показать) сурт х1отто

нарицательный, -ая, -ое: имя ~ое грам. юкъара ц1е; ~ая стоимость эк. - мехалла, мах

наркоз м наркоз; дать больному ~ - цомгушчунна наркоз яла; оперировать под ~ом - нарквзаца операци ян

наркоман м наркоман

наркомания ж наркомани

наркоманка женск. к наркоман

наркотик м наркотик

наркотический, -ая, -ое наркотикан; ~ое опьянение- наркотикан вахар

народ м 1) (население страны, нация) халкъ; дружба ~ов - халкъийн доттаг1алла 2) разг. (люди) адамаш, нах; улицы заполнены ~ом - урамаш дуьзна наха; простой ~ уст. - 1аьржа нах ; на ~е - нахалахь

народить сов., кого, разг. дан; ~ много детей - дукха бераш дан

народиться сов. (появиться на свет) хила, дан; (вырасти) кхиа; ~лось молодое поколение - къона т1аьхье кхиъна

народно-демократический, -ая, -ое халкъа-демократически; ~ строй - халкъа-демократически д1ах1оттам

народность ж 1) (нация) къам, халкъ; ~ти Севера - Къилбседера къаьмнаш 2) (национальный характер) къомалла

народнохозяйственный, -ая, -ое халкъабахамаллин; ~ план - халкъабахамаллин план

народный, -ая, -ое халкъан; ~ая демократия -халкъан демократи; ~ые песни - халкъан иллеш; ~ый суд -халкъан суд; ~ый артист- халкъан артист; ~ый театр- халкъан театр; ~ый поэт- халкъан илланча

народонаселение с бахархой

нарожать сов. прост. см. народить

нарождаться несов. см. народиться

нарост м 1) (затвердение) х1ума; (опухоль) дестар; (у растения) шад; ~ на стволе дерева - диттан г1ода т1ера шад 2) (наслоение на чём-л.) ача; на стенках котла образовался ~ - е чу ача лаьцна

нарочитый, -ая, -ое хуъушехь; ~ая грубость - хуъушехь шога хилар

нарочно нареч. 1) (с целью) хуъушехь, леррина; ~ пришёл, чтобы говорить с вами - хуъушехь, шуьца къамел дан веана 2) разг. (в шутку) забарина, бегашена; я ~ это сказал - ас забарина элира иза ; как ~ -бегашена санна

нарочный м хьадалча; послать письмо с ~м - кехат хьадалчица д1адахьийта

нарсуд м (народный суд) нарсуд

нартский, -ая, -ое наьрт-эрстхойн, наьртийн; ~ие сказания - наьрт-эрстхойн дийцарш

нарты 1 мн., тж. ед. нарта ж нарташ

нарты 2 мн. фольк. (ед. нарт наьрт) наьрташ, наьрт-эрстхой (богатыри чечено-ингушского героического эпоса)

нарт-эрстхоевский, -ая, -ое см. нартский

нарубать несов., нарубить сов., что и чего 1) (деревьев) хьакха; (дров) даккха 2) (вырубив, сделать) даккха; ~ ступеньки в скале - тархах лами баккха

наружность ж сибат; человек с приятной ~ю - хаза сибат долу стаг

наружный, -ая, -ое 1) (внешний) арахьара; ~ая стена - арахьара пен 2) перен. (показной) т1ехула[ра]; ~ое спокойствие – т1ехула синтеме хилар 3) т1ехьокху; ~ое лекарство, тж. ~ое в знач. сущ. с т1ехьокху молханаш

наружу нареч. ара, харцхьа, арахьа; надеть шубу мехом ~ - кетар харцхьа юха; ящерица вышла из норки ~ -1уьргара ара белира моьлкъа

нарукавники мн. (ед. ~к м) пхьаьрсахюхкургаш

нарукавный, -ая, -ое пхьаьрсах доьхку; ~ая повязка - пхьаьрсах йоьхку х1ума

нарумянить сов., что ц1ийдан, басар хьакха

нарумяниться сов. ц1ийдала, басар хьакха

наручники мн. (ед. ~к м) г1оьмаш

наручный, -ая, -ое пхьаьрсах доьхку; ~ые часы - пхьаьрсах доьхку сахьт

нарушать(ся) несов. см. нарушить(ся)

нарушение с 1. (по гл. нарушить) дохор, талхор; ~ порядка - къепе йохор; ~ правил уличного движения -урамехула леларан бакъонаш талхор 2. (по гл. нарушиться) дохар, талхар; ~ кровообращения – ц1ийн лелар талхар

нарушить сов., что дохо, талхо; ~ сон - наб йохо; ~ дисциплину- низам талхо; ~ обещание- ва1да дохо

нарушаться сов. доха, талха; сон ~лся - наб йоьхна

нары мн. паднар

нарыв м ноткъа яр

нарывать 1 несов. см. нарвать 2

нарывать 2 несов. см. нарыть

нарываться несов. см. нарваться

нарыть сов., что и чего яккха, ахка; ~ картофеля - картолаш ахка

наряд 1 м (одежда) духар, барзакъ, бедар

наряд 2 м 1) (документ) наряд ; ~ на уголь – к1оранна наряд 2) (распоряжение) наряд; дать ~ вне очереди –paг1 йоцуш наряд яла 3) воен. (группа, подразделение) наряд; сторожевой пограничный ~ -дозанан г1аролан наряд

нарядить 1 сов., кого (одеть) кечдан, [духар] духа; ~ невесту- нускал кечдан; ~ кого-л. в шубу- цхьанна кетар юха

нарядить 2 сов., кого 1) (назначить на какую-л. работу) хьажо 2) воен. (назначить в наряд) наряде хьажо

нарядиться сов. духар духа; (нарядно одеться) кечдала, духадала; ~, как на свадьбу- ловзарга воьдуш санна вухавала (или кечвала); ~ в маскарадный костюм - маскарадан духар духа

нарядный, -ая, -ое 1) (об одежде) хаза 2) (красиво одетый) кечделла, духаделла; ~ые девушки - кечбелла мехкарий 3) (празднично украшенный) кечдина

наряду нареч., с кем-чем 1) нийсса; ~ с мужчинами работали и женщины - божаршка нийсса зударша а бора болх 2) санна; ~ с трамваем мы пользуемся автобусом - трамвайца санна автобусца а лела тхо

наряжать 1,2 несов. см. нарядить 1,2

наряжаться несов. см. нарядиться

нас 1) род. п. от мы тхан; вайн; с отриц. — им. п.; в сравн. оборотах— сравн. п.; в сочет. с предлогами местного значения —местные падежи; ~ там не было - тхо (или вай) (им. п.) дацара цигахь; без ~ -тхо (или вай) доцуш; у ~ мало времени - тхан (или вайн) (род. п.) хан к1езиг ю;среди ~ есть герои - тхуна (или вайна) (дат. п.) юкъахь турпалхой бу; сделайте это для ~ - тхуна (или вайна) дейша и; тхан (или вайн) дуьхьа дейша иза; от ~ - тхо долчуьра (или тхоьгара); из-за ~ - тхо бахьанехь; сколько с ~ причитается? - тхоьгара мел дог1у? 2) вин. п. от мы: вы забыли ~ -тхо дицделлий шуна; ~ никто не будет встречать - тхуна (или вайна) дуьхьал цхьа a вoгlyp вац 3) предл. п. от мы: о ~ не спрашивали? - тхо (вай) ца хаьттира?

насадить сов. 1) что и чего (посадить) ден, дог1а; ~ тополей - акхтаргаш дог1а 2) что на что (надеть) т1едолла; ~ топор на топорище – дагарат1е дата йолла; ~ мясо на вертел - эвнна т1е жижиг долла

насажать сов. 1) см. насадить 1; 2) кого, разг. ховшо

насаждать несов., что (внедрять) даржо; ~ грамотность - йоза-дешар даржо

насаждение с 1. (действие) 1) (посадка) дог1ар, дер 2) перен. (напр. культуры) юкъадаккхар 2. мн. ~я ораматаш; зелёные ~я - синтарш

насаживать несов. см. насадить

насаливать несов. см. насолить

насвинячить сов. прост. хьакхиха лела, бехдан

насвистывать несов., что шок етта; ~ песенку - шакарца мукъам ала

наседать несов. I) см. насесть; 2) разг. (теснить) т1ег1ерта, т1ете1а; ~ на противника - мостаг1чунна т1ете1а

наседка ж къуьрдиг

насекать несов. см. насечь

насекомое с сагалмат, са долу х1ума

население с 1) (жители) бахархой; ~ города - г1алин бахархой 2) (заселение) баха ховшор

населённость ж бахархойн луьсталл

населённый, -ая, -ое нах дукха беха, бахархой бехаш болу; ~ая квартира - нах беха петар; ~ый пункт -нах беха меттиг

населить сов., что даха хао; ~ новый дом - керлачу ц1еношка баха ховшо

населять несов. 1) см. населить; 2) что (составлять население) даха; Кавказ ~ют многие народности -Кавказехь дехгии дуккха а къаьмнаш ду

насест м диал. бекъ

насесть сов. 1) (сесть в большом количестве) хаа, ховша; в вагон ~ло много народу - вагон чу дукха нах хевшира 2) (о пыли и т. п.) дилла; ~ла пыль- чан йиллина 3) на кого (с силой навалиться) тlexaa; медведь ~л на охотника -ча таллархочунна т1ехиира 4) на кого, перен. разг. (настойчиво потребовать) тleтala, т1едерза

насечка ж 1. (действие) агар 2. (зарубка) веназ, киртиг ; ружьё с золотой ~ой - дешин к1ур биллина топ

насечь сов. 1) что (покрыть насечкой) кхала 2) что и чего (вырубить на поверхности) ага, дата 3) что и чего (мелко нарубить) цеста, ата; ~ капусты - копаста ата

насидеться сов. разг. 1аббалц [хиъна] 1ан

насиженный, -ая, -ое доьлла; сняться с ~ого места - ша воьллачу меттера меттахвала

насилие с ницкъ [бар], г1ело; следы ~я на теле – дег1а т1ера ницкъ бина лараш; применить ~е - ницкъ бан

насиловать несов. I) кого-что (неволить) ницкъ бан, г1ело ян; ~ себя - ша-шена ницкъ бан 2) кого (женщину) хьийзо

насилу нареч. разг. (с трудом) нуьцкъала, нуьцкъаша, халла

насильник м (притеснитель) ницкъбархо, г1елонча

насильно нареч. нуьцкъах, нуьцкъаша, бертаза; ~ мил не будешь - нуьцкъаша везийталур вац

насильственный, -ая, -ое нуьцкъала

наскакивать несов. см. наскочить

наскальный,-ая, -ое: ~ые рисунки - тархаш т1ера суьрташ

насквозь нареч. 1) чекх=; пуля пробила доску ~ - х1оъ уьнах чекхбелира 2) (совершенно) чекхдаллалц; промокнуть ~ - чекхваллалц вашо; видеть кого-л. ~ - цхьаннах чекх са ган

наскок м разг. 1) (налёт) т1елатар; кавалерийский ~ -дошлой т1елатар 2) перен. (грубый выпад) т1етасадалар; с ~у (или-с ~а) сделать что-л. - ведда воьдушшехь цхьа х1ума дан

насколько нареч. 1) вопр. мел; ~ это верно?- мел нийса ду иза? 2) относ. ма-, -хь, мел; ~ мне известно - суна ма-хаъара

наскоро нареч. разг. сиха, сихонца; ~ написанная статья- сихонца язйина статья

наскочить сов., на кого-что (натолкнуться) т1е1оттадала, т1енисдала; ~ на мель - гомхачу метте т1е1оттавала; ~ на мину - минина т1е1оттавала

наскучить сов., кому, разг. к1ордо, к1ордадайта; ~ть разговорами -дукха луьйш к1ордавайта; мне ~ло... -суна к1ордийна..

насладиться сов., наслаждаться несов. кем-чем марзо эца; ~ пением - иллих марзо эца

наслаждение с зовкх хьегар, самукъадалар, г1адвахар; слушать музыку с ~м - музыке г1адвахарца ладог1а

наслаивать(ся) несов. см. наслоить(ся)

наслать сов. 1) кого-что и чего дахьийта,. кхехьийта 2) что, на кого-что (по суеверным представлениям) даийта; ~ мор на кого-л. - цхьаьнга ун даийта

наследие с т1аьхьало; творческое ~ писателя - яздархочун кхоллараллин т1аьхьало

наследить сов. лараш ян; ~ на полу [сапогами] эткашца ц1енкъа лараш ян

наследник м, ~ца ж т1аьхье, верас

наследный, -ая, -ое верасан; ~ принц - верасан принц

наследование с верасалла; право ~я - верасаллин бакъо

наследовать сов. и несов. 1) что (получить в наследство) верасалла кхача 2) что (традиции) схьаэца 3) кому (получить право на престол) верасалла кхача

наследственность ж дайх диснарг; хорошая ~ - дайх диена диканиг

наследственный, -ая, -ое 1) верасаллин; ~ое имущество- верасаллин бахам 2) (унаследованный) дайх диена; ~ые черты характера - дайх йисна амалш

наследство с диснарг; юр. тж. шерет; права ~а - дисинчун бакъонаш; остаться в ~о - дайх диса

наслоение с 1. (по гл. наслоить) г1аьтнаш дар, чкъоьрнаш дар 2. (по гл. наслоиться) г1аьтнаш (или дакъош) хилар 3. геол. (напластование) г1аьтнаш хилар

наслоить сов., что, чего 1) (наложить слоями) чкъоьрнаш дан 2) (разделить на слои) чкъоьрнаш дан, г1аьтнаш дан

наслоиться сов., на что чкъоьрнаш хила, г1аьтнаш хила

наслушаться сов., кого-чего ладог1а; (вдоволь) 1аббалц ладог1а; ~ новостей - керлачу х1уманашка ладог1а; он слушал и не мог ~ - иза ладоьг1на а ца волура

наслышаться сов., о ком-чём, разг. хаза

насмарку нареч. разг.: всё пошло ~ -дерриг а эрна дайна

насмерть нареч. 1) (до смерти) лен, метта; сражён пулей ~ - топ метта кхетта; стоять ~ (не щадя жизни) са ца кхоош т1амехь латта 2) перен. прост. 1аламат ч1ог1а; перепугаться ~ - 1аламат ч1ог1а кхеравала

насмехаться несов., над кем-чем дела; он ~ется надо мной- сох воьлуш ву иза

насмешить сов., кого дело

насмешка ж кхардам; сказать что-л. в ~у- кхарда цхьа х1ума ала

насмешливый, -ая, -ое 1) (склонный к насмешкам) забаре, кхардаме, беламе; ~ая улыбка- забаре велавалар; ~ый человек - забаре стаг 2) (заключающий насмешку) кхаьрда, кхардаме; ~ый тон [разговора] къамелан кхаьрдаме кеп

насмешник м, ~ца ж разг. кхаьрдарг

насмеяться сов. 1) разг. (вдоволь) 1аббалц вела 2) см. насмехаться

насморк м шелвалар, ж1аьлин ун; схватить ~ - шело кхета

насмотреться сов. 1) на кого-что (вдоволь) 1аббалц хьажа; мать не может ~ (или не насмотрится) на сына –к1анте хьежна а ца йолу нана 2) кого-чего (много повидать) дукха хьежа

насобачиться сов. прост. ж1аьлиха лела

насовсем нареч. прост. гуттаренна а, даиманна а; он приехал не ~ - гуттаренна а ца веана иза

насолить сов. 1) что и чего (впрок) берамала долла; ~ огурцов на зиму- наьрсаш 1аьнна берамала йохка 2) что, разг. (сильно посолить) дурдан; ~ суп - чорпа дуръян 3) кому, перен. разг. (причинить неприятности) бохам (или цатам) бан

насорить сов. нехаш яржо; ~ на полу – ц1енкъа нехаш яржо

насос м насос; качать воду ~ом - насосаца хи оза; нефтяной ~ - нефть доккху насос

насосный, -ая, -ое: ~ая нефть- насосца доккху нефть

наспех нареч. сихонца; ~ поесть - сихонца х1ума кхалла

наст м чкъор

наставать несов. см. настать; ~ёт день - де т1едог1уш ду

наставительный, -ая, -ое хьехаме, кхетаме; ~ тон - хьехаме аз

наставить 1 сов. I) кого-что и кого-чего (поставить) х1итто 2) что (удлинить) т1ехотта; ~ рукава -пхьуьйшаш т1ехотта 3) что (нацелить) т1ех1отто, т1ехьажо; ~ дуло револьвера на кого-л.- тапчин юьхьиг цхьанна т1ех1отто; ~ рога кому-л. - цхьанна... нахаца лелла т1е эхь даийта; ~ нос - сонтаваккха; ~ кому-л. синяков - цхьаьннан дег1 1арждан

наставить 2 сов., кого на что уст. (научить, дать совет) xloттo; ~ на путь истинный - бакъхьарчу новкъа xloттo

наставление с 1) (поучение) хьехар; отцовское ~ - ден хьехар 2) (инструкция) куьйгалла, инструкци, хьехам

наставлять 1,2 несов. см. наставить 1,2

наставник м, ~ца ж уст. хьехамхо

наставничество с хьехамалла

настаивать 1,2 несов. см. настоять 1,2

настаиваться несов. см. настояться 1

настать сов. дала, дола, кхача; ~ла зима - 1а доьлла; ~ла весна –б1аьсте яьлла (или йоьлла); ~ло время - хан кхаьчна

настежь нареч. г1аттийна; открыть двери ~ - не1арш г1аттийна д1аелла

настенный, -ая, -ое пенах уллу; ~ое зеркало - пенах уллу куьзга

настигать несов., настигнуть сов. см. настичь

настил м 1) см. настилка 1; 2) ц1енкъа; (в могиле) упханаш; деревянный ~ - аннийн ц1енкъа

настилать несов. см. настлать

настилка ж 1. (действие) диллар, тиллар; ~ паркета - паркет йиллар 2. разг. см. настил 2

настильный, -ая, -ое: ~ прыжок (на лошади) спорт. (говрахь) нийсса д1а кхоссавалар; ~ огонь воен.- нийсса д1а етташ йолу яккхий тоьпаш

настирать сов., настирывать несов., что и чего, разг. дитта

настичь сов., кого-что т1аьхьакхиа; ~чь беглецов - бевддачарна т1аьхьакхиа ; его ~гла пуля - даьндарг кхийтира цунна

настлать сов., что и чего дилла, тоха; ~ пол - ц1енкъа йилла; ~ доски - аннаш тоха; ~ соломы - ча дилла

настой м басар; ~ крепкого чая - чайнан ч1ог1а басар

настойка ж I) (напиток) настойка; вишнёвая ~ - баьллийн настойка 2) см. настой

настойчивость ж ч1ог1амалла

настойчивый, -ая, -ое (о человеке) ч1ог1аме; ~ый характер - ч1ог1аме амал; ~о (нареч.) т1едожжийна

настолько нареч. сел, оццул; он ~ сердит, что не желает разговаривать - сел оьг1азвахна, вистхила а ца лаьа цунна

настольный, -ая, -ое стоьла т1е х1отто; ~ая лампа -стоьла т1е х1отто лампа ; ~ая книга - куьйгаллин книга

настораживать(ся) несов. см. насторожить(ся)

настороже нареч. сема; быть ~ - сема хила

насторожить сов., кого-что сакхдаккха ; ~ уши - лергаш дуза

насторожиться сов. сакх хила

настояние с т1ете1ор; по его ~ю - цо ца витина

настоятельный, -ая, -ое 1) (настойчивый) т1едожжийна [долу]; ~ая просьба- т1едожжийна долу дехар 2) (насущный) ч1ог1а; ~ая необходимость – ч1ог1а ца хилча ца далар

настоять 1 сов., на чём тlepa ца вала; ~ на своём - ша бохучунна т1ера ца вала

настоять 2 сов., что и чего на чём тадан; ~ водку на вишне - къаьркъа баьллашца тадан

настояться 1 сов. (о чае и т. п.) дала; чай хорошо ~лся - чайнан басар дика даьлла

настояться 2 сов. разг. (долго простоять) лаьттина к1ордо

настоящий, -ая, -ее I. 1) (теперешний) х1инцалера; в ~ее время – х1инцалерачу хенахь 2) (этот, данный) xlapa; в ~ей статье - х1окху статья т1ехь 3) (истинный) бакъ; ~ее золото - бакъ (или ц1ена) деши; ~ее имя - бакъ ц1е; ~ий друг - бакъ доттаг1; ~ий человек - бакъ стаг 2. в знач. сущ. ~ее с xlapa хан ; ~ ее время грам. карара хан

настрадаться сов. лан, хьега; ~ за время болезни - цамгар токхуш дукха бала хьега

настраивать 1,2 несов. см. настроить 1,2

настраиваться несов. см. настроиться

настрелять сов., кого-что и чего дайа; ~ уток - бедаш яйа

настриг 1 м с.-х. (количество настриженной шерсти) т1арг1а; (с одной овцы) тхонка

настриг 2 м с.-х. (действие) ларгар

настригать несов., настричь сов., что и чего ларга

настрого нареч. разг. [сов] ч1ог1а; ~ запретить - сов чloгla дехка

настроение с дог-ойла; хорошее ~е - дика дог-ойла хилар; он не в ~и - и дог дог1уш вац

настроить 1 сов., что и чего (построить) дахка, дан; ~ домов – ц1енош дан

настроить 2 сов. 1) что (муз. инструмент) тадан; ~ балалайку - мерзпондар табан 2) что (отрегулировать) нисдан, тадан; ~ приёмник на длинную волну- радио ехачу тулг1енна т1е нисъян 3) кого, перен. даккха, дерзо; ~ против кого-л.- цхьанна дуьхьалваккха; ~ в свою пользу - шегахьа даккха

настроиться сов. 1) что (о музыкальных инструментах) тан 2) (о радиоприёмнике и т. п.) нисдала 3) на что, перен. т1едерза; (внушить себе что-л.) тан; (против кого-л.) тж. тан, дерза; ~ слушать- ладог1а т1eдерза

настройка ж 1) (муз. инструмента) тодар 2) (регулировка) нисдар, тадар

настройщик м тадархо

настрочить сов., что 1) (пристрочить) эвна дан 2) разг. (написать) юм яйта; ~ письмо брату- вешийга яздечу кехате юм яйта

настряпать сов., что и чего, разг. дан

наступательный, -ая, -ое т1елетаран; ~ые бой – т1елетаран т1емаш

наступать 1 несов. 1) см. наступить 1; 2) (вести наступление) т1елзта; войска ~ют широким фронтом -эскарш т1елета шуьйрачу фронтаца ; ~ть кому-л. на горло - цхьаьннан логан шад лаца

наступать 2 несов. см. наступить 2

наступить 1 сов., на кого-что (ногой) т1едала, ког т1ебаккха; ~ на лягушку- пхьидана т1е ког баккха

наступить 2 сов. (настать) дала, дола, т1екхача; ~ла весна – б1аьсте яьлла; ~ла зима - 1а доьлла; ~л день отъезда – д1авоьду де т1екхечи

наступление 1 с воен. т1елатар

наступление 2 с далар, долар, т1екхачар; ~ зимы - 1а долар; с ~м весны – б1аьсте йоларца

насупить сов. разг.: ~ брови - хьаж юккъе шад х1отто

насупить(ся) сов. разг. см. нахмуриться

насухо нареч. дакъадаллалц; вытереть руки ~ - куьйгашна дакъадаллалц х1ума хьакха

насушивать несов., насушить сов., что и чего дакъо

насущный, -ая, -ое хьаште; ~ые потребности - хьаште оьшурш

насчёт предлог с род. п. хьокъехь, лаьцна; поговорить ~ квартиры - квартирах лаьцна къамел дан

насчитать сов., что дагардан; он ~л десять яблонь - цо багарбира итт 1аж

насчитывать несов. 1) см. насчитать; 2) кого-что (содержать в себе) хила; библиотека ~ет около десяти тысяч книг - библиотекехь итт эзар гергга книга ю

насчитываться несов. (быть, иметься) хила; в городе ~ется миллион жителей – г1алахь цхьа миллион бахархой бу

насылать несов. см. наслать

насыпать сов. 1) что и чего дохка; ~ семечек на стол - стоьла т1е х1уш дохка; ~ мешок опилками - гали чу жир йохка; ~ овса лошадям - говрашна сула бохка 2) что (возвести) дан, дотта, даккха; ~ курган - барз бан насыпаться сов., насыпаться несов. даха

насыпной, -ая, -ое йоьттина; ~ая дамба -боьттина вал; ~ой остров - йоьттина г1айре

насыпь ж вал; железнодорожная ~ - ц1ерпоштнекъан вал

насытить сов. 1) кого (накормить) 1або, дузо; ~ голодного - мецаниг вузо 2) что, перен. (наполнить, напитать) дуза; воздух насыщен парами – х1аваъ 1аьнарах дуьзна

насытиться сов. 1) (стать сытым) дуза, 1аба; я ~лся - со 1аьбна 2) чем (вобрать в себя) 1аба; земля ~лась влагой - латта хих 1аьбна

насыщать(ся) несов. см. насытить(ся)

насыщеннее с 1. (по гл. насытить 1) 1абор 2. (по гл. насытиться 1) 1абар; до ~я - 1аббалц

насыщенный, -ая, -ое 1) 1аьбна; ~ пар хим. т1уналлих 1аьбна 1аь 2) перен. (содержательный) чулацаме; идейно ~ роман - идейшкахь чулацаме роман

наталкивать(ся) несов. см. натолкнуть(ся)

натапливать 1.8 несов. см. натопить 1,2

натаптывать несов. см. натоптать

натаскать 1 сов. что и чего (притащить в несколько приёмов)[схьа]кхехьа; ~ дров- дечиг кхехьа

натаскать 2 сов., кого 1амо, кечван; ~ охотничью собаку - таллархойн ж1аьла 1амо; ~ ученика к экзамену разг. - дешархо экзаменна кечван

натаскивать 1,2 несов. см. натаскать 1,2 и натащить

натачивать несов. см. наточить

натащить сов. разг. 1) что (натянуть) т1еоза 2) что и чего (притащить) такхийна дан

натворить сов., что и чего, разг. лело, дан; что ты ~л! - и х1ун ду ахь динарг!; ~ть глупостей - сонта х1уманаш дан

нате частица разг. см. на ; ~ вам! – д1аэца шайна

натекать несов. см. натечь

нательный, -ая, -ое чухула духу; ~ая рубаха - чухула юху коч

натереть сов. 1) кого-что чем (намазать) хьакха; ~ руки кремом - куьйгашна крем хьакха 2) что (придать блеск) къаго; ~ пол – ц1енкъа къаго 3) что (повредить трением) дао, да1 дан; ~ палец – п1елгана да1 дан; ~ мозоли - берчаш ян; хомут натёр шею лошади - гloьaтo говран ворта яийна 4) что и чего (измельчить) ата натереться сов., чем (намазаться) хьакха

натерпеться сов., чего, разг. хьега, лан; ~ горя - бала хьега

натечь сов. даха, дала; в подвал ~кла вода - подвал чу хи даьлла

натирать(ся) несов. см. натереть(ся)

натирка ж разг.: ~ полов – ц1енкъанаш къагор

натиск м т1ета1ар; сдерживать ~ противника – мостаг1чун т1ета1ар сецо

наткать сов., что и чего дан, дуца

наткнуть сов., что на что т1е1отта

наткнуться сов. 1) на кого-что (наскочить) т1екхета, т1е1оттадала, т1енисдала; ~ на гвоздь- хьостам т1е нисвала; ~ на столб –б1ог1ам т1е кхета 2) на что, перен. (неожи­данно встретить, обнаружить) т1е1оттадала, т1енисдала; ~ на препятствие- дуьхьалонна т1енисвала

натолкнуть сов. 1) кого-что на кого-что (заставить удариться) т1етоха, т1етатта 2) кого на что, перен. (поставить) т1ехьажаван, дерзо, т1енисдан; ~ кого-л. на пра­вильную мысль- цхьаъ нийсачу ойлане верзо

натолкнуться сов. см. наткнуться

натолочь сов., что и чего ата; ~ соли - туьха ата

натопить 1 сов., что дохдан; ~ печь - пеш йохъян

натопить 2 сов., что и чего (кипятя) кхехко, ц1ийдан; (растапливая) даккха; ~ молока - шура ц1ийян; ~ воды из снега - лайх хи даккха

натоптать сов., что и без доп. бехдан

наточить сов., что и чего ирдак

натощак нареч. мецачу чоьнна т1е, йистматтах; принять лекарство ~ - йистматтах молха мала

натравить сов., натравливать несов. 1) кого на кого т1ех1усто; ~ собак на зайца- ж1аьлеш пхьагална т1ех1усто 2) кого на кого, перен., разг. гамо таса, мостаг1алла таса 3) что (сделать травлением узор и т. п.) дага

натравлять несов. см. натравить 3

натренированный, -ая, -ое шарделла, 1емина; ~ спортсмен - шарвелла спортхо

натренировать сов., что шардан; ~ руку - куьг шардан

натренироваться сов. 1ама, шардала

натрое нареч. кхаа дёкъе; разрезать ~ - кхаа декъе декъа

натрудить сов., натруживать несов., что хало ян, къинхьегаи бан; ~ себе ноги - шен когашна хало ян

натрусить сов., что и чего (насыпать) дохка

натрясать несов., натрясти сов., что и чего эго; ~ яблок с яблони - 1ожа т1ера 1ежаш эго; ~ опилок на пол ц1енкъа жир эго

натура ж 1) (характер) амал; по ~е он не злой - амал дера яц цуьнан 2) уст. (природа) 1алам 3) эк.: оплата ~ой -механа х1ума ялар 4) иск. т1ехьожу х1ума; рисовать с ~ы – т1ехьожуш сурт дилла

натурализм м натурализм

натуралист м 1) (исследователь) 1аламхо 2) (последователь натурализма) натуралист

натуральный, -ая, -ое 1) бакъ долу; ~ый шёлк - бакъ болу чилла 2) (подлинный) ма-дарра; портрет в ~ую величину- ма-барра барамехь сурт 3) эк. натурин; ~ое хозяйство- натурин бахам

натурщик м, ~ца ж натурахо

натыкать сов., что и чего, разг. 1итта

натыкаться несов. см. наткнуться

натюрморт м натюрморт

натягивать(ся) несов. см. натянуть(ся)

натяжение с 1. (по гл. натянуть) дулар 2. (по гл. натянуться) дуладалар

натяжка ж: с ~ой халла, нуьцкъаша

натянутость ж дуладалар;~ отношений - юкъаметтигийн юлаялар

натянутый, -ая, -ое дуьйлина; ~ые отношения - юьйлина юкъаметтигаш

натянуть сов., что 1) (сделать тугим) дула; ~ вожжи - архаш юла; ~ струны балалайки -дечиг-пондаран мерзаш дула 2) разг. (надеть) т1еоза; ~ на себя одеяло - шена т1е юрг1а оза; ~ сапог - этка т1еоза натянуться сов. дуладала

наугад нареч. хетарехь, ма-хетта; сказать~ - хетарехь ала

наудачу нареч. аьтто хир аьлла; идти ~ -аьтто хир аьлла ваха

наука ж 1илма; общественные ~и - юкъараллин 1илманаш; естественные ~и - 1аламан 1илманаш ; пусть это будет тебе ~ой – т1аьхьенна хаа ду хьуна

науськать сов., науськивать несов., кого на кого-что, разг. т1ех1устдан, т1ехеца; ~на кого-л. собак – ж1аьлеш цхьанна т1ех1устдан

наутёк нареч. разг.: пуститься ~ - д1аиккхина вада

наутро нареч. 1уьйранна; ~ выехали из города - 1уьйранна г1алара арабевлира

научить сов., кого чему или с неопр. 1амо; ~ ребёнка читать - бер еша 1амо; ~ ремеслу- корматалла 1амо

научиться сов., чему или с неопр. 1ама; он ~лся читать - и еша 1емина; ~ться русскому языку- оьрсийн мотт 1ама

научно-исследовательский, -ая, -ое 1илманан-талламан; ~ институт- 1илманан-талламан институт

научно-популярный, -ая, -ое 1илманан-кхетаме; ~ая литература - 1илманан-кхетаме литература

научно-просветительный, -ая, -ое 1илманан-серлонан

научность ж 1илманалла, 1илмане хилар

научно-технический, -ая, -ое 1илманан-техникин; ~ое общество - 1илманан-техникин юкъаралла

научный, -ая, -ое 1илманан; ~ый работник- 1илманан белхахо; ~ый труд - 1илманан болх; ~ый центр -1илманан корте; ~ая организация труда (НОТ) - Къинхьегам 1илманехь вовшахтохар (НОТ)

наушники мн. (ед. ~к м) 1) (шапки) лергаш; шапка с ~ками -лергаш долу куй 2) (напр. телефонные) ладуг1ургаш

наушничать несов. разг. г1ийбат дан, [т1аьхьашха] лен

наущение с: сделать по чьему-л. ~ю - цхьаммо т1ех1усдина дан

нафаршировать сов., что, чего атарш чуйохка, дуза; ~ колбасу - йоьхьа чу атарш йохка; йоьхь дуза нафталин м нафталин, нецийн молха

нахал м, ~ка ж эхьдайнарг, эхьдоцург

нахальный, -ая, -ое эхь дайна, эхь доцу; ~о (нареч.) себя вести -эхь дайна лела

нахальство с эхь дайна хилар

нахамить сов. прост. сий доцуш лела, эхь доцуш лела

нахвалиться сов., кем-чем, разг. хесто; отец не мог ~ сыном – к1ант хестийна а ца волура да

нахватать сов., что и чего, нахвататься сов., чего, разг. кадетта

нахи только мн. нах (чеченцы, ингуши и бацбийцы)

нахимовец м нахимовхо

нахимовский, -ая, -ое: ~ое училище - Нахимовн училище

нахлебник м, ~ца ж уст. 1) (тот, кто питается за плату) шуьнахо 2) (приживальщик) шуьнахо

нахлобучивать несов., нахлобучить сов., что, разг. татта, оза; ~ шапку на глаза – б1аьргаш т1е куй оза

нахлобучка ж разг. човхор, барт тохар; он получил ~у- иза човхийра

нахлынуть сов. 1) (о волнах) ян 2) перен. т1ег1орта, т1етаттадала; ~ла толпа - адам т1ег1оьртира

нахмуренный, -ая, -ое кхохкийна; ~ое лицо - кхохкийна юьхь

нахмуривать(ся) несов. см. нахмурить(ся)

нахмурить сов.: ~ брови – ц1оцкъамаш та1о (или сатто); ~ лицо - юьхь кхоло

нахмуриться сов. 1) (о бровях) та1а, сатта; ч1ачкъа (о лице), ч1ичкъашка яха; (о лбе) хаба 2) (стать пасмурным) кхола

находить 1 несов. см. найти 1; я нахожу это неверным - аса и нийса ца лору; не ~ себе места - вала а, вола а меттиг йоцуш хьийза

находить 2 несов. см. найти 2

находиться 1 несов. 1) см. найтись; 2) (быть, пребывать) хила; где я нахожусь? - со мичахь ву?; школа находится в центре села - школа юьрта юккъехь ю; ~ в ведении кого-л. - цхьаьннан долахь хила

находиться 2 сов. разг. (походить вдоволь) 1аббалц лела; ~ по городу – г1алахула 1аббалц лела

находка ж 1) (найденная вещь) карийнарг, карийна х1ума 2) перен. (о чём-л. удачном) нисделларг, нисъелла х1ума; это для нас не ~ и - оха башха нисделла х1ума а ца лору

находчивость ж дагадар, дага дог1уш хилар; проявить ~ - х1ума дагадан

находчивый, -ая, -ое дагадог1у [ш долу]; ~ ответ - дика дагадеана жоп

нахождение с I. (по гл. находить 1, найти 1) карор 2. (по гл. находиться 1, найтись 1) хилар; место ~я судна -кема долу (или лаьтта) меттиг

нахохливать(ся) несов. см. нахохлить(ся)

нахохлить сов., что дуса

нахохлиться сов. 1) (о птицах) дусадала 2) перен. разг. (помрачнеть) дусадала

нахрапом нареч. разг.: чуг1оьртина; действовать ~ чуг1оьртина дан

нахский, -ая, -ое нахски; ~ая грамматика - нахски грамматика; см. тж. нахи

нацарапать сов., что 1) (сделать царапины) сизаш дан 2) разг. (плохо написать) сизаш дан, зуьгалгаш ян

нацедить сов., нацеживать несов., что и чего литта; ~ молока - шура литта

нацеливать(ся) несов. см. нацелить(ся)

нацелить сов., что т1ехьажо; ~ орудие- йоккха топ т1ехьажо

нацелиться сов. разг. 1) (при стрельбе) т1ехьажо 2) на что или с неопр., перен. (собраться, сделать) дола, юьхьарлаца, дагадан, дагахь хила; он только ~лся сесть - цунна охьахаа дагадеъанчохь

наценка ж I. (действие) мах т1етохар 2. (сумма) т1етоьхна мах; ~и на товары - товарашна т1етоьхна мехаш

нацепить сов., нацеплять несов., что олла, [т1е]таса; ~ серьги - лерга ч1агарш охка

нацизм м нацизм

национализация ж национализаци, пачхьалкхадаккхар, пачхьалкхан дола дерзо; ~ земли - латта пачхьалкхадаккхар

национализировать сов. и несов., что национализаци ян, пачхьалкхадаккха, лачхьалкхан дола дерзо; ~ средства производства - производствон г1ирсаш пачхьалкхабаха

национализм м национализм

националист м националист

национально-освободительный, -ая, -ое къоман парг1атонан; ~ая борьба - къоман парг1атонан къийсам

национальность ж къам; по ~и он русский - къомах оьрси ву иза

национальный, -ая, -ое 1) къаьмнийн; ~ый вопрос -къаьмнийн г1уллакх; ~ая политика - къаьмнийн политика; ~ая культура - къаьмнийн культура 2) (государственный) къоман

нацист м нацист

нацистский, -ая, -ое нацистийн

нация ж къам; Организация Объединённых Наций (ООН) - Цхьаьнакхеттачу Къаьмнийн Организаци

начадить сов. кхов яккха

начало с 1) в разн. знач. юьхь; ~о пути - яекъан юьхь; ~о учебного года- дешаран шеран юьхь; в самом ~е -юьххьехь; с само-то ~а - юьххьера дуьйна; с ~а до конца - юьххьера дуьйна чекхдаллалц 2) мн. ~а (пути) некъаш; организовать дело на новых ~ах – г1уллакх керлачу некъашца д1ах1отто ; под ~ом чьим-л. или у кого-л. уст. - цхьаьннан куьйга к1ел

начальник м, ~ца ж хьаькам; ~к цеха цехан хьаькам

начальный, -ая, -ое хьалхара, юьхьанцара; ~ая школа - юьхьанцара школа; ~ый период - хьалхара мур

начальство с собир. хьаькамаш

начальствовать несов. хьаькамалла лело; ~ующий состав - хьаькамаш

начать сов., что и с неопр., в разн. знач. доло; ~ постройку –г1ишло йоло; ~ сначала - юьххьера дуьйна волавала; не знаю, с чего ~ - стенна тlepa доло деза а ца хаьа; начало смеркаться - бода къовлабала боьлла

начаться сов. доладала; ссора ~лась с пустяков - дов доладелира к1ад а боцчу х1уманна т1ера

начеку нареч. кийчча; быть ~ - кийчча хила

начерно нареч.: написать ~ - цкъачунна яздан

начертить сов., что (чертя изготовить); ~ много карт - дуккха а карташ дан; ~ план - план xloттo

начёс м текст. к1инжа; ткань с ~ом – к1инжа йолу к1ади

начесать сов., начёсывать несов., что ехк хьакха, шардан (волосы); къаждан (шерсть); ~ три килограмма шерсти - кхо кийла т1арг1а къажбан

начёт м бухг. т1еларар

начётчик м, ~ца ж т1ехула дешнарг

начинание с [д1а]долор; хорошее ~ -д1адолор дика ду

начинать несов. см. начать; ~я с чего – д1адолийна

начинаться несов. 1) см. начаться; 2) (вести начало откуда-л.) д1адоладала; отсюда ~ется город - кхузара д1а г1ала йолало

начинающий, -ая, -ее долалун; ~ писатель -яздан волалун яздархо

начинить сов., что чем дуза, дилла; ~ пирог мясом - пирог чу жижиг дилла

начинка ж чуйоьллинарг; ~ из мяса - чудиллинарг жижиг ду

начинять несов. см. начинить

начисление с I. (действие) т1етохар, т1едеттадалар; ~ процентов на капитал - капиталана т1ееттаелла проценташ 2. (начисленная сумма) яздинарг; ~ на заработную плату - алапина яздинарг

начислить сов., начислять несов., что 1)(установить надбавку к сумме) т1етоха; ~ проценты на капитал - капиталана проценташ т1етоха 2) (записать на чей-л. счёт) яздан

начистить сов. 1) что и чего (очистить) ц1андан; ~ картофеля - картолаш ц1анъян 2) что, разг. (вычистить) ц1андан; ~ сапоги до блеска - эткаш къаггалц ц1анъян

начисто нареч. 1) (набело) ц1ена; переписать ~ - ц1ена юхаяздан 2) разг. (совсем) ц1енна; ограбить ~ - ц1ена талор ван

начистоту нареч. дог ц1ена; поговорить ~ -дог ц1ена дийца

начитанность ж дешна хилар

начитанный, -ая, -ое дешна; ~ человек - дешна стаг

начитаться сов., чего деша; ~ стихов - байташ еша

начихать сов., на что (не обратить внимания) лере а ца охьа

начищать несов. см. начистить

начудить сов. разг. белам баккха, тамашена лела

наш мест, притяж. м (~а ж, ~е с, ~и мн.) 1. тхан (говорящего); вайн (общий говорящего и собеседника); ~ родина – вайн даймохк; это ~е дело- и тхан г1уллакх ду; не ~е дело - тхан г1уллакх дац; по ~ему мнению -тхуна хетарехь; на ~у долю - тхан декъана 2. в знач. сказ. тхан (вайн) хила; этот дом ~ - xlapa ц1а тхан ду; эти вещи ~и - xlapa х1уманаш тхан ю 3. в знач. сущ. 1): ~е с тхайниг; вайниг; ~его не отдадим никому- оха тхайниг цхьанна а лур дац; не хуже ~его - вайчул вон дац 2): ~и мн. тхайнаш; вайнаш; ~и приехали - тхайнаш (или вайнаш) схьабаьхкина ; и ~им и вашим - тхайчарна а, шучарна а

наша ж см. наш; ~ взяла! - тхо (или вай) тоьлла!

нашатырный, -ая, -ое: ~ спирт нашатыран спирт

нашатырь м нашатырь

наше с см. наш

нашептать сов., что и чего шабар-шибар дан

нашествие с т1елатар

нашивать несов. см. нашить

нашивка ж I. (действие) т1етегар 2. (нашитая полоса) т1етегнарг 3. воен. аса; ~и на погонах - погонаш т1ера асанаш

нашивной, -ая, -ое т1етегна; ~ карман – т1етегна киса

нашить сов. 1) что (пришить) т1етега 2) что и чего (сшить много) тега

нашуметь сов. 1) (произвести шум) г1овг1а яккха; ~ть в квартире - квартирехь г1овг1а яккха (или ян) 2) перен. (вызвать толки) г1овг1а яккха; ~вшее дело – г1овг1а яьккхина г1уллакх

нащупать сов., нащупывать несов., что 1) (прощупать) хаадала; ~ опухоль - дестар хаадала 2) перен. (обнаружить) хаадала; ~ почву для чего-л. - цхьаъ дан ког гlopтийла каро

наябедничать сов., на кого, разг. мотт бетта

наяву нареч. - самах

не

не 1 частица ца (с глаголом и с масдаром); суф. =ц (с глаголами); ма (с повел. формой); суф. =за (с прич. и прил.); дац (в роли сказ.); я не поеду домой - со ц1а гlyp вац; не наде­вай этой шубы - и кетар т1е ма юха; я не мог не засмеяться- велавалаза ца 1евелира со; это сделал не я - иза аса ца дина; совсем не так - данне а иштта дац; это не собака, а волк - xlapa ж1аьла дац, борз ю; не до кого-чего кому - и хьехочохь а дац; мне не до тебя - хьоьга ладоьг1учахь вац со; дом не дом, сарай не сарай - я ц1а а, я божал а доцург; не то свой, не то чужой - я шен а, я хийра а воцург

не 2 отделяемая в косвенных падежах часть местоимений некого и нечего: не с кем - цхьаьнцца а, не о чем -цхьаннах а

не= (приставка) дешан маь1на хуьйцу «ца=», мас.: ненависть - цабезам; неприятель мостаг1 2) «доцу» маь1на ло, мас.: неплохой - вон доцу, неглубокий – к1орга доцу 3) дацараллин «ца», «=за», мас.: неиграющий – ловзуш воцу, неспециалист - специалист вац

неаккуратность ж 1) (неисполнительность) дурсазалла 2) бен воцуш хилар (неопрятность) ледаралла, ц1ена цалелар

неаккуратный, -ая, -ое 1) (неисполнительный) дурсаза 2) (неопрятный) ледара, ц1ена доцу; ~ая работа -ледара болх

неаппетитный, -ая, -ое аппетит йоцу, яа дог ца дог1у

небезопасный, -ая, -ое кхерамза (или кхерам боцуш) доцу

небезупречный, -ая, -ое ала х1ума доцуш доцу; ~ое поведение - ала х1ума доцуш доцу лелар

небезуспешный, -ая, -ое кхиам боцуш доцу, пайда боцуш доцу

небезызвестный, -ая, -ое (известный) девза[ш долу]; (прославленный) гlapaдалаза доцу

небезынтересный, -ая, -ое хаза, тидам т1ебохуьйту; ~ая пьеса - хаза пьеса

небелёный, -ая, -ое к1айдаза [долу]; ~ое полотно – к1айдаза долу гата

небеса мн. стигалнаш ; превозносить до небес - стигал кхаччалц вазван; см. тж. небо

небескорыстный, -ая, -ое дагахь х1ума доцуш доцу; ~ая помощь - дагахь х1ума доцуш доцу г1о

небесно-голубой, -ая, -ое стигал басахь сийна

небесный, -ая, -ое стигалан; ~ая синева - стигалан сийналла

небесполезный, -ая, -ое пайденза доцу; ~ая книга - пайденза йоцу книга

небеспристрастный, -ая, -ое дагахь х1ума доцуш доцу

неблаговидность ж товш цахилар

неблаговидный, -ая, -ое товш доцу; ~ поступок - товш доцу х1ума

неблагодарность ж баркалла цахилар

неблагодарный, -ая, -ое 1) баркалла доцу, баркалла ца олу 2) (не оправдывающий себя) хайр доцу, бала пайда боцу; ~ труд - хайр доцу къинхьегам

неблагожелательный, -ая, -ое хьаг1 йолу, хьог1е

неблагозвучный, -ая, -ое хаза аз доцу, хаза декаш доцу; ~ые стихи - хаза екаш йоцу байташ

неблагонадёжный, -ая, -ое уст. тешам боцу

неблагополучие с аьтто бацар (или цахилар)

неблагополучный, -ая, -ое аьтто боцу, цатаме; ~ исход - дела г1уллакх аьтто боцуш чекхдалар

неблагоприятный, -ая, -ое дика доцу; ~ые погодные условия -аьтто боцу хенан х1оттаман хьелаш; ~ая погода - аьтто боцу хенан х1оттам

неблагоразумный, -ая, -ое хьекъале доцу; ~ поступок- хьекъале доцу г1уллакх

неблагосклонный, -ая, -ое дика доцу; ~ое отношение к кому-л. - цхьаьнца дика воцуш хилар

неблагоустрбенный, -ая, -ое аьтто боцу; ~ая квартира - аьтто боцу петар

неблизкий, -ая, -ое герга доцу, к1езиг; проделать ~ путь- к1езиг некъ ца бина; путь неблизок-герга некъ бац

нёбный, -ая, -ое стигалан; ~ые согласные - стигалан мукъазанаш

небо с стигал; на ~е ни облачка - стигалахь цхьа а марха яц; по ~у ходят тучи - стигалахь мархаш лела ; под открытым ~ом - ара юккехь; как с ~а свалиться - стигалара охьавоьжча санна; не с ~а свалилось - стигалара доьжна дац; как ~о и земля - стигаллий, латтий санна

нёбо с анат. стигал; мягкое ~ - к1еда стигал

небогатый, -ая, -ое 1) (незажиточный) хьал доцу, дехаш доцу 2) (скудный) ледара долу

небоеспособность ж т1амна пайде цахилар

небоеспособный, -ая, -ое т1амна пайденза; ~ корабль – т1амна пайденза кема

небольшой, -ая, -ое 1) (малый) г1ехьа, доккха доцу; ~ая комната - г1ехьа ц1а; ~ой тираж - йоккха йоцу тираж 2) (незначительный) г1ехьа, к1еззиг; с ~им опозданием - к1еззиг т1аьхьависуш ; метр с ~им - метрал алсамо; сто рублей с ~им - итт туьманал алсамо

небосвод м стигал

небосклон м стигал-юх

небоскрёб м стигал-бохь

небрежность ж 1) (неряшливость) ледаралла; ~ть в работе - болхахь ледара хилар 2) (невнимательность) бен цахилар; допустить ошибку по ~ти - бен воцуш хиларна г1алат далийта

небрежный, -ая, -ое 1) ледара; ~ая работа- ледара болх; ~о (нареч.) одеваться – т1е х1ума ледара юха 2) (невнимательный, пренебрежительный) бен воцу, терго йоцу; ~ый тон - бен воцу куц xloттop

небритый, -ая, -ое дашаза [долу]; ~ подбородок - яшаза ч1ениг

небывалый, -ая, -ое хилла доцу, ца хилла [долу]; ~ случай - ца хилла х1ума

небылица ж цахилларг; рассказывать ~ы - цахилларш дийца

небытие с цахилар

небьющийся, -аяся, -ееся каглуш доцу, эккхаш доцу; ~ееся стекло - каглуш доцу ангали

неважно 1. нареч. ледара, дика доцуш; ~ себя чувствовать – дег1 дика доцуш хила; работа сделана ~ - болх ледара бина 2. в знач. сказ. башха дац, х1умма а дац; это ~! - иза-м х1умма а дацара!

неважный, -ая, -ое 1) (несущественный) ледара, дика доцу; ~ые дела - ледара г1уллакхаш 2) (плохой) ледара, дика доцу; ~ое здоровье - могушалла ледара ю

невдалеке нареч. гена доцуш; живёт ~ - гена воцуш веха

невдомёк нареч., в знач. сказ., кому, разг. дагахь а дац; ему и ~ - цунна дагахь а дац

неведение с цахаар, хууш цахилар; быть в ~и - хууш ца хила; сделать что-л. по ~ю - ца хууш цхьа х1ума дан

неведомый, -ая, -ое 1) (неизвестный) девзаш доцу, хууш доцу; ~ые края -девзаш доцу мехкаш; это мне ~о- иза суна хууш дац 2) перен. (таинственный) гуш боцу, тамашена; ~ая сила - гуш боцу ницкъ

невежа м и ж энжеде стаг

невежда м и ж бодане [или энжеде] стаг

невежественный, -ая, -ое дешна доцу, бодане; ~ человек-бодане стаг

невежество с дешна цахилар, бодане хилар

невежливость ж г1иллакх цахилар

невежливый, -ая, -ое г1иллакхе доцу; ~ человек – г1иллакхе воцу стаг; ~ поступок – г1иллакхе доцу х1ума

невезение с разг. аьтто боцуш хилар, аьтто боьхна хилар, товш цахилар

невезучий, -ая, -ее разг. аьтто боцу

невелик, -а, -о: он ростом ~ - дег1ана воккха вац иза ; ~а беда- башха боккха. бохам а бац

неверие с цатешар

неверно 1. нареч. харц, нийса доцуш; ~ решить задачу- задача нийса ца ян 2. в знач. сказ. безл. нийса дац, харц ду, бакъ дац; это ~ - и бакъ дац

неверность ж 1) (неправильность) нийса цахилар, бакъ цахилар, харц хилар 2) (вероломство) ямарталла, тешам цахилар

неверный, -ая, -ое 1) (неправильный) нийса (или бакъ) доцу, харц долу; ~ый подсчёт - харц хьесап 2) (вероломный) ямарта, тешам боцу; ~ая жена - ямарта зуда 3) (неуверенный) доьхна долу; ~ая походка - доьхна болар 4) тж. в знач. сущ. ~ый м рел. мунепакъ

невероятно 1. нареч. тамаша балла; ~ редкий случай- тамаша балла хилла наггахь дерг 2. в знач. сказ. хила йиш яц;. это ~ - иза хила йиш йоцуш ду

невероятный, -ая, -ое 1) (неправдоподобный) тамаша балла, хила йиш йоцу; ~ый слух - тамаша балла хабар; ~ое дело - хила йиш йоцу г1уллакх 2) разг. (значительный) инзаре, т1ех ч1ог1а (или доккха); ~ый холод – т1ех ч1ог1а шело; ~ые усилия - тамаша балла боккха ницкъ

неверующий, -ая, -ее делах ца теша

невесёлый, -ая, -ое самукъане (или синкъераме) воцу; ~ое лицо - самукъане йоцу юьхь; он сегодня невесел -тахана синкъераме вац и

невесомость ж йозалла яр, йозалла цахилар; находиться в состоянии ~и - йозалла яйначу хьолехь хила

невесомый, -ая, -ое йозалла йоцу, йозалла яйна

невеста ж нускал

невестка ж нус (жена сына, а тж. замужняя женщина по отношению к родственникам мужа); кхин (жёны братьев по отношению друг к другу)

невесть нареч. прост.: денег у него ~ сколько - мел ду а ца хууш ду цуьнан ахча; ~ кто... - тамаш а бу-кх цхьаммо а...; ~ что... - тамаш а бу-кх х1умма а…

невзвидеть сов.: света [белого] ~ разг. - дуьне а къахьдала

невзгода ж хало, бохам, цатам; житейские ~ы - дахаран халонаш

невзирая: ~ на предлог с вин. п. цхьа а х1ума ца лоруш; ~ на лица - цхьа а бехказа ца воккхуш; он ушёл, ~ на плохую погоду - йочана хиларх шек а воцуш, д1авахара иза

невзлюбить сов., кого-что ца везавала

невзначай нареч. разг. ларамаза, дагахь а доцуш, ца хууш; они встретились ~ - ларамаза вовшахкхийтира уьш

невзрачный, -ая, -ое ирча, чам боцу; ~ая комната - ирча ц1а; ~ый вид - чам боцу гар

невзыскательный, -ая, -ое (нетребовательный) лехамаза; (неразборчивый) бен .доцу; ~ зритель - лехамаза хьажархо

невидаль ж разг.: что за ~!, вот ~!, эка ~! - ма доккха х1ума а ду!

невиданный, -ая, -ое гина доцу, хилла .доцу; ~ый урожай -цкъа а хилла доцу ялта; ~о (нареч.) большой - ца гинчу кепара доккха

невидимка 1) м и ж (в сказках) гуш йоцу х1ума; шапка - ~ - йилбазкуй 2) ж (шпилька) маха

невидимый, -ая, -ое гуш доцу; ~ шов - гуш доцу эвна

невидный, -ая, -ое 1) см. невидимый; 2) разг. (невзрачный) б1аьрла доцу 3) (незначительный) дика доцу

невидящий, -ая, -ее 1) (незрячий, слепой) б1арзе, са гуш доцу 2) (рассеянный) циэциэ; ~ взор- циэциэ хьежар

невинность ж 1) (невиновность) бехк цахилар 2) (наивность) дагахь х1ума цахилар 3) (безвредность) зуламе цахилар 4) (девственность) йо1алла, йо1-стагалла (девушки); к1ант-стагалла (юноши)

невинный, -ая, -ое 1) (невиновный) бехке доцу 2) (наивный) дагахь х1ума доцу 3) (безвредный) зуламе воцу 4) (девственный) йо1-стагаллин, йо1аллин (о девушке); к1ант-стагаллин (о юноше)

невиновность ж бехк[е] цахилар; доказать свою ~ - шен бехк цахиларх тешо

невиновный, -ая, -ое бехк[е] доцу; признать кого-л. ~ым - цхьаъ бехке цахилар ч1аг1дан

невкусный, -ая, -ое чаьмза

невменяемость ж са цакхетар; быть в состоянии ~и - са цакхетачу хьолехь хила

невменяемый, -ая, -ое 1) (больной) са ца кхуьу 2) (раздражённый) тентакдаьлла

невмешательство с юкъацаг1ертар; политика ~а – юкъацаг1ертаран политика

невмоготу в знач. сказ., безл. кому, разг.: мне стало ~ - сацатохалун хьал х1оьттира соьга

невнимание с 1) (рассеянность) тидам (или т1алам или тергаме) цахилар 2) (пренебрежение) тергаме (или г1илкхе) цахилар; ~ к старшим - баккхийчаьрца г1иллакхе цахилар

невнимательность ж см. невнимание

невнимательный,-ая, -ое 1) (рассеянный) тидамза, тергамза, тергам (или тидам)боцу; ~ый ученик - тидамза дешархо 2) (невежливый) тидамза, тергамза; ~ое от­ношение - тергамза хилар

невнятный, -ая, -ое г1ам-г1им ден, ца къаьста; ~ая речь – г1ам-г1им ден къамел; говорить ~ о (нареч.) – г1ам-г1им дан

невод м бой

невозвратимый, -ая, -ое юхадог1ур доцу, юхадоьрзур доцу; ~ая пора детства – юхайог1ур йоцу бераллин зама

невозвратный, -ая, -ое см. невозвратимый

невозделанный, -ая, -ое ахаза, кечдаза

невоздержанность ж собаре цахилар

невоздержанный, -ая, -ое собаре доцу

невозможно 1. нареч. [хила] йиш (или таро) йоцуш, лан амал доцуш; он ведёт себя ~ - лан амал доцуш лела иза 2. в знач. сказ. безл. хила йиш яц (или таро яц, или тарлац); это ~ - иза хила тарлац; ~ идти дальше - кхин д1аг1ойла яц

невозможность ж [хила] йиш (или таро, или амал) цахилар; в случае ~и - нагахь хила йиш яцахь ; до ~и - йиш йоххал; ла ца даллал

невозможный, -ая, -ое 1. 1) (невыполнимый) [хила] йиш (или таро, или амал) доцу; поставить ~ые условия -таро йоцу билламаш бан 2) (очень сильный, нестерпимый, недопустимый) лалур (или лан амал) доцу; ~ый холод - лалур йоцу шело; ~ая боль - лан амал доцу лазар 2. в знач. сущ. ~ое с таро йоцург; ~ое стало возможным - таро йоцург тарделира

невозмутимость ж са парг1ат хилар, собаре хилар

невозмутимый, -ая, -ое 1) (полный самообладания) собаре, caпapгlaтe; ~ый человек - caпapгlaтe стаг 2) (абсолютный) дуьззина; ~ое спокойствие - буьззина тем

неволить несов., кого лаамехь ца дита; не ~ль ребёнка - бер лаамехь ца дита

невольник м, ~ца ж йийсар

невольный, -ая, -ое (непроизвольный) ца хууш, ларамаза; ца даьлла; ~ая ложь - ца ваьлла боьттина аьшпаш; ~о (нареч.) улыбнуться - ца ваьлла велавала

неволя ж (рабство, плен) лолла, йийсаралла

невообразимый, -ая, -ое чот йоцу, 1аламат доккха; ~ беспорядок - 1аламат йоккха 1алаг1ож; ~ шум - чот йоцу гloeгla

невооружённый, -ая, -ое герз доцу; ~ый человек - герз доцу стаг ; ~ым глазом – б1аьргана

невоспитанность ж оьздангалла цахилар, лела цахаар

невоспитанный, -ая, -ое оьздангалла йоцу, лела ца хуу; ~ человек - оьздангалла йоцу стаг

невосполнимый, -ая, -ое юхаметтах1отталур доцу; ~ая утрата (или потеря) юхаметтах1отталур доцу х1ума

невосприимчивость ж 1) (о понимании) х!уманах кхеташ (или кхуьуш) цахилар 2) (к болезням) эг1аза цахилар

невосприимчивый, -ая, -ое 1) (плохо воспринимающий) кхеташ доцу, кхуьуш доцу; ~ ученик- кхеташ воцу дешархо 2) (к болезням) эг1аэа доцу; ~ организм - эг1аза йоцу организм

невостребованный, -ая, -ое д1адехаза, д1а ца дехна; ~ые письма – д1а ца дехна кехаташ

невпопад нареч. разг. ца оьшшучохь ца догг1учохь; отвечать ~ - ца догг1учохь жоп дала

невпроворот нареч. разг. чот йоцуш; дел ~ -г1уллакхаш чот йоцуш дукха ду

невразумительный, -ая, -ое кхеташ (или къаьсташ) доцу; ~ ответ - къаьсташ доцу жоп

невралгия ж мед. невралги, нервийн цамгар

неврастеник м, ~ичка ж нервийн цамгархо

неврастения ж неврастени, нерваш талхар

невредимый, -ая, -ое маьрша, зен доцуш ; цел и невредим - могуш-маьрша

невроз м мед. невроз; ~ сердца - деган невроз

неврология ж неврологи

невропатолог м невропатолог

невропатология ж невропатологи

невтерпёж нареч., в знач. сказ., кому, разг.: ему стало ждать ~- цуьнан хьоьжуш 1ан собар кхачийра

невыгодно I. нареч. сане доцуш, пайда боцуш 2. в знач. сказ. безл. са йоцуш хила; пайде дац; это ~ - иза са яц

невыгодный, -ая, -ое 1) (не приносящий прибыли) са йоцу, пайда боцу 2) (неблагоприятный) аьтто боцу, б1ег1ийла йоцу; ~ое местоположение - аьтто боцу меттиг

невыделанный, -ая, -ое дабаг1а даза

невыдержанность ж собар доцуш хилар

невыдержанный, -ая, -ое (о человеке) собар доцу 2) (не вполне готовый) ч1аг1делла доцу; ~ое вино - ч1аг1делла доцу чаг1ар

невыезд м: дать подписку о ~е - меттахцавалар; меттахвер цахиларна куьг яздан

невылазный, -ая, -ое: ~ая грязь (на дороге) 1анабахна хатт

невыносимый, -ая, -ое ца лалун, са ца тохалун; ~ая жара - ца лалун йовхо; ~ая боль - са ца тохалун лазар

невыплаканный, -ая, -ое: ~ое горе - елхоза г1айг1а

невыполнение с кхочушцадар, кхочушцахилар; ~ договора - договор кхочушцадар

невыполнимый, -ая, -ое далур доцу

невыразимый, -ая, -ое алалур доцу, дийцалур доцу; ~ая красота - йийцалур йоцу хазалла

невыразительный, -ая, -ое исбаьххьаллаза; ~ое чтение - исбаьххьаллаза ешар

невысказанный, -ая -ое алаза

невысокий, -ая, -ое 1) (низкий) лекха доцу; ~ое дерево - лекха доцу дитт 2) (плохой, неблагоприятный) ледара; товар ~ого качества - ледара к1ади; я о нём ~ого мнения - суна иза ледара хета

невыход м цавахар, арацавалар; ~ на работу - балха цавахар

нега ж там

негатив м негатив

негативный, -ая, -ое 1) (фото) негативен; ~ая плёнка - негативан плёнка 2) (отрицательный) дацаре; ~ый результат - дацаре жам1

негашеный, -ая, -ое: ~ые марки - мах байаза марканаш; ~ая известь - башоза кир

негде нареч. с неопр. меттиг яц; ~ отдохнуть – сада1а меттиг яц; ~ сесть - охьахаа меттиг яц; ~ поставить -охьадилла меттиг яц; ~ взять - каро меттиг яц

негласный, -ая, -ое къайлаха, хууш доцу; ~ надзор- къайлаха терго

неглубокий, -ая, -ое 1) к1орга доцу; ~ая яма – к1орга доцу ор 2) перен. (поверхностный) к1орггера доцу;

~ие знания – к1орггера доцу хаарш

неглупый, -ая, -ое 1овдал доцу, сонта доцу; ~ человек- 1овдал воцу стаг; ~ ответ - сонта доцу жоп

него (с предлогами) 1) род. п. от он и оно: без ~ и (им. п.) воцуш; я был у ~ - со и волчохь вара; у ~ много книг - цуьнан (род. п.) дукха книшкаш ю; я взял у ~ эту книжку - аса цуьнгара (местн.-исх. п.) схьаэцна xlapa книшка; слухи исходят от ~ - хабарш цуьнгара хезаш ду; с ~ нечего взять - цуьнгара даккха х1ума дац; из ~ специалиста не выйдет - цунах (вещ. п.)говзанча хир вац; из-за ~ - иза бахьана долуш; около ~ - цунна (дат. п.) юххехь; после ~ - цул (сравнит. п.) т1аьхьа 2) вин. п. от он и оно: на ~ нельзя положиться - цунах тешна 1ан мегар дац

негодник м мегарвоцург; ~ца ж мегарйоцург

негодность ж мегар цахилар; прийти в ~ ца мегачу дала; привести в ~ мегар доцчу т1е даккха

негодный, -ая, -ое 1) (непригодный) мегар йоцу; ~ к употреблению - пайда эца мегар йоцу 2) (плохой, недостойный) мегар доцу; ~ человек - мегар воцу стаг

негодование с эрг1адалла; прийти в ~ - эрг1аддаха

негодовать несов., на кого-что, против кого-чего эрг1аддаха

негодяй м, ~ка ж сийдоцург, боьха стаг

негостеприимный, -ая, -ое хьаша ца оьцу, хьешана дика воцу

негр м см. негры

неграмотность ж 1) йоза-дешар цахаар; ликвидация ~и - йоза-дешар цахаар д1адаккхар 2) (наличие ошибок) г1алаташ хилар; (отсутствие знания дела) говзалла цахилар; ср. неграмотный

неграмотный, -ая, -ое 1. 1) (не умеющий читать и писать) йоза-дешар хууш доцу; (пишущий с ошибками) йоза вон хуу 2) (не знающий своей специальности) говза воцу 3) (содержащий ошибки) г1алаташ долу; (выполненный с ошибками) говзалла йоцу; ~ая речь – г1алаташ долу къамел; ~ый чертёж- говзалла йоцу чертеж 2. в знач. сущ. ~ый м йоза-дешар цахуург (или хууш воцург)

негритёнок м (мн. ~ята) негран бер

негритянка ж см. негры

негритянский, -ая, -ое негрийн; ~ танец - негрийн хелхар

негры мн. (ед. негр м, ~итянка ж негр) неграш

недавний, -яя, -ее дукха хан йоцу, дукха хан йоцуш хилла долу; ~ий случай - дукха хан йоцуш хилла х1ума; до ~его времени - дукха хан йоццуш

недавно нареч. дукха хан йоццуш; он приехал сюда ~ - дукха хан йоццуш веана и кхуза

недалёкий, -ая, -ое 1) (близкий) гена доцу; (по времени) дукха хан йоцу; ~ий путь- гена боцу некъ; в ~ом будущем - дукха хан ялале 2) перен. (ограниченный) к1оргенза; ~ий человек – к1оргенза стаг

недалеко, недалёко нареч. и в знач. сказ. 1) гена доцу, дукха хан йоццуш; до осени ~ -гуьйре гена яц 2) кому-чему до кого-чего гена дац, герга ду, дукха хан яц; от халатности ~ до преступления - ледарлонна т1ера зуламе кхача гена дац; за примерами ~ ходить - масалш лаха гена вала ца оьшу

недальновидность ж т1аьхьале цахилар

недальновидный, -ая, -ое т1аьхьале йоцу

недаром нареч. эрна доцуш, цхьаъ доцуш, цхьа бахьана доцуш; он пришёл ~ - иза эрна ца веана; ~ говорится... - эрна ца олу...

недвижимость ж ара-чу ца баккхалун бахам

недвижимый, -ая, -ое 1) (неподвижный) лелаш боцу, меттаха ца боккху 2): ~ое имущество- ара-чу ца баккхалун бахам

недвижимый, -ая, -ое уст. см. недвижимый 1; он остался недвижим - иза меттах ца хьовш висира

недвусмысленный, -ая, -ое шалха доцу, шалха маь1на доцу; ~ ответ - шалха маь1на доцу жоп

недееспособный, -ая, -ое гlopa доцу; ~ая организация - гlopa доцу организаци

недействительность ж бакъ цахилар

недействительный, -ая, -ое (не имеющий силы) бакъ доцу; пропуск недействителен - пропуск бакъ яц

неделикатный, -ая, -ое г1иллакхехь доцу, оьзда доцу

неделимый, -ая, -ое декъалуш доцу; ~ый фонд - екъалуш йоцу фонд; ~ые числа мат. - декъалуш доцу терахьаш

недельный, -ая, -ое к1иранан; выполнить работу в ~ срок - болх к1иранах кхочушбан

неделя ж к1ира; через ~ю – к1ира даьлча; ~я дружбы с... - доттаг1аллин к1ира; ~я детской книги - берийн книгин к1ира

недержание с.: ~ мочи мед. хьаткъа цасацадалар

недёшево нареч. 1) (довольно дорого) дораха доцуш 2) перен. (ценой трудов) атта доцуш

недисциплинированность ж низам цахилар (или доцуш хилар)

недисциплинированный, -ая, -ое низам доцу; ~ ученик- низам доцу дешархо

недо= приставка «чкхачамза», мас.: недоразвитый - кхиъна доцу; недоедание - тоъал цаяар

недобор м кхачо цахилар; ~ студентов-студентийн кхачо цахилар

недобрать сов., кого-что кхачо ца ян, оьшшучул (или тоъал, или кхоччуш) ца эца; ~ большое количество зерна - кхачам боллуш ялта ца лахьо; ~ студентов на первый курс- хьалхарчу курсе кхачам боллуш студенташ ца эца

недоброжелатель м, ~ница ж дика цалуург, хьаг1 ерг

недоброжелательность ж хьог1алла

недоброжелательный, -ая, -ое хьог1е, хьаг1 йолу

недоброжелательство с см. недоброжелательность

недоброкачественность ж дика цахилар; ~ товаров - товараш дика цахилар

недоброкачественный, -ая, -ое дика доцу

недобросовестность ж 1) (нечестность, непорядочность) дог ц1ена цахилар 2) (небрежность) ледаралла

недобросовестный, -ая, -ое 1) (нечестный, непорядочный) дог ц1ена доцу; ~ый поступок- дог ц1ена доцу х1ума 2) (небрежный) ледара, осал; ~ая работа - ледара болх

недобрый, -ая, -ое I. дика доцу; ~ая весть -дика боцу; хаам; ~ый взгляд - вон хьажар 2. в знач. сущ. ~ое с вониг, цатам; сердце чует ~ое - даго вониг хьоьху; задумать ~ое - бохам дагалаца

недоварить сов., что кхихкина ца далийта, кхехка ца кхехкийта; недоваренная каша - кхихкина далаза худар

недовариться сов. кхехка ца кхехка, кхихкина ца дала; суп ~лся - чорпа кхихкина ца яьлла

недоверие с цатешам, цатешар; выразить. ~ - цатешар д1ахаийта

недоверчивость ж тешамзалла, тешаш цахилар

недоверчивый, -ая, -ое тешамза, тешаш доцу; ~ человек - тешаш воцу стаг

недовес м эшош озар

недовесить сов., недовешивать несов., что и чего эшо[ш оза]; недовесить сто грамм(ов] сахара - шекар б1е грамм эшош оза

недовольный, -ая, -ое реза доцу; ~ взгляд - реза воцуш хьажар; я недоволен работой - со балхана реза вац

недовольство с реза цахилар; высказать ~ -реза цахилар хаийта

недовыполнение с кхочушцаяр; ~ плана - план кхочушцаяр

недовыполнить сов., недовыполнять несов., что кхочуш ца дан; ~ план - план кхочуш ца ян

недогадливость ж цакхетар, цакхиар

недогадливый, -ая, -ое ца кхета; какой ты ~! или как ты недогадлив!- ма ца кхеташ ву хьо!

недоглядеть сов. см. недосмотреть

недоговаривать 1) несов. см. недоговорить; 2) (умалчивать) алаза дита

недоговорённость ж 1) (несогласованность) барт база хилар, дийцина цахилар; ~ автора с издательством -авторе издательствоца дийцина цахилар 2) (умалчивание) алаза дитар, ца олуш дитар; в рассказе есть ~ -дийцарехь алаза дитина х1уманаш ду

недоговорить сов., что и чего, тж. без доп. алаза дита

недогружать несов., недогрузить сов., что и чего эшош дотта, доьттина далаза дита; (средства транспорта) дуьззина цадотта; ~ тонну угля- цхьа тонна эшош к1ора ботта

недогрузка ж (груза) эшош доттар, (транспортных средств) дуьззина (или дуззалц) цадоттар; ~ вагона- вагон юьззина цайоттар

недодавать несов., недодать сов., что и чего эшо, эшош дала; недодать сто рублей- итт туьма эшо (или эшош дала)

недодача ж 1. (действие) эшор, эшош далар 2. (недоданная часть) эшийна дакъа

недоделать сов., что, чего дина ца далийта, дина далаза дита; ~нная работа - бина балаза болх

недоделка ж разг. 1) (незаконченность) даза диснарг 2) (упущение) даза диснарг

недодержать сов., недодерживать несов., что, фото - ца далийта

недодержка ж фото - к1езиг латтор

недоедание с тоъал цаяар, меца лелар

недоедать несов. 1) см. недоесть; 2) (не иметь достаточного питания) тоъал ца даа, дуззалц ца даа, меца лела

недоесть сов. дуззалц ца даа, меца лела

недозволенный, -ая, -ое дихкина, магош доцу

недозрелый, -ая, -ое кхиъна (или хилла) далаза; ~ арбуз - хилла ялаза хорбаз

недоимка ж такхаза налог; погашение ~и - такхаза налог д1атакхар

недоказанный, -ая, -ое [бакъ хилар] ч1аг1даза

недоказуемый, -ая, -ое [бакъ хилар] ч1аг1дан йиш йоцу, [бакъ хилар] ца гойталун

недоконченный, -ая, -ое чекхдалаза

недолгий, -ая, -ое доцца, к1еззиг (хенах лаьцна); реже деха доцу; после ~ого размышления- йоцца ойла йинчул т1аьхьа; ~ое время- к1еззиг хан

недолго 1. нареч. дукха ца+деепр.; ~ думая -дукха ойла ца еш 2. в знач. сказ. разг. тарло; в такой речке и утонуть ~ - ишттачу хе-м вахьа а тарло

недолговечный, -ая, -ое прям., и перен. дукха дехар доцу, деха лаьттар доцу; ~ое счастье - деха лаьттар доцу ирс; ~ая постройка - еха лаьттар йоцу г1ишло

недолёт м д1ацакхачар

недолюбливать несов., кого-что и чего ца деза, безам ца хила, ца дезаш хила

недомерок м жимониг

недомогание с: чувствовать ~ - дег1 дика цахилар, дег1 вон хилар

недомогать несов. дег1 дика ца хила, дег1 вон хила

недомолвка ж дерриг а [д1а]цаалар; говорить с ~ми - дерриг а д1а ца олуш къамел дан

недомыслие с (необдуманность) ойла чекхцаяккхар; (глупость) ойла цакхачар; по ~ю - ойла ца кхаьчна

недоносок м хеназа динарг

недоношенный, -ая, -ое хеназа дина

недооценивать несов., недооценить сов., кого-что кхоччуш ца лара, ма-дарра ца лара; ~ силы врага –мостаг1чун ницкъ ма-барра ца лара

недооценка ж ма-дарра цаларар, кхоччуш цаларар

недопивать несов. см. недопить

недописать сов., недописывать несов., что и чего чекхдаккхаза дита, яздина ца дала; недописать письмо -кехат яздина ца вала

недопить сов., что и чего дерриг а ца мала

недоплатить сов., недоплачивать несов., что и чего эшо, эшош дала

недополучать несов., недополучить сов., что и чего оьшуш эца

недопроизводство с эк. кхачам боллуш арацахецар

недопустимость ж хилийта йиш (или амал) цахилар, дайта мегар цахилар

недопустимый, -ая, -ое дайта мегар доцу; хилийта йиш йоцу; ~ поступок - дайта мегар доцу х1ума

недоразвитость ж ц1одар

недоразвитый, -ая, -ое ц1ода; ~ ребёнок – ц1ода бер

недоразумение с 1) цакхетар; произошло ~е- цакхеташ цхьа х1ума хилла 2) (ссора) дар-дацар; крупное ~е- доккха дар-дацар ; по ~ю - ца кхеташ

недорого нареч. деза доцуш

недорогой, -ая, -ое деза доцу; ~ая ткань - деза доцу к1ади

недород м цахьекъар, цахилар

недоросль м уст., тж. перен. (недоучка) ц1одар

недосаливать несов. см. недосолить

недосев м тоьуш цадер, тоъал цадер

недослышать сов., что и чего тж. без доп. дерриг а ца хаза; извините, я ~л - бехк ма биллалаш, суна дерриг а ца хезира

недосмотр м тергалцадар, цахьажар; по ~у - цахьажарна

недосмотреть сов., что, чего и за кем-чем дика ца хьажа, дика ца тергалдан; ~ за детьми - берашка цахьажар

недосол м тоъал цадурдар, теза дитар

недосолить сов., что теза дита; ~ суп - чорпа теза йита

недоспать сов., тоъал наб ца ян; сегодня я ~л - тахана тоъал наб ца йина аса

недоспелый, -ая, -ое хилла далаза долу; ~ая дыня - хилла ялаза паста

недоставать несов. безл., кого-что и чего ца кхача, ца тоа, эша; ему ~ёт денег- цунна ахча ца тоьу; у него ~ёт ума - цуьнан хьекъал ца кхочу; ему ~вало друзей - цунна доттаг1ий оьшура ; этого [только] ещё ~вало! - и дара х1инца хилаза диснарг!

недостаток ж 1) (нехватка) эшар; тоьуш цахилар; за ~ком чего-л.- цхьа х1ума эшарна; ~ок жилой площади -веха майда эшар 2) (дефект) кхачамбацар, айп, ант, дерт; физический ~ок -физически айп; ~ки зрения -блаьрсенан айп

недостаточно 1. нареч. тоъал доцуш, (слабо) кхачам боцуш; знать урок ~ твёрдо- урок кхачам боллуш дика ца хаа 2. в знач. сказ. безл. кхачам бац; этого ~ - и тоьуш дац

недостаточный, -ая, -ое 1) (малый) тоьуш доцу; ~ая сумма - тоьуш доцу ахча 2) (лишённый оснований) кхачам боцу; ~ая причина для огорчения - вас хиллал доцу бахьана

недостача ж цатоьарг, эшар; ~ денег в кассе - кассехь ахча эшар

недостающий, -ая, -ее т1еоьшу, тоьуш доцу

недостижимый, -ая, -ое кхуьур доцу; ~ая цель - кхуьур воцу 1алашо

недостоверный, -ая, -ое (неточный) тешаме доцу; (сомнительный) шеко йолу; ~ые сведения - тешаме боцу хаамаш

недостойный, -ая, -ое 1) (не заслуживающий чего-л.) хьакъ доцу; ~ внимания - тергалван а хьакъ воцу 2) (бесчестный) ца товн; совершить ~ поступок - ца товн xlyма далийта

недостроенный, -ая, -ое дина далаза

недоступный, -ая, -ое 1) (неприступный) т1екхачалур доцу, т1евалалур воцу; ~ая скала – т1евалалур воцу тарх 2) (непонятный, трудный) кхетар доцу; ~ая книга - кхетар воцу книга 3) разг. (дорогой) эцалур доцу; ~ые цены - эца таро йоцу мехаш

недосуг м разг. 1. (о возможности) йиш цахилар; не пришёл из-за ~а - йиш цахиларна ца веара 2. в знач. сказ., кому (некогда) мукъа вац, йиш яц; мне ~ [пойти туда] [цига ваха] мукъа вац со

недосчитаться сов., недосчитываться несов., кого-чего оьшуш хила, эша; после боя недосчитались многих бойцов - т1ом чекхбаьлча дуккха а б1ахой ийшира

недосыпать сов., что и чего эшош йохка

недосыпать 1 несов. см. недосыпать

недосыпать 2 несов. см. недоспать

недосягаемый, -ая, -ое кхочушдалур доцу, [т1е]кхачалур доцу, кхуьур доцу; на ~ой высоте - т1екхачалур йоцчу лакхенгахь

недотрога м и ж забар цаловрг

недоуздок м жулар

недоумевать несов. [ца кхеташ] цецдала [духе ца кхуьуш] цецдала

недоумение с цецдалар; прийти в ~ - цецвала; на лице его выразилось ~ - цуьнан юьхьа т1ехь цецвалар дара

недоуменный, -ая, -ое цецдаьлла; ~ вопрос - цецваьлла хаттар

недоучка м и ж ц1ода-дешархо, дешаза виснарг

недочёт м 1) (недостача) эшнарг, эшар; (реже) эшам; в кассе обнаружен ~ - кассехь эшам гучубаьлла 2) чаще мн. ~ы кхачамбацарш, г1алаташ; исправить ~ы в работе - балха т1ера кхачамбацарш нисдан

недра мн. кийра; земные ~ - лаьттан кийра

недремлющий, -ая, -ее сакх, сема; ~ глаз - сема б1аьрг

недруг м мостаг1

недружелюбие с гамо; проявить ~ - гамолело

недружелюбный, -ая, -ое гамонан; ~ое отношение - гамонан юкъаметтиг

недуг м лазар, цамгар; сердечный ~ -деган цамгар

недурно нареч. тоьъург дика; вон дац; он ~ рисует - цо сурт тоьъург дика дуьллу; больной чувствует себя ~ -лазархочуьнгахь вон хьал дац ; ~ бы - вон хир дацара

недурной, -ая, -ое 1) тоьъург, вон доцу; ~ой голос - тоьъург аз 2) кратк. перен. вон дац, ирча дац, безамехьа, тамехь; она ~а собой -безамехьа стаг ю иза-м

недюжинный, -ая, -ое доккха, тоьлла; ~ая сила - тоьлла ницкъ; ~ый талант - тоьлла пох1ма

неё (с предлогами) род. и вин. п. от она; см. него

неестественный, -ая, -ое шен доцу; ~ый цвет лица - шен боцу юьхьан бос; ~ый смех- шен доцу белар; ~ая смерть- 1ажал йоцуш валар

нежданно-негаданно нареч. разг. данне а дагахь а доцуш

нежданный, -ая, -ое дагахь а доцу; пришли ~ые гости - дагахь а боцу хьеший баьхкира

нежелание с цалаар, лууш цахилар; упорное ~ делать что-л.- цхьа х1ума дан ца лууш ч1ог1а дуьхьалвалар

нежелательный, -ая, -ое лууш доцу, ца оьшу; ~ расход - ца оьшу харж

нежели союз уст. (чем) цул, =л, =чул; это легче, ~ ты думаешь- хьуна моьттучул аттаха ду иза

неженатый, -ая, -ое зуда ялоза

неженка м и ж, разг. экам стаг

неживой, -ая, -ое 1) (мёртвый) дийна доцу 2) (неорганический) са доцу; ~ая природа - са доцу 1алам 3) (вялый) буьйда, к1еда, партал; ~ой взгляд - велча санна хьажар

нежизненный, -ая, -ое дахарехь доцу, долуш доцу, бакъ доцу; ~ое мероприятие- дахарехь доцу г1уллакх

нежизнеспособный, -ая, -ое даха хьал доцу

нежилой, -ая, -ое ца деха, дехаш доцу; ~ая комната - чохь ца деха ц1а

нежить несов., кого-что экам (или коча) 1амо; ~ детей - бераш экам 1амо

нежиться несов. зовкх хьега

нежничать несов. разг. экам лела, коча лела

нежность ж 1) (чувство) к1еда-мерзалла 2) (приятность) хазалла, к1едалла, ховхалла 3) (мягкость звука, голоса) боча 4) (хрупкость) экамалла 5) (поступок, слово) к1еда-мерза х1ума; у тебя только ~и на уме - дагахь к1еда-мерза х1уманаш дукха ду хьан ; телячьи ~и прост. - т1ех хьестар

нежный, -ая, -ое 1) (ласковый) к1еда 1еда-мерза; ~ый взгляд – к1еда-мерза схьахьажар 2) (тонкий, приятный) хаза ховха, к1еда; ~ый запах - хаза хьожа; ~ая кожа - ховха чкъор 3) (мягкий по звучанию) боча, к1еда-мерза; ~ый голосок - боча аз 4) (хрупкий) экам; ~ый возраст- эхам хан

незабвенный, -ая, -ое дицлур доцу; ~ друг - вицлур воцу доттаг1

незабудка ж сийна б1аьрг

незабываемЦый, -ая, -ое дицлур доцу; ~ые годы дицлур доцу шераш

незавидный, -ая, -ое ца хьоьгийла йоцу; ~ое положение - ца хьоьгийла йоцу хьал

независимость ж лаамалла, дозуш цахилар; национальная ~ - къамнийн лаамалла

независимый, -ая, -ое дозуш доцу, лааме; ~ые страны - шайн лаамехь йолу пачхьалкхаш; с ~ым видом -цхьаьннан а хама ца беш санна; держаться ~о (нареч.) шен лаамехь хила; ~о от чего-л. – х1уъа а хилахь а

независящими, -ая, -ее: по ~им от кого-л. обстоятельствам- цхьаннах а дозуш доцчу бахьанехь

незадача ж разг. аьтто бохар, аьтто цахилар

незадачливый, -ая, -ое разг. аьтто боцу; ~ человек- аьтто боцу стаг

незадолго нареч. дукха хан йоцуш; ~ до революции - революци хила дукха хан йоцуш

незаконнорождённый, -ая, -ое прил. и в знач. сущ. м уст. къут1а

незаконный, -ая, -ое законехь доцу; ~ые действия - закьнехь доцу г1уллакхаш

незаконченный, -ая, -ое чекхдаккхаза, чекх ца даьккхина; ~ое дело - чекхдаккхаза г1уллакх; ~ое высшее образование - чекхъяккхаза лакхара образовани

незамедлительный, -ая, -ое хьем боцуш, хье ца лун; дать ~ый ответ - хьем боцу жоп дала; ~о (нареч.) явиться - хьем ца беш схьаван

незаменимый, -ая, -ое ша саннарг кхин доцу, хийца амал доцу; ~ работник - хийца амал доцу белхахо; в этих делах он незаменим - цу г1уллакхаш т1ех и саннарг кхин хир вац

незамерзающий, -ая, -ее гlopa ца ден; ~ порт - гlopa ца ен порт

незаметно 1. нареч. ца гуш, ца хаалуш; уйти ~ - ца гуш д1аваха 2. в знач. сказ. безл. гуш дац, хаалуш дац; ~, чтобы он болел - и цомгуш хилар хаалуш-м дац

незаметный, -ая, -ое 1) (почти невидный) гуш доцу; ~ый шов - гуш доцу эвна 2) (незначительный) хаалуш доцу; ~ые изменения - хаалуш боцу хийцамаш 3) перен. (не выделяющийся) б1аьрла доцу; ~ый работник –б1аьрла воцу белхахо

незамеченный, -ая, -ое газа, гучадалаза; остаться ~ым - гучадалаза диса; пройти куда-л. ~ым- цхьанхьахула гучавалаза чекхвала

незамужняя 1. марехь йоцу 2. в знач. ж марехь йоцург

незамысловатый, -ая, -ое чолхе доцу; ~ое содержание пьесы - пьесин чолхе боцу чулацам

незанятый, -ая, -ое 1) (о помещении, о месте и т. п.) д1алацаза; ~ дом – д1алацаза ц1а 2) (свободный) мукъа; ~ человек - мукъа стаг

незапамятный, -ая, -ое: с ~ых времён - мацах дуьйна, дукхе-дукха хьалха

незапятнанный, -ая, -ое бехдаза, сий даза; ~ая репутация - бехъяза (или сий даза) репутаци

незаразный, -ая, -ое ца долу, долуш; доцу; (о человеке) йолу цамгар йоцу; ~ая болезнь- йолуш йоцу цамгар; ~ый больной - йолу цамгар йоцу лазархо

незаселённый, -ая, -ое чу стаг хаоза; ~ая квартира - чу стаг хаоза петар

незаслуженный, -ая, -ое хьакъ доцу, гуьнахь доцу, ца дог1у[ш дина]; ~ый упрёк - ца йог1уш йина 1оттар; он ~о (нареч.) получил награду - дала ца дог1уш делла, цунна совг1ат

незастрахованный, -ая, -ое страховани йоцу

незатейливый, -ая, -ое башха доцу; ~ рассказ - башха доцу дийцар

незаурядный, -ая, -ое т1ехдаьлла, башха; ~ые способности - башха хьуьнарш

незачем нареч. г1уллакх долуш; ~ там оставаться – г1уллакх дац цигахь виса

незащищённый, -ая, -ое лардаза; ~ от ветра - махах лардаза

незваный, -ая, -ое кхайкхаза; ~ гость - кхайкхаза хьаша

нездешний, -яя, -ее кхузара доцу

нездоровиться несов. безл., кому могуш ца хила; мне ~тся - могуш вац со

нездоровый, -ая,-ое (о живом) могуш воцу, дег1 дика доцу; (о неживом) могушаллина дика доцу; он нездоров - иза могуш вац; ~ый климат - могушаллина дика йоцу климат; ~ая обстановка - дика доцу хьал нездоровье с могуш цахилар

неземной, -ая, -ое (вне земли) лаьттахь доцу; ~ые тела - лаьттахь йоцу х1уманаш ; ~ая сила - къайленан ницкъ; ~ая любовь-дуьненахь боцу безам

незлобивый, -ая, -ое оьг1азло йоцу

незлопамятный, -ая, -ое дагахь мекха йоцу

незнакомцец м цавевзарг, вевзаш воцург; ~ка ж цаевзарг, евзаш йоцург

незнакомый, -ая, -ое 1) девзаш доцу; ~ые мне места - суна евзаш йоцу меттигаш; ~ые люди - бевзаш боцу нах; я с ним незнаком - суна вевзина вац и 2) (не испытавший чего-л.) девзаш доцу; он незнаком с нуждой –х1уманан къоьлла евзаш вац и

незнание с цахаар; по ~ю - цахаарна

незначительный, -ая, -ое 1) (небольшой) ладам боцу, к1еззиг долу; ~ое большинство- ладам боццу совнахалла 2) (маловажный) пайда боцу; ~ое обстоятельство - пайда боцу хьал

незрелость ж 1) (неспелость) кхиъна цахилар, хилла цахилар 2) перен. (неподготовленность) кхиъна цахилар; политическая ~ -политикехъ кхиъна цахилар

незрелый, -ая, -ое 1) (неспелый) хилаза, аьрга; ~ое яблоко - хилаза 1аж 2) перен. (слабый) кхиаза, кхиъна далаза; ~ый поэт - кхиъна валаза илланча

незримый, -ая, -ое гуш доцу; ~о (нареч.) присутствовать - гуш а воцуш хила

незрячий, -ая, -ее б1аьрзе, б1аьрса дайна, са ца гун; ~ие глаза - са ца гун б1аьргаш

незыблемость ж талхамзалла

незыблемый, -ая, -ое талхамза; ~ый утёс -талхамза тарх; ~ая основа - талхамза лард

неизбежность ж хилаза цадерг; ~ победы - хилаза ца болу толам

неизбежный, -ая, -ое хилаза ца долу; ~ая смерть - хилаза ца долу валар; далаза цадалар; это ~о (в знач. сказ.)- и ца хила йиш яц; это ~о (нареч.) приведёт к катастрофе - цо бохаме ца кхачо йиш яц

неизведанный, -ая, -ое 1) (неизученный) зеза, таллаза [долу]; ~ые места - таллаза меттигаш 2) (неиспытанный) лайна доцу, зийна доцу; ~ое счастье - зийна доцу ирс

неизвестно 1. нареч. хууш доцуш, девзаш доцуш 2. в знач. сказ. безл. хууш дац, девзаш дац; мне ~, когда он приедет - суна хууш дац, и маца вог1ур ву; это ещё ~ - и х1инца а хууш дац

неизвестность ж [хууш] цахилар, цахаар, пребывать в ~и - ца хууш хила

неизвестный, -ая, -ое 1. 1) девзаш доцу; ~ая дорога - бевзаш боцу некъ; ~ая величина мат. хууш йоцу йоккхалла; могила Неизвестного солдата - мила ву ца хуучу салтичун каш; автор неизвестен - автор вевзаш воц 2) (не пользующийся известностью) г1арадалаза, г1арадаьлла доцу; ~ый художник – г1араваьлла воцу исбаьхьалча 2. в знач. сущ. ~ый м, ~ая ж девзаш доцу 3. в знач. сущ. ~ое с мат. цахуург

неизгладимый, -ая, -ое (незабываемый) дицлур доцу, дагара дер доцу; ~ое впечатление - дагара бер боцу битам; ~ый след - йовр йоцу лар

неизданный, -ая, -ое арахецаза, зорба тохаза

неизлечимый, -ая, -ое дерзалур доцу, толур доцу; ~ая болезнь - дерзалур доцу цамгар; ~ый больной - толур воцу лазархо

неизменный, -ая, -ое (не меняющийся) хийцам боцу, хийцалуш доцу; (постоянный) даимлера, гуттарлера; ~ое правило - хийцам боцу бакъо; ~ые привычки - гуттарлера амалш; ~ый друг- тешаме доттаг1

неизменяемый, -ая, -ое хийцалуш доцу; ~ые части речи - хийцалуш доцу къамелан дакъош

неизмеримо нареч. барамаза, чот йоцуш; ~ лучше - чот йоцуш дикаха; ~ больше - чот йоцуш дукхаха

неизмеримый, -ая, -ое барамаза, доккха; ~ые пространства - барамаза яккхий яккъаш

неизрасходованный, -ая, -ое дайаза

неизученный, -ая, -ое 1амоза

неизъяснимый, -ая, -ое дийцалур доцу

неимение с цахилар; за ~м времени - хан цахиларна

неимоверный, -ая, -ое т1ехдоккха, т1ехч1ог1а; ~ая сила – т1ехч1ог1а ницкъ

неимущий, -ая, -ее таро йоцу, хьал доцу

неискоренимый, -ая, -ое д1адаккхалур доцу; ~ые пороки – д1адахалур доцу сакхташ

неискренний, -яя, -ее даггара доцу; ~ие отношения - даггара йоцу юкъаметтигаш

неискренность ж даггара цахилар

неискушённый, -ая, -ое кхетта доцу, доьлла доцу; ~ в политике человек- политиких воьлла воцу стаг

неисполнимый, -ая, -ое кхочушдалур доцу, кхочушхир доцу; ~ая мечта - кхочушхир йоцу ойла

неиспользованный, -ая, -ое пайда эцаза; ~ отпуск - пайда эцаза отпуск

неиспорченный, -ая, -ое телхина доцу, дохийна доцу; ~ое сердце - телхина доцу дог

неисправимый, -ая, -ое талур доцу; ~ шалун - талур воцу хьарцхьараниг

неисправность ж 1) (дефект) доьхнарг; ~ машины - машинан йоьхнарг 2) (в платежах и т. п.) кхачам бацар

неисправный, -ая, -ое 1) (повреждённый) доьхна 2) разг. (неаккуратный, неисполнительный) кхачаме доцу; ~ плательщик- кхачаме воцу такхархо

неисследованный, -ая, -ое таллаза, теллина доцу

неиссякаемый, -ая, -ое кхачалур доцу; ~ ая энергия - кхачалур боцу ницкъ; ~ый родник- кхачалур доцу шовда

неистовство с 1) (исступление) чуьрадалар; прийти в ~ - чуьравала2) (жестокость) луьралла

неистовствовать несов. 1) чуьравийла, луьра хила 2) (проявлять жестокость) луьра хила

неистовый, -ая, -ое чуьрадаьлла, луьра; ~ое упорство - чуьраваьлла юхахьаралла; ~ая буря - луьра дарц

неистощимый, -ая, -ое кхачалур доцу; ~ запас нефти - нефтан кхачалур йоцу т1аьхьало

неистребимый, -ая, -ое х1аллакдалур доцу, дайалур доцу, довр доцу; ~ая ненависть к врагу- мостаг1чуьнга болу бовр боцу цабезам

неисцелимый, -ая, -ое толур доцу, дерзалур доцу; ~ая болезнь - йоьрзур йоцу цамгар

неисчерпаемый, -ая, -ое см. неистощимый

неисчислимый, -ая, -ое хьесап доцу, чот йоцу

нейрон м анат. нейрон

нейтрализация ж 1) (напр. государства) юкъацаг1ертийтар 2) перен. (напр. влияния) юкъанаккъара дар, малдар, дайар 3) хим. мусталла яйар

нейтрализовать сов. и несов. 1) кого-что (сделать нейтральным) юкъаг1ертар дайа 2) что, перен. (ослабить, уничтожить влияние и т. д.) юкъанаккъара дан, дайа, малдан; ~ силу- ницкъ малбан 3) что, хим. мусталла яйа; ~ раствор- растворан мусталла яйа

нейтралитет м юкъацаг1ертар, нейтралитет; нарушить ~ - юкъацаг1ертар дохо

нейтральность ж 1) (невмешательство) кжъацаг1ертар 2) хим. нейтральность

нейтральный, -ая, -ое 1) (не участвующий) кжъа ца г1ерта, нейтральни [йолу], нейтралитет йолу; ~ые государства - нейтралитет йолу пачхьалкхаш 2) хим. нейтральни; ~ый раствор- нейтральни раствор

нейтрон м физ. нейтрон

нейтронный, -ая, -ое: ~ая бомба - нейтронан бомба

неказистый, -ая, -ое куц доцу

некачественный, -ая, -ое ледара; ~ ремонт - ледара ремонт

неквалифицированный, -ая, -ое 1) (не имеющий квалификации) говзалла йоцу; ~ рабочий -говзалла йоцу белхало 2) (не требующий квалификации) говзалла ца оьшу; ~ труд- говзалла ца оьшу къинхьегам

некий, -ая, -ое мест. неопр. хьенех, минех, цхьаъ; вас спрашивал ~ Цугаев - Цугаев бохуш цхьаъ вара шу хоьттуш

некогда 1 в знач. сказ. безл. йиш яц; мне ~ - сан йиш яц

некогда 2 нареч. (когда-то) мацах, цкъа; ~ здесь было озеро -мацах кхузахь 1ам хилла

некого [некому, некем, не о ком] мест. отриц. цхьа а (им. п.) вац; ~ туда послать- цига вахийта цхьа а вац; ~ спросить- хатта цхьа а вац; не у кого узнать об этом - цунах лаьцна хатта цхьа а вац; не для кого- цхьанна а; некому поручить это дело - и г1уллакх т1едилла цхьа а вац; не к кому обратиться - хатта цхьа а вац; его некем заменить - цуьнан метта xloттo стаг вац; не с кем поговорить - къамел дан ста г вац; не о ком говорить - вийца цхьа а вац

некомпетентный, -ая, -ое кхетам боцу, компетенци йоцу ; ~ человек - кхетам боцу стаг

некомплектный, -ая, -ое дюьззина доцу, комплект йоцу; ~ая дивизия - юьззина йоцу дивизи

некоронованный, -ая, -ое: ~ые короли - таж тиллаза паччахьаш

некорректный, -ая, -ое г1иллакхе воцу

некоторый, -ая, -ое 1) цхьана; с ~ого времени - цхьана хенахь дуьйна 2) в знач. сущ. мн. ~ые цхьаберш; ~ые думают иначе - цхьаболчарна кхечу кепара хета

некрасивый, -ая, -ое 1) (непривлекательный) хаза доцу, ирча; ~ое лицо - ирча юьхь; ~ый почерк - ирча хат1 2) разг. (непорядочный) хаза доцу; ~ый поступок- хаза доцу х1ума

некредитоспособность ж фин. кредит цатакхадалар

некредитоспособный, -ая, -ое фин. кредит ца такхалун; ~ должник - кредит ца такхалун декхархо

некритический, -ая, -ое критически доцу; ~ое отношение к делу- г1уллакх т1ехь критически цахилар

некролог м кадам, некролог

некстати нареч. ца оьшшучохь, хьаштдоццучохь; ~ пришёл - хьаштвоццучохь веана

нектар м бот. дургал

некто мест. неопр. (т.к. им. п.) хьенех, минех, цхьаъ

некуда нареч., с неопр. меттиг яц; ему ~ идти - цуьнан ваха меттиг яц ; торопиться ~- сихвала оьшуш меттиг яц; дальше ехать ~! - кхин д1аваха меттиг яц!; кхин д1аг1ойла яц!

некультурность ж оьзда цахилар, культура цахилар; ~ поведения - оьзда цалелар

некультурный, -ая, -ое 1) (без навыков культуры) оьзда доцу 2) (отсталый) культура йоцу 3) (дикорастущий) акха

некурящий, -ая, -ее 1. цигаьрка ца узу, цигаьрка узуш доцу 2. в знач. сущ. м цигаьрка цаузург

неладно I. нареч. ларт1ахь доцуш, тайна доцуш 2. в знач. сказ. ларт1ахь дац, тайна дац; тут что-то ~ - кхузахь цхьаъ-м ларт1ахь дац

неладный, -ая, -ое разг. ларт1ахь доцу, тайна доцу; будь ты (он) неладен!- хайра ма хуьлда хьох (цунах)!

нелады мн. разг. тайна цахилар; у них ~ - уьш тайна бац

неласковый, -ая, -ое к1еда-мерза доцу

нелегальный, -ая, -ое маьрша доцу; ~ая литература - маьрша йоцу литература; жить где-л. ~о (нареч.)- цхьанхьа къайлахь ваха; на ~ом положении - къайлахьчу хьолехь

нелёгкая ж разг.: ~ его принесла! - мича ден букъе кхечи xlapa!; куда тебя ~ несёт? - мича ден букъе воьду хьо?

нелёгкий, -ая, -ое 1) (тяжёлый) дайн доцу 2) (трудный) атта доцу; ~ая задача - атта йоцу задача

нелегко нареч. I. атта доцуш 2. в знач. сказ. безл. (трудно) атта дац; ему ~ - цунна атта дац

нелепо 1. нареч. ларт1ахь доцу; ~ выглядеть – ларт1ахь воцуш хета 2. в знач. сказ. безл. сонта ду, ларт1ахь дац; идти туда ~ - цига ваха ларт1ахь дац; ~ так поступать- иштта хила ларт1ахь дац

нелепость ж 1) (бессмысленность) ларт1ахь цахилар; ~ его поведения была очевидна - цуьнан леларан ларт1ахь цахилар гуш дара 2) (поступок) ларт1ахь доцур

нелепый, -ая, -ое 1) (бессмысленный) ларт1ахь доцу 2) (неуклюжий, несуразный) партал

нелестный, -ая, -ое хастор доцу

нелётный, -ая, -ое: ~ая погода - кема ца лела де

нелишне нареч. в знач. сказ. безл. сов доцуш, зен доцуш; ~ отметить - билгалдарх зен дац

неловкий, -ая, -ое 1) (неуклюжий) партал, т1ахъаьлла доцу, каде доцу; (неудобный) б1ег1ийла доцу; он очень неловок- и ч1ог1а партал ву; стоять в ~ой позе – б1ег1ийла доцчу кепара латта 2) (затруднительный) хала; попасть в ~ое положение – холчух1отта

неловко 1. нареч. (неудобно) б1ег1ийла доцуш; ~ сесть – б1ег1ийла доцуш охьахаа 2. в знач. сказ. безл. б1ег1ийла дац; мне ~ -суна б1ег1ийла дац

неловкость ж 1) (неуклюжесть) т1ахъаьлла цахилар, каде цахилар, парталалла, буьйдалла; (неудобство) б1ег1ийла цахилар 2) (затруднительность) б1ег1ийла цахилар; чувствовать ~ - б1ег1ийла ца хета

нелогичный, -ая, -ое хьекъале доцу; (противоречивый) хат1 доцу; ~ поступок- хат1 доцу х1ума

нелояльный, -ая, -ое муьт1ахь доцу; ~ человек- муьт1ахь воцу стаг

нельзя нареч. в знач. сказ. чаще с неопр. 1) (нет возможности) йиш яц, амал дац, таро яц; мне ~ было прийти!- сан ван таро яцара; никогда ~ знать- цхьа а хаа амал дац; на него ~ положиться - цунах тешна 1ан мегар дац; ~ не согласиться - реза ца хила йиш яц 2) (не разрешается) ца мега; так поступать ~ - иштта хила мегар дац; здесь шуметь ~ - кхузахь г1овг1а ян мегар дац ; как ~ лучше- кхин дикаха хуьлийла доцуш; ~ ли? -мегар дац те?, амал дац те?, таро яц те?

нелюбезный, -ая, -ое безаме доцу; ~ ответ - безаме доцу жоп

нелюбимый, -ая, -ое [дукха] ца деза; ~ ребёнок - ца деза бер

нелюбовь ж цабезам, дезаш цахилар, безам цахилар

нелюдим м, ~ка ж схьаийна воцург, [нахах] къехкарг

нелюдимый, -ая, -ое 1) (необщительный) къехка, схьаийна доцу 2) (безлюдный) нах боцу

нём (с предлогами) предл. п. от он и оно; я о ~ не думаю - со цуьнан (род. п.) ойла еш вац; я сказал при ~ - ас иза (им. п.) а волуш элира

немаловажный, -ая, -ое к1езиг доцу, тоъал; ~ая причина - тоъал бахьана

немалый, -ая, -ое (о количестве) к1езиг доцу; жима доцу; мы прошли ~ый путь - оха к1езиг некъ ца бина; заплатить ~ые деньги – к1езиг ахча ца дала; пришлось ~о (нареч.) потрудиться – к1езиг къахьега ца дийзира

немаркий, -ая, -ое бех ца лун; ~ материал - бех ца лун к1ади

немедленный, -ая, -ое хьем боцу; ~ый ответ - хьем боцу жоп; ~о (нареч.) принять меры - хьем боцуш г1уллакх дан

немедля нареч. хьем ца беш, хьем боцуш; отправиться ~ - хьем ца беш, д1аваха

немеркнущий, -ая, -ее бадлур доцу, довр доцу; ~ая слава - довр доцу сий

неметалл м хим. цаметалл

неметь несов. 1) (терять дар речи) мотт саца 2) (цепенеть, коченеть) лаха; у меня пальцы ~ют от холода -шелонна лехна сан п1елгаш

немецкий, -ая, -ее немцойн; ~ язык -немцойн мотт

немилосердный, -ая, -ое къинхетам боцу, къинхетамза; ~ поступок - къинхетамза г1уллакх

немилость ж къинхетамзалла; впасть a ~ть - къинхетамера вала; быть в ~ти - къинхетамха ваьлла хила

немилый, -ая, -ое 1. фольк. ца веза[ш волу], безам боцу 2. в знач. сущ. ~ый м цавезарг; ~ая ж цаезарг

неминуемый, -ая, -ое хилаза ца долу; ~ая встреча - хилаза ца долу вовшахкхетар

немногие мн. к1еззиг [берш]; ~ вернулись домой – к1еззиг берш бирзира ц1а

немного нареч. к1еззиг; времени осталось ~ - к1еззиг хан йисна; ~ болит голова – к1еззиг корта лозу

немногое с к1еззиг [дерг]; он вспомнил лишь ~ое – к1еззиг дерг бен дага ца деара цунна; ~им больше- к1еззиг алсам

немногословный, -ая, -ое I) доцца, дехз доцу; ~ ответ - доцца жоп 2) (о человеке) дукха луьйш воцу, деха ца дуьйцу (или ден), хабарна т1ера воцу

немногочисленный, -ая, -ое к1еззиго, дукхаха (или доккха) доцу; ~ отряд – к1еззиго отряд

немножко нареч. уменьш. К1еззиг; см. тж. немного

неможется в знач. сказ. безл., кому, прост.: мне ~ - суна магац

немой, -ая, -ое 1. 1) (не говорящий) мотт ца хуу; ~ой от рождения - вешшехь мотт ца хуу 2) перен. (молчаливый) вист ца хуьлу; (спокойный) тийна, дагахь; ~ое обожание - дагахь везар 2. в знач. сущ. ~ой м мотт цахуург ; ~ая карта - геогр. т1ехь ц1ерш йоцу карта

немолодой, -ая, -ое къона доцу, хенара

немота ж мотт цахаар

немочь ж прост. см. немощь

немощный, -ая, -ое г1орасиза, гlopa доцу, эг1аза; ~ старец - гlopa доцу воккха стаг

немощь ж эг1азалла, г1орасизалла

нему (с предлогами) дат. п. от он и оно; к ~ - цуьнга

немудрено в знач. сказ. безл. хьекъале дац, тамаша бац; ~, что он этого не знает - цунна и цахаар тамаша бац

немудрёный, -ая, -ое разг. чолхе доцу,хала доцу; ~ая задача - чолхе йоцу задача

немцы мн. (ед. ~ец м, ~ка ж немцо) немцой

немыслимый, -ая, -ое (невозможный) ойла ялур йоцу; (трудный) хила йиш йоцу, амал доцу; ~ые для работы условия - болх бан амал доцу хьелаш

ненавидеть несов., кого-что ца деза; ~ врага – мостаг1 ца веза

ненавистник м цавезарг; ~ца ж цаезарг

ненавистный, -ая, -ое ца дёза[ш доцу]; ~ враг - ца веза мостаг1

ненависть ж хьаг1, цабезам, ачо, гамо; питать ~ к кому-л. - цхьаьнца гамо хила

ненаглядный, -ая, -ое 1. хьоме, дукхадеза, дезаделла 2. в знач. сущ. ~ый м, ~ая ж деган безам

ненадёжность ж 1) тешам цахилар 2) (непрочность) тешам цахилар; ~ крепления - тешам боцу ч1аг1о

ненадёжный, -ая, -ое 1) (не внушающий доверия) тешам боцу 2) (непрочный) тешам боцу; ~ мост -тешам боцу т1ай

ненадобность ж хьашт цахилар, оьшуш цахилар, цаэшар; выбросить за ~ю - оьшуш цахиларна д1акхосса

ненадолго нареч. к1еззигчу ханна; уехать ~ -к1еззигчу ханна д1аваха

ненаказуемый, -ая, -ое та1зар ца ден; ~ое деяние юр. та1зар ца ден х1ума (или г1уллакх)

ненамеренный, -ая, -ое ца хууш

ненамного нареч. дукха доцу; ~ опоздать - дукха т1аьхьа ца виса

ненападение с т1ецалатар; договор о ~и – т1ецалатаран барт

ненароком нареч. разг. дагахь а доцуш, ца хууш; зайти куда-л. ~ - дагахь а доцуш цхьанхьа чуваха

ненастный, -ая, -ое йочане, дог1анаш оьху; ~ день - йочане де

ненастье с йочана, кхоьлина хилар; осеннее ~ - гуьйренан йочана

ненасытность ж 1) (прожорливость) сутаралла 2) перен. (жадность) ца1абар

ненасытный, -ая, -ое 1) (прожорливый) сутара 2) перен. (жадный) 1ебаш воцу, ца 1еба

ненасыщенный, -ая, -ое: ~ раствор хим. 1абоза раствор

ненаучный, -ая, -ое 1илманца доцу, 1илмане доцу

ненецкий, -ая, -ое ненцойн; ~ язык - ненцойн мотт

ненормальность ж ларт1ахь цахилар

ненормальный, -ая, -ое 1. 1) ларт1ахь доцу; ~ая толщина – ларт1ахь йоцу стоммалла 2) разг. (психически больной) ларт1ахь доцу 2. в знач. сущ. ~ый м ларт1ахь воцург; ~ая ж ларт1ахь йоцург

ненормированный, -ая, -ое норма йоцу; ~ труд - норма йоцу къинхьегам

неношеный, -ая, -ое разг. лелоза, лелийна доцу; ~ая обувь- лелоза мача

ненужный, -ая, -ое ца оьшу, хьашт доцу; ~ая трата времени - хьашт доиуш хан яйар

ненцы мн. (ед. ~ец м, ~ка ж ненцо) ненцой

необдуманный, -ая, -ое ойланза, ойла яза; ~ое решение- ойла яза бина сацам; поступить ~о (нареч.) - ойла ца еш дан

необеспеченность ж таро цахилар, таро йоцуш хилар; ~ жизни - дахаран таро цахилар

необеспеченный, -ая, -ое 1) (о человеке) таро йоцу; ~ые люди - таро йоцу нах 2) фин. (не имеющий денежного обеспечения) ахча доцу; ~ый счёт- ахча доцу счёт

необитаемый, -ая, -ое пана; ~ остров - пана гlaйpe

необлагаемый, -ая, -ое ял ца йоккху; ~ налогом - налог ца туху; ~ пошлиной - ял ца йоккху

необмолоченный, -ая, -ое араза

необожжённый, -ая, -ое даттаза; изделия из ~ой глины - яттаза кхийра х1ума

необозримый, -ая, -ое доза доцу, б1аьрго ма-лоцу; ~ые поля – б1аьрго ма-лоцу аренаш

необоснованность ж бух цахилар, схьалаца х1ума цахилар; ~ обвинения - схьалаца х1ума доцу бехкевар

необоснованный, -ая, -ое бух боцу [ш долу], схьалаца х1ума доцу; ~ упрёк - бух боцу loттap

необработанный, -ая, -ое чорда; (необделанный) тодаза, кечдаза [долу]; ~ая земля - кечдаза латта; ~ое сырьё- кечдаза сурсат; ~ое дерево- тояза дечиг; ~ый камень - тобаза т1улг; ~ая статья - тояза статья

необразованность ж дешна цахилар, образовани цахилар

необразованный, -ая, -ое дешна доцу, образовани йоцу; ~ человек - образовани йоцу стаг

необратимый, -ая, -ое хилаза ца долу; ~ые изменения - хилаза ца болу хийцамаш; ~ый процесс - хилаза ца йолу процесс

необременительный, -ая, -ое хало ца ен (или ца хуьлу), хуьлуш хало йоцу; ~ые налоги - хало ца ен налогаш

необузданность ж эрг1адалла

необузданный, -ая, -ое эрг1ада; ~ характер – эрг1ада амал

необутый, -ая, -ое когаш 1уьйра

необученный, -ая, -ое (о человеке) 1амоза; (о животных) кара1амоза [долу]

необходимо в знач. сказ. оьшу, оьшуш ду, хьашт ду; ~ принять меры - гlaйгla бан оьшуш ду; это крайне ~ - иза ч1ог1а хьашт ду

необходимость ж оьшуш хилар, хьашт хилар; в случае ~и - нагахь хьашт хилахь; нет ~и - оьшуш меттиг яц; предметы первой ~и - хьалхарчу хьаштийн х1уманаш

необходимый, -ая, -ое I. (очень нужный) оьшу[ш долу], хьашт долу; ~ый человек- оьшу стаг 2. в знач. сущ. ~ое с оьшуш дерг, хьашт дерг; взять с собой всё ~ое - ерриг а шена оьшуш ерг схьаэца

необщительный, -ая, -ое ийна доцу, т1екере йоцу; быть ~ ым – т1екере ца хила

необъёзженный, -ая, -ое: ~ая лошадь - 1амийза говр

необъективность ж озабезам, озабезамалла, хьакъ ма-дду цахилар

необъективный, -ая, -ое озабезаме, хьакъ ма-дду доцу

необъяснимый, -ая, -ое духе кхуьур воцу; ~ое явление- духе кхуьур воцу х1ума

необъятный, -ая, -ое 1аламат доккха, барам боцу; ~ая страна - 1аламат боккха мохк

необыкновенно 1. нареч. (очень) 1аламат; ~ большой - Iаламат доккха 2. в знач. сказ. (удивительно) тамаша бу, тера-мера дац; это ~! - и тамаша бу!

необыкновенный, -ая, -ое 1) (редко встречающийся) тамашена, башха; ~ое происшествие - тамашена х1ума 2) (чрезвычайный) 1аламат ч1ог1а; ~ые морозы - 1аламат ч1ог1а шелонаш

необычайный, -ая, -ое 1аламат ч1ог1а, къаьсттина, тамашена, башха

необычный, -ая, -ое башха

необязательность ж ца дича а магар, т1ехь цахилар, декхарийлахь цахилар

необязательный, -ая, -ое ца дича а мега, т1ехь доцу, декхарийлахь доцу; ~ курс лекций - ца ешча а мегаш йолу лекцийн курс

неограниченный, -ая, -ое барамаза, доза доцу,барам боцу; ~ая монархия - доза доцу 1едалан мукъ паччахьан карахь болу пачхьалкх; ~ые возможности - барамаза таронаш

неодетый, -ая, -ое х1ума юхаза

неодинаковый, -ая, -ое цхьатера доцу, цхьабосса доцу

неоднократный, -ая, -ое масийттазза

неоднородный, -ая, -ое тайп-тайпанара, цхьанатайпанза

неодобрение с къобалцадар, цамагор; высказать своё ~ - ша къобалцадар хаийта

неодобрительный, -ая, -ое магош доцу, къобал ца ден

неодолимый, -ая, -ое эшалур доцу; ~ая сила - эшалур боцу ницкъ

неодушевлённый, -ая, -ое [чохь] са доцу, дийна доцу; ~ предмет- чохь са доцу х1ума

неожиданность ж дагахь доцург, ц1еххьашха хилларг; это для нас не было ~ю-и тхуна дагахь цахилларг дац

неожиданный, -ая, -ое дагахь а доцу; ~ый гость- дагахь а воцу хьаша; совсем ~о (нареч.) -данне а дагахь а доцуш

неокончательный, -ая, -ое т1аьххьара доцу

неоконченный, -ая, -ое чекхдалаза, чекхдаккхаза; ~ разговор- чекхдалаза къамел

неоновый, -ая, -ое неонан; ~ая лампа - неонан лампа

неопасный, -ая, -ое кхераме доцу

неоперабельный, -ая, -ое неоперабелан; ~ больной - неоперабелан цамгархо

неоперившийся, -аяся, -ееся 1) чо балаза [долу], мас ялаза [долу]; ~ птенец - чо балаза чантал 2) перен. (неопытный) ког меттах1оттаза; ~ юнец - ког меттах1оттаза жима стаг

неописуемый, -ая, -ое 1) дийцина ца валлал; ~о (нареч.) плохие условия - дийцина ца валлал вон хьелаш 2) (чрезвычайный) 1аламат ч1ог1а; ~ая радость - 1аламат ч1ог1а хазахетар

неоплатный, -ая, -ое: ~ый долг такхалур доцу декхар; я ваш ~ый должник, я перед вами в ~ом долгу- хьуна д1атакхалур доцчу декхарийлахь ву-кх со

неоплаченный, -ая, -ое такхаза, текхна доцу

неопознанный, -ая, -ое ца девзина, девзина доцу

неоправданный, -ая, -ое (нецелесообразный) ца оьшу, дан ца деза[ш долу]; ~ расход - ца оьшу харж

неопределённый, -ая, -ое 1) (точно не установленный) къастамза, билггал доцу; человек ~ых занятий -болх билггал боцу стаг 2) (неотчётливый) къаьсташ доцу; (уклончивый) сецна доцу; ~ый ответ- сецна доцу жоп 3) грам. билгалза; ~ая форма глагола - хандешан билгалза кеп; ~ые местоимения- къастамза ц1ерметдешнаш

неопровержимый, -ая, -ое юхатохалур доцу; ~ факт - юхатохалур доцу хилларг

неопрятность ж хат1 цахилар

неопрятный, -ая, -ое хат1 доцу

неопубликованный, -ая, -ое зорба тохаза, арахецаза

неопытность ж доьлла цахилар; по ~и - воьлла цахиларна

неопытный, -ая, -ое доьлла доцу; шардалаза [долу]; ~ врач - шарвалаза волу лор

неорганизованность ж чидамзалла; ~ ученика - дешархочун чидамзалла

неорганизованный, -ая, -ое 1) чидамза; ~ый ученик- чидамза дешархо; действовать ~о (нареч.)- чидамза дан 2) (не состоящий в организации) низамза

неорганический, -ая, -ое 1) чохь са доцу, дийна доцу; ~ая природа - дийна доцу 1алам 2) неорганически; ~ая химия - неорганически хими

неосведомлённость ж девзаш цахилар, хууш цахилар

неосведомлённый, -ая, -ое девзаш воцу, хууш воцу

неосёдланный, -ая, -ое яйдакх, нуьйр тиллаза; скачки на ~ых лошадях - яйдакх говраш хахкар

неослабный, -ая, -ое малдеш доцу, маллуш доцу; ~ый надзор- малбеш боцу тергам; держать под ~ым вниманием - мал ца беш т1ехь, тидам латто

неосмотрительность ж т1аьхьенан ойла цаяр; ларлуш цахилар (неосторожность)

неосмотрительный, -ая, -ое (действующий без осмотрительности) ларлуш воцу; (неосторожный) ларлуш ца дина

неосновательный, -ая, -ое 1) (необоснованный) бух боцу, схьалаца х1ума доцу, бахьана доцу; ~ое обвинение- бахьана доцуш бехкевар 2) (легкомысленный) дагахь х1ума доцу, т1аламза; ~ый человек – т1аламза стаг

неосознанный, -ая, -ое кхетаза, ца кхеташ дина, кхетта доцу; ~ поступок- ца кхеташ дина х1ума

неоспоримый, -ая, -ое къуьйсийла йоцу; ~ая истина - къуьйсийла йоцу бакъдерг

неосторожность ж ларлуш цахилар, ледарло; допустить ~ - ледарло ялийта

неосторожный, -ая, -ое ларлуш доцу; ~ое обращение с огнём – ц1е ларлуш цалелор; ~ое убийство юр.-ларцаваларна стаг вер; поступить ~о (нареч.)- лар ца луш дан

неосуществимый, -ая, -ое далур доцу, кхочушдалур доцу; ~ план - кхочушъялур йоцу план

неосязаемый, -ая, -ое хаалуш доцу; ~ые результаты - хаалуш доцу жам1аш

неотвратимость ж [хилаза] цадалар; ~ наказания -хилаза ца долу та1зар

неотвратимый, -ая, -ое хилаза ца долу, ца хилча ца долу; ~ая опасность- хилаза ца болу кхерам

неотвязный, -ая, -ое дагара ца йолу; ~ая мысль- дагара ца йолу ойла

неотделимый, -ая, -ое вовшахдаккхалур доцу, къасталур доцу

неотёсанный, -ая, -ое 1) агаза, хьакхаза долу, тодаза, шардаза долу; ~ камень- тобаза т1улг 2) перен. разг. (грубый) шога, к1оршаме; ~ человек- шога стаг

неоткуда нареч. меттиг яц; мне ~ достать эту книгу- и книга каро меттиг яц сан

неотложный, -ая, -ое т1аьхьататта йиш йоцу, т1аьхьадаккха йиш йоцу; ~ое дело – т1аьхьататта йиш йоцу г1уллакх; ~ая [медицинская] помощь – т1аьхьататта йиш йоцу [медицинин] г1о

неотлучный, -ая, -ое т1ерадолуш доцу; ~о (нареч.) находиться при ком-л. - тlepa д1а ца волуш цхьаъ волчохь 1ан

неотразмый, -ая, -ое 1) юхатохалур доцу, дуьхьало ялур йоцу; ~ая атака ферзём - дуьхьало ялур йоцу ферзан атака 2) перен. (захватывающий, чрезвычайный) 1аламат ч1ог1а; ~ое впечатление - 1аламат ч1ог1а битам

неотступный, -ая, -ое юхавер воцу, т1аьхьара вер воцу; ~о (нареч.) следовать за кем-л.- т1аьхьара ца волуш цхьанна т1аьхьавала; ~ые мысли - дагара ца йовлун ойланаш

неотчётливый, -ая, -ое къаьсташ доцу; ~ое произношение- дика къаьсташ доцу лер

неотъёмлемый, -ая, -ое д1адаккхалур доцу; ~ое право- д1аяккхалур йоцу бакъо

неофициальный, -ая, -ое официальни доцу; ~ое сообщение - официальни боцу хаам; ~ый визит -официальни йоцу визит

неохота ж I. (нежелание) цалаар, дог цадар; пошёл с ~ой -дог ца дог1уш вахара 2.в знач. сказ., кому с неопр., разг. (не хочется, нет желания) ца лаьа, дог ца дог1у; мне ~а петь - илли ала дог ца дог1у сан

неохотный, -ая, -ое ца луу, дог ца дог1у; ~о (нареч.) согласиться - ца лууш реза хила

неоценимый, -ая, -ое мах аьлла вер воцу; ~ая услуга - мах аьлла вер воцу г1уллакх

неощутимый, -ая, -ое хаалуш доцу; ~ые затраты - хаалуш йоцу харжаш

непарнокопытный, -ая, -ое 1.: ~ое животное - цхьа берг йолу дийнат 2. в знач. сущ. ~ые мн. зоол. цхьа берг ерш

непарный, -ая, -ое (не составляющий пару) ший а доцу; (об обуви) цхьана коган; (о рукавицах и т. п.) цхьана куьйган

непартийный, -ая, -ое 1) (беспартийный) партехь воцу 2) ~ поступок- партица дог1уш доцу г1уллакх

непереводимый, -ая, -ое гоч далуш доцу, кхечу матте ца даккхалун; ~ое слово - гоч далуш доцу дош

непередаваемый, -ая, -ое д1адийцалур (или д1аалалур) доцу

непереходный, -ая, -ое: ~ глагол грам. кхечуьнга ца долу хандош

непечатный, -ая, -ое разг. зорба ца туху; ~ая брань - боьха дешнаш

неписаный, -ая, -ое разг. д1аяздина доцу, яздаза [долу]; ~ закон - яздаза [долу] закон

неплатёж м д1ацатакхар

неплатёжеспособнаый, -ая,-ое ца такхалун, такха таро йоцу; ~ое предприятие- такха таро йоцу предприяти неплателыцик м, ~ца ж цатекхнарг

неплодородность ж ялта цахьекъар

неплодородный, -ая, -ое ялта ца хьекъа, ялта хьекъаш доцу; ~ая почва - ялта ца хьекъа латта

неплохой, -ая, -ое вон доцу; ~ урожай - вон доцуш кхиъна ялташ; он неплохо (нареч.) поёт - вон ца локху цо йиш

непобедимость ж цаэшадалар, эшалур доцуш хилар

непобедимый, -ая, -ое эшалур доцу

неповадно в знач. сказ. безл. разг.: чтобы другим ~ было - кхечаьрга ца дайта; кхечарна ца марздалийта

неповинный, -ая, -ое бехк боцу, гуьнахь доцу; он неповинен в этом - кху т1ехь цуьнан бехк бац

неповиновение с муьтахь цахилар, аьлларг цадар

неповоротливость ж парталалла, каде (или т1ахъаьлла) цахилар

неповоротливый, -ая, -ое партал, каде (или т1ахъаьлла) доцу

неповторимый, -ая, -ое кхин хир доцу, юха хир доцу; ~ случай - юха хир доцу х1ума

непогода ж йочана; в ~у - йочана йолуш

непогрешимый, -ая, -ое 1) (не ошибающийся) г1алат ца волу 2)(достоверный) шеко йоцу; ~ вывод - шеко йоцу жам1

неподалёку нареч. гена доцуш; он живёт ~ - и гена воцуш вехаш ву

неподатливый, -ая, -ое 1) хала, дасталуш доцу; ~ узел - басталуш боцу шад 2) перен. (упрямый) юхахьара; ~ человек - юхахьара стаг

неподвижный, -ая, -ое 1) (не двигающийся) лелаш (или меттахъхьуьйш) доцу; ~ый предмет - меттахъхьуьйш йоцу х1ума; стоять ~о (нареч.)- меттах ца хьуьйш латта 2) перен. лелла ца волу, хьеме; ~ый человек- лелла ца волу стаг ; ~ое лицо- хийцалуш йоцу юьхь

неподдельный, -ая, -ое (сердечный) даггара; ~ая радость- даггара хазахетар

неподкупность ж хьаналалла

неподкупный, -ая, -ое хьанал; ~ человек - хьанал стаг

неподобающий, -ая, -ее хьакъ (или бакъхьа) доцу, ца деза; говорить ~ие вещи - бакъхьа доцу х1уманаш дийца

неподражаемый, -ая, -ое башха

неподсудный, -ая, -ое юр. суьдехула доцу; ~ое дело- суьдехула доцу г1уллакх

неподходящий, -ая, -ее б1ег1ийла йоцу, аьтто боцу; (негодный) мегар доцу; ~ие условия - б1ег1ийла йоцу хьелаш

неподчинение с муьт1ахь цахилар, аьлларг цадар

непозволительный, -ая, -ое бакър йоцу, пурба доцу, мегар доцу; ~ые действия - мегар доцу г1уллакхаш

непознаваемый, -ая, -ое довзалур доцу

непоколебимый, -ая, -ое галдер доцу, шекдер доцу

непокорённый, -ая, -ое эшоза, къардаза

непокорный, -ая, -ое аьлларг деш доцу, муьт1ахь доцу

непокрытый, -ая, -ое 1уьйра, тиллаза, дерзина; с ~ой головой - корта 1уьйра

неполадки мн. (ед. ~а ж) 1) (расстройство в работе чего-л.) тайна цахилар, тайна цадар; ~а в работе машины- машино болх тайна цабар 2) (нелады) тайна цахилар; (ссора) цатамаш; семейные ~и - доьзалан тайна цахилар

неполноправный, -ая, -ое юьззина бакъонаш йоцу

неполнота ж дуьззина цахилар, кхоччуш цахилар; ~ сведений - хаамаш буьззина цахилар

неполноценный, -ая, -ое мах ца кхочу, буьззинчу мехала доцу; (недоразвитый) ц1ода

неполный, -ая, -ое 1) дузаза, дуьзна доцу; ~ое ведро - дуьзна доцу ведар 2) (незаконченный) чекхдаккхаза, кхоччуш доцу; ~ый курс обучения - кхоччуш йоцу дешаран курс; ~ая средняя школа - юьззина йоцу юккъера школа; ~ое предложение грам. юьззина йоцу предложени

непомерный, -ая, -ое т1ехдоккха; барам боцу; ~о (нареч.) тяжёлая работа - барам боцуш хала болх

непонимание с цакхетар, кхеташ цахилар

непонятливость ж цакхетар, ца кхеташ хилар

непонятливый, -ая, -ое ца кхета, кхетаме доцу; ~ ребёнок- ца кхета бер

непонятно 1. нареч. ца кхеташ 2. в знач. сказ. безл. кхеташ дац; мне ~ - со кхеташ вац

непонятный, -ая, -ое 1) кхеташ доцу; ~ое слово- кхеташ доцу дош 2) (странный) кхетар воцу, тамашена; ~ый случай - кхетар воцу х1ума

непопадание с [д1а]цакхетар

непоправимый, -ая, -ое толур доцу, нислур доцу; ~ая ошибка - нислур доцу г1алат

непорочный, -ая, -ое бехдаза; ~ая жизнь- бехдаза дахар

непорядок м къепалла цахилар

непорядочный, -ая, -ое кхепеза, къепе доцу; ~ человек - къепе воцу стаг

непосвящённый, -ая, -ое цадевзарг

непоседа м и ж, разг. синтемзаниг, синтем боцург (или байнарг)

непоседливый, -ая, -ое синтемза, синтем байна, синтем боцу; ~ ребёнок - синтемза бер

непосильный, -ая, -ое ницкъ ца кхочу; ~ое дело - ницкъ ца кхочу г1уллакх; ~ый труд - ницкъ ца кхочу къинхьегам

непоследовательность ж цхьаьнацадар

непоследовательный, -ая, -ое цхьаьна ца дог1у

непослушание с лацадог1ар

непослушный, -ая, -ое ладуг1уш доцу; ~ый ребёнок – ладуг1уш доцу бер; ~ые волосы – д1ахьаькхначохь ца совцу месаш

непосредственность ж даггаралла

непосредственный, -ая, -ое 1) (без промежуточных звеньев) т1едиллина, юкъарло йоцу; (прямо вытекающий) шех схьадблу; ~ый начальник – т1евиллина хьаькам; ~ый результат работы - балхах хила хьакъ дерг 2) (непринуждённый) даггара [долу] ; ~ая натура - цхьанадаггара стаг

непостижимый, -ая, -ое т1екхачалур доцу, духе кхиалур доцу, кхетар доцу ; уму ~о - ойла йна валлал

непостоянный, -ая, -ое цхьанаэшшара доцу; ~ человек - цхьанаэшшара воцу стаг

непостоянство с цхьанаэшшара цахилар

непотребный, -ая, -ое оьшуш доцу

непохожий, -ая, -ее тера доцу

непочатый, -ая, -ое разг. долоза [долу]; ~ая бутылка молока - долоза шурин шиша ; работы ~ый край - чот йоцуш шорта болх

непочтение с цаларар; за ~ к старшим- баккхийнаш цаларарна

непочтительность ж цаларар; наказать за ~ - цаларарна та1зар дан

непочтительный, -ая, -ое ца лору

неправда ж бакъдоцург ; всеми правдами и ~ми - бакъонца а, харцонца а

неправдоподобный, -ая, -ое бакъ доцу; бакъ хилар шеко иолу; ~ слух бакъ хилар шеко иолу хабар

неправедный, -ая, -ое уст. нийса [доцу], харц; ~ая жизнь - харц дахар

неправильно 1. нареч. нийса доцуш 2. в знач. сказ. нийса ца хила; это ~ - иза нийса дац

неправильность ж нийса цахилар

неправильный, -ая, -ое нийса доцу; ~ое решение- нийса боцу сацам; было бы ~ым считать- лерича, нийса хир дацара ; ~ая дробь мат. нийса йоцу дробь; ~ый глагол грам.- нийса доцу хандош

неправомерный, -ая, -ое бакъонца доцу, хила ца дог1у, хила дог1уш доцу; ~ поступок- хила дог1уш доцу г1уллакх

неправомочный, -ая, -ое бакъо йоцу; он неправомочен подписывать документы - документашна куьг та1о бакъо яц цуьнан

неправота ж харцо, бакъ цахилар

неправый, -ая, -ое харц, бакъ доцу; вы ~ы - шу бакъ дац; я был неправ - со бакъ вацара

непрактичность ж 1) г1уллакхна т1ера цахилар 2) б1ег1ийла цахилар; ср. непрактичный

непрактичный, -ая, -ое 1) (неделовитый) пайденза; ~ человек- пайденза стаг 2) (неудобный) б1ег1ийла доцу

непревзойдённый, -ая, -ое т1ехдаьлла доцу, кхин хила йиш йоцу; ~ая жестокость - кхин хила йиш йоцу къизалла; ~ый мастер - кхин дика хила йиш йоцу говзанча

непредвиденный, -ая, -ое хууш ца хилла, дагахь а доцу (или ца хилла); ~ сличай - дагахь а доцу х1ума

непреднамеренный, -ая, -ое ца хууш [дина], ларамаза; ~ое оскорбление- ларамаза сий дайар

непредумышленный, -ая, -ое ларамаза даьлла, ца хууш дина

непредусмотренный, -ая, -ое хир ду аьлла доцу

непредусмотрительный, -ая, -ое хиндолчуьнга ца хьожу[ш дина], т1аьхьенга ла ца дуг1у; хиндерг ца хуу

непрезентабельный, -ая, -ое куц доцу, б1аьрла доцу

непреклонность ж къарлур цахилар

непреклонный, -ая, -ое къарлур воцу; ~ характер - къарлур йоцу амал

непреложный, -ая, -ое 1) (неизменный, нерушимый) хийцалур (или дохалур) доцу; ~ый закон - хийцалур доцу закон 2) (неоспоримый) шеко йоцу, къийсам боцу; ~ая истина - шеко йоцу бакъдерг

непременный, -ая, -ое билггала; при ~ом условии, что... - билггала... битам болуш; я ~о (нареч.) приду- со билггала вогlyp ву

непреодолимый, -ая, -ое 1) даккхалур (или эшалур) доцу; ~ое препятствие -яккхалур йоцу дуьхьало 2) (очень сильный) 1аламат ч1ог1а; ~ое желание-1аламат ч1ог1а лаам

непререкаемый, -ая, -ое дуьхьало йоцу, къуьйсийла йоцу; ~ авторитет - къуьйсийла йоцу авторитет

непрерывность ж хаддаза (или саццаза) хилар; ~ стажа - стаж хаддаза хилар

непрерывный, -ая, -ое хаддаза (или саццаза) долу ; ~ая дробь мат.- чаккхенза дробь

непрестанный, -ая, -ое хаддаза (или саццаза) + прич.;. ~о (нареч.) дуют ветры - мехаш хаддаза хьоькху

неприветливый, -ая, -ое 1) (неласковый) т1екере доцу, к1еда-мерза доцу 2) (мрачный) т1екере доцу

непривлекательный, -ая, -ое безаме доцу

непривычка ж разг. 1емина цахилар, доьлла цахилар; с ~и -1емина цахиларна

непривычный, -ая, -ое 1емина (или доьлла) доцу; ~ые к работе руки - балхах доьлла доцу куьйгаш

неприглядный, -ая, -ое б1аьрла (или безаме) доцу

непригодность ж цамагар, мегаш цахилар

непригодный, -ая, -ое ца мега, мегаш доцу; он непригоден к работе - иза балхана мегаш вац

неприемлемый, -ая, -ое [т1еэца] мегар доцу, т1еэца йиш йоцу; ~ое решение – т1еэца йиш йоцу сацам

непризнание с т1ецаэцар; г1арацадалар

непризнанный, -ая, -ое г1арадалаза долу; ~ поэт – г1аравалаза волу поэт

неприкосновенность ж бехкелла, корта-мукъалла; ~ личности -стеган корта-мукъалла

неприкосновенный, -ая, -ое 1) (не подлежащий расходованию) дайа мегар доцу; ~ запас- яйа мегар йоцу т1аьхьало 2) (находящийся под защитой закона) бехке, корта-мукъа

неприкрашенный, -ая, -ое хаздаза, хаздина доцу; ~ая действительность - хаздина доцу дерг

неприкрытый, -ая, -ое (откровенный, явный) къайлаха доцу, къайладахьаза, хьулдаза; ~ая ложь- къайлабахьаза аьшпаш

неприличие с там бацар, товш цахилар

неприличный, -ая, -ое там боцу (или товш) доцу; ~ые слова- там боцу дешнаш; это ~о (нареч.)- и товш дац

неприменимый, -ая, -ое - мегар (или пайде) доцу

неприметный, -ая, -ое (незаметный) хаалуш (или гуш) доцу; (непримечательный) тоьлла (или эх1-аьлла) доцу; ~ая разница - хаалуш йоцу башхалла; ~ая внешность- эх1- аьлла доцу куц

непримиримость ж барт (или машар) хир цахилар; ~ противоречий –б1останаллийн барт хир цахилар

непримиримый, -ая, -ое машар хир боцу, барт хир боцу; ~ая борьба -машар хир боцу къийсам

непринуждённый, -ая, -ое ийзалуш (или къийлалуш) воцу, звхьаза; ~ая беседа- эвхьаза къамел; чувствовать себя ~о (нареч.) - ийза ца луш хила

неприручённый, -ая, -ое кара1амаза, эмалкан

неприспособленность ж доьлла (или д1атарделла) цахилар

неприспособленный, -ая, -ое доьлла доцу, д1атардалаза долу

непристойность ж (поведения) г1иллакхе (или бакъхьара) цахилар; (поступок, слова) бакъхьара доцург

непристойный, -ая, -ое бакъхьара (или г1иллакхе) доцу; ~ые слова - бакъхьара доцу дешнаш

неприступный, -ая, -ое 1) (такой, к которому трудно подойти) т1екхачалур воцу; (непобедимый) даккхалур доцу; ~ые вершины – т1екхачалур воцу лаьмнийн баххьаш; ~ая крепость - яккхалур йоцу г1ала 2) перен. (строгий) ч1ич1-аьлла, буьрса; ~ый начальник- ч1ич1-аьлла хьаькам

непритворный, -ая, -ое моттарг1анаш йоцу, моттарг1ане доцу; ~ое удивление- моттарг1ане доцу цецвалар

непритязательный, -ая, -ое т1ера воцу, тоаме

неприхотливый, -ая, -ое т1ера воцу, кхачаме, мадаре; он ~ в еде- юучунна т1ера вац иза

непричастность ж гуьнахь (или декъахь) цахилар

непричастный, -ая, -ое гуьнахь доцу, декъахь воцу; ~ к делу – г1уллакхан декъахь воцу

неприязненный, -ая, -ое цабезаме, гома, хьог1е

неприязнь ж гамо, цабезам, хьаг1

неприятель м мостаг1; разбить ~я - мостаг1 вохо

неприятельский, -ая, -ое мостаг1ийн

неприятно 1.нареч. халахеташ 2.в знач. сказ. безл. халахетта, цатам (или бохам) хилла; мне очень ~ - суна чloгla халахетта

неприятность ж цатам, халахетар, бохам; у него ~и - цунна бохамаш бевлла

неприятный, -ая, -ое там боцу, вон; ~ запах - вон хьожа; ~ разговор- там боцу къамел

непробудный, -ая, -ое: спать ~ым сном - велча саннз наб ян; ~ый пьяница - васта ца лун малархо; ~ое пьянство - хаддаза вехна лелар

непроверенный, -ая, -ое таллаза; сведения из ~ых источников - схьаевлла меттиг таллаза хаамаш; ~ые сведения - таллаза хаамаш

непроводник м физ. чакхцайолуьйтург

непроглядный, -ая, -ое: ~ая ночь - б1аьрга 1оьттича, п1елг а ца гун буьйса

непродолжительный, -ая, -ое деха доцу; ~ ый отпуск - еха йоцу отпуск ; в течение ~ого времени - дукха хан ялале

непродуктивный, -ая, -ое 1) (не приносящий пользы) хайр доцу, пайденза; ~ труд - пайденза къинхьегам 2) лингв. хайраза (керла дош ца кхуллу); ~ аффикс - хайраза аффикс

непроезжий, -ая, -ее лелаш доцу; ~ая дорога - лелаш боцу некъ

непрозрачный, -ая, -ое чекх са ца гун, чекх са гуш доцу

непроизводительноый, -ая, -ое 1) эвсара доцу; ~ый труд - эвсара боцу къинхьегам 2) (напрасный) эрна; ~ая трата времени- эрна хан яйар

непроизвольный, -ая, -ое лаамаза, кхетамза

непролазный, -ая, -ое чекхдалалур доцу; ~ая грязь - чекхвалалур воцу хатт

непромокаемый, -ая, -ое хи чекх ца долу

непроницаемый, -ая, -ое 1) чекх ца дблуьйту; ~ая перегородка – х1ума чекх ца йолу ога 2) перен. (скрытный) т1екхачалур доцу

непропорциональный, -ая, -ое пропорци йоцу; ~ое развитие чего-л. - цхьана х1уманан пропорци йоцу кхиам

непросвещённый, -ая, -ое дешна доцу, жех1ал

непростительный, -ая, -ое геч дан (или дита) йиш йоцу; ~ая халатность - геч дан йиш йоцу ледарло

непроходимый, -ая, -ое чекхдалалур доцу, чекх ца валалун; ~ое болото - чекхвалалур воцу уьшал ; ~ый дурак -воккха 1овдал

непрочный, -ая, -ое ч1ог1а доцу, онда доцу; ледара

непрошеный, -ая, -ое кхайкхаза долу, кхайкхаза деана; ~ гость - кхайкхаза веана хьаша

непутёвый, -ая, -ое прост. ларт1ахь доцу; ~ сын – ларт1ахь воцу к1ант

непьющий, -ая, -ее 1. ца молу, молуш доцу 2. в знач. сущ. м цамерг

неработоспособность ж болх ца балуш хилар, болх цабабалар

неработоспособный, -ая, -ое болх ца балун

нерабочий, -ая, -ее белхан доцу; болх ца бен; ~ее время - болх ца бен хан; ~ее настроение - болх бан дог дог1уш цахилар; ~ий скот - дужуш доцу хьайба

неравенство с 1) (в правах) нийсо цахилар 2) мат. нийсазалла

неравнодушный, -ая, -ое бен воцуш воцу; он неравнодушен к этому- цуьнца бен воцуш вац и

неравномерность ж цхьанаэшшара (или рож1ехь) цахилар

неравномерный, -ая, -ое цхьанаэшшара (или рожехь) доцу

неравноправие с бакъонаш цхьабосса цахилар; национальное ~ - къаьмнийн бакъонаш цхьабосса цахилар неравноправный, -ая, -ое бакъонаш цхьаъ (или цхьатерра) йоцу

неравный, -ая, -ое нийса (или цхьабосса, или цхьатерра) доцу; у них ~ые силы - церан ницкъаш цхьабосса бац ; ~ый брак - хьакъ доцу захало

нерадивость ж ледаралла

нерадивый, -ая, -ое ледара; ~ работник- ледара белхахо

неразбериха ж разг. кегари

неразборчивость ж 1) (нечёткость, неясность) цакхетар, цакъастар 2) (нетребовательность) цахержар; ~ в еде - юург цахержар

неразборчивый, -ая, -ое 1) (нечёткий, неясный) ца кхета, ца къаьста; ~ почерк- ца кхета хат1 2) (нетребовательный) бен доцу, бен ца хета; ~ читатель - бен воцу ешархо

неразвитость ж кхиъна ца хилар, кхиаза хилар

неразвитый, -ая, -ое 1) (физически или умственно) кхиаза, кхиъна доцу 2) (отсталый) т1аьхьадисна;

~ое хозяйство - кхиаза бахам

неразгаданный, -ая, -ое тидаза долу, духе кхиъна доцу; ~ая надпись- тидаза долу йоза

неразговорчивый, -ая, -ое хабарна xlepa доцу, тийна

неразделённый, -ая, -ое 1) декъна доцу; ~ое имущество - бекъна боцу бахам 2) перен. жоьпаза; ~ая любовь -жоьпаза безам

нераздельный, -ая, -ое декъалуш доцу; декъа ца лун; ~ое хозяйство - бекъа ца лун бахам

неразличимый, -ая, -ое къасталур доцу; къаьсташ доцу

неразложимый, -ая, -ое декъалуш доцу; ~ое число - декъалуш доцу терахь

неразлучный, -ая, -ое вовшах ца долу, вовшахкъаьсташ доцу; ~ые друзья - вовшахкъаьсташ боцу доттаг1ий

неразменный, -ая, -ое къастош доцу; ~ая монета- къастош доцу нахарт

неразрешённый, -ая, -ое 1) (запрещённый) магийна доцу, дихкина долу; ~ая игра - магийна доцу ловзар 2) (нерешённый) духе кхиаза; ~ый вопрос - духе кхиаза дер г

неразрешимый, -ая,-ое далур доцу къасталур доцу; ~ вопрос - къасталур доцу г1уллакх

неразрывный, -ая, -ое къасталур доцу; ~ая дружба - хедар доцу доттаг1алла; одно с другим ~о (нареч.) связано - цхьаъ вукханах къастаза дозуш ду

неразумный, -ая, -ое хьекъале доцу; кхе-таме доцу; ~ человек кхетаме воцу стаг

нерасположение с инкарло; душевное ~ - деган инкарло

нераспорядительность ж дола (или куьйгалла) цахаар

нераспорядительный, -ая, -ое дола (или куьйгалла) ца хуу

нераспространение с цадаржар, цадаржор; договор о ~и ядерного оружия - ядеран герз цадаржоран хьокъехь барт

нерастворимый, -ая, -ое дешаш доцу, ца деша

нерасторжимый, -ая, -ое дохалур доцу

нерасторопность ж парталалла

нерасторопный, -ая, -ое партал, к1еда, лелла волуш воцу, буьйда

нерасчётливый, -ая, -ое хьесап доцу; ~ человек - хьесап доцу стаг

нерациональный, -ая, -ое эвсаралла йоцу, беркат доцу[ш]

нерв м 1) анат. нерв; слуховой ~ - лерган нерв 2) мп. ~ы нерваш; крепкие ~ы – ч1ог1а нерваш; это действует мне на ~ы - сан дог эт1адо цо; играть на ~ах - дог эт1о

нервировать несов., кого дог эт1о, карзахдаха

нервничать несов. дог эт1а, карзахдийла

нервнобольной м, ~ая ж нерваш телхинарг

нервный, -ая, -ое 1) нервийн; ~ая система - нервийн система 2) (несдержанный) сиха, нерваш телхина, карзахе; ~ый человек - нерваш телхина стаг

нервозность ж карзахалла

нервозный, -ая, -ое карзахе; ~ человек- карзахе стаг

нереализованный, -ая, -ое д1аяккхаза; ~ая продукция – д1адахаза сурсаташ

нереальный, -ая, -ое (неосуществимый) кхочушдалур доцу; (несуществующий) доцу; бакъ доцу; ~ые планы- кхочушъялур йоцу планаш; это выглядит ~ым - кхочушдалур доцуш хетаделира

нерегулярный, -ая, -ое роже доцу; ~ая работа - роже боцу болх; автобус ходит ~о (нареч.) - автобус рожехь ца лела

нередкий, -ая, -ое нилха доцу; ~о (нареч.) кест-кеста

нерентабельный, -ая, -ое пайденза, харжаш меттах1оттош доцу, пайда луш доцу; ~ое производство - пайда луш йоцу производство

нерест м 1ов тасар

нереститься несов. 1ов таса

нерешительность ж ирко, ирколла, цах1оттар; быть в ~и - ца х1уттуш хила

нерешительный, -ая, -ое ирке, ца xlyттy

нержавеющий, -ая, -ее мекха лоцуш доцу; ~ая сталь - мекха лоцуш доцу болат

неробкий, -ая, -ое кхоьруш доцу, стешха доцу, озалуш доцу; он ~ого десятка - кхералур болчарах вац иза

неровный, -ая, -ое 1) (не прямой) нийса доцу; (не гладкий) шера доцу; ~ая дорога- шера боцу некъ 2) (неодинаковый) цхьатерра доцу, цхьабосса доцу; ~ый пульс - цхьатерра ца бетталун синпха; ~ый почерк - цхьабосса доцу хат1; ~ый характер - цхьатерра йоцу амал

нерушимый, -ая, -ое дохалур доцу; ~ая дружба - дохалур доцу доттаг1алла

неряха м и ж боьха леларг

неряшливость ж боьха лелар

неряшливый, -ая, -ое боьха лела

несамостоятельность ж лаамехь цахилар

несамостоятельный, -ая, -ое 1) лаамехь воцу; ~ый человек- лаамехь воцу стаг; ~ая работа - ша бина боцу болх 2) лингв. лаамаза

несбыточный, -ая, -ое кхочушхир доцу; ~ая мечта - кхочушхир йоцу ойла

несварение с: ~ желудка мед. ийънарг цалар; хьеро болх цабар

несведущий, -ая, -ее хууш воцу, девзаш воцу, кхеташ воцу

несвежий, -ая, -ее 1) (давнишний) керла доцу; ~ее мясо - керла доцу жижиг 2)(поблёкший) басадаьлла, беса; ~ие краски - беса басарш; ~ее лицо - беда юьхь 3) (нечистый) ц1ена доцу; ~ее бельё – ц1ена йоцу бедарш

несвоевременный, -ая, -ое шен хеннахь доцу; ~ая выдача денег - ахча шен хеннахь цадалар

несвойственный, -ая, -ое кому-чему-л. дог1уш доцу; это ему ~о - иза цуьнца дог1уш дац

несвязный, -ая, -ое дозуш доцу; ~ рассказ - дозуш доцу дийцар

несгибаемый, -ая, -ое охьатаь1ар (или дохор, или къарлур) доцу, юхавер воцу; ~ая воля - бохор боцу лаам несговорчивый, -ая, -ое т1е ца доьрзу, берта ца вог1у

несгораемый, -ая, -ое догуш доцу, ц1е ца лета; ~ шкаф – ц1е ца лета шкаф

несдержанность ж собаре цахилар; отличаться ~ю - собаре цахиларца билгалвала

несдержанный, -ая, -ое собаре доцу; ~ человек - собаре воцу стаг

несдобровать сов., кому вониг хила; кому-то из нас ~ - вайшиннах цхьанна-м вояиг хир ду

несерьёзность ж 1) (легкомысленность) ладамзалла 2) (незначительность) ладаме цахилар

несерьёзный, -ая, -ое 1) (легкомысленный) ладамза 2) (незначительный) ладам боцу; ~ая рана - ладам боцу чов

несимметричный, -ая, -ое симметри йоцу

нескладный, -ая, -ое 1) (неуклюжий) партал, кеп йоцу, хат1 меттахь доцу; ~ая фигура – хат1 меттахь доцу дег1 2) (бессвязный) дозуш доцу; ~ый рассказ - дозуш доцу дийцар

несклоняемый, -ая, -ое грам. легалуш доцу, хийцалуш доцу

несколько 1 числ. масех, масийтта; ~о раз, по ~у раз - масийттазза; в ~их местах - масех меттехь

несколько 2 нареч. (немного) г1ехьа, к1еззиг, жимма, мелла а; я ~ устал - со г1ехьа к1адвелла; надо сделать ~ - больше к1еззиг алсам дан деза

нескончаемый, -ая, -ое хедаш доцу, чекхдолуш доцу, кхачалур доцу; ~ путь- кхачалуш боцу некъ; ~ спор -хедаш боцу къийсаы

нескромный, -ая, -ое 1) (неделикатный) оьзда доцу 2) (хвастливый) дозалле 3) (бесстыдный) эхь доцу, эхь ца хета

нескрываемый, -ая, -ое хьулдеш (или къайлахьош) доцу; с ~ым удовольствием - хьулбеш боцчу томаца; с ~ой злобой - къайлахьош йоцчу оьг1азаллица

несложный, -ая, -ое чолхе (или хала) доцу; ~ механизм - чолхе йоцу механизм; ~ вопрос - хала доцу хаттар

неслыханный, -ая, -ое хезна доцу, цкъа а хилла доцу; ~ый успех - цкъа а ца хилла кхиам; это ~о! в знач. сказ.- и дуьйцуш а ца хезна!

неслышный, -ая, -ое хезаш доцу; ~ые шаги - хезаш доцу болар

несменяемый, -ая, -ое хийцалуш (или хуьйцуш) доцу

несметный, -ая, -ое чот йоцу; ~ые богатства - чот йоцу хьелаш

несмолкаемый, -ая, -ое соцуш (или д1атуьйш) доцу; ~ говор – д1атуьйш доцу лер

несмотря: ~ на предлог с вин. п. делахь а, глагол + суф. =шехь, =ахь а; ~ на сильный дождь, мы вышли из дома – ч1ог1а дог1а доьлххушехь, тхо ц1ера девлира; ~ ни на что – х1уъа хилахь а

несмываемый, -ая, -ое 1) д1адаккхалур (или д1ац1анлур, или д1адер) доцу; ~ое пятно- д1ац1анлур доцу томмаг1а 2) перен. т1ерадер доцу; ~ый позор – т1ерадер доцу эхь

несмышлёный, -ая, -ое разг. кхеташ доцу, ца кхета, кхетамза, кхетаме доцу; ~ малыш- ца кхета бер

несносный, -ая, -ое лалур доцу; ~ характер- лалур йоцу амал

несоблюдение с (правил и т. п.) цалеладар, ларцадар

несобранный, -ая, -ое ойла яьржина, ваьржина лела; ~ ученик - ваьржина лела лешархо

несовершеннолетие с кхиаза хилар

несовершеннолетний, -яя, -ее 1. кхиаза [долу], кхиъна далаза; ~яя девушка - кхиъна ялаза йо1 2. в знач. сущ. ~ий м, ~яя ж кхиазниг, кхиъна воцург

несовершенный 1, -ая, -ое кхачаме доцу; ~ая работа - кхачаме боцу болх

несовершенный 2, -ая, -ое: ~ вид грам. хилла ялаза кеп

несовершенство с кхачаме цахилар

несовместимость ж цхьаьнацадар, цхьанадог1уш цахилар; психологическая ~ - син1аткъамца цхьаьнацадар (или цхьаьнадог1уш цахилар)

несовместимый, -ая, -ое цхьаьнадог1уш (или тарлуш) доцу, цхьаьна ца дог1у; ~ые понятия - цхьаьна ца дог1у х1уманаш

несовпадение с 1) цхьаьнацанисдалар 2) мат. т1етт1ацанисдалар

несогласие с 1) (разногласие) барт цахилар, реза цахилар 2) (разлад) барт бохар, барт эг1ар 3) (отказ) реза цахилар

несогласииый, -ая, -ое реза воцу; быть ~ым с кем-л. - цхьанна реза воцуш хила; я не согласен с этим - со реза вац цунна

несогласованность ж барт боцуш хилар, уьйр йог1уш цахилар; ~ в работе - балхахь барт боцуш хилар

несогласованный, -ая, -ое барт боцу, уьйр йоцу; ~ая работа - барт боцу болх

несозвучный, -ая, -ое дог1уш доцу; ~ эпохе - заманца дог1уш доцу

несознательность ж кхетам цахилар, цакхетар

несознательный, -ая, -ое 1) ца кхеташ долу, кхетам боцу, хьекъал ца кхочу; ~ый ребёнок- кхетам боцу бер 2) (об отношениях к обязанностям) ца кхета, кхетам боцу, кхетамза; сделать ~о (нареч.)- ца кхеташ дан

несоизмеримый, -ая, -ое вовшашца дуста ца лун; юсталуш йоцу; ~ые величины- юсталуш йоцу йоккхаллаш

несокрушимый, -ая, -ое дохалур доцу; ~ая дружба - дохалур доцу доттаг1алла

несолидный, -ая, -ое товш доцу

несолоно нареч.: уйти ~ хлебавши разг. - йоттаза юхаверза

несомненно нареч., безл. сказ., вводн. сл. шеко йоццуш, дуьйцийла йоццуш; он, ~, прав - иза, дуьйцийла йоццуш, бакъ ву

несомненный, -ая, -ое шеко (или дуьйцийла) йоцу; ~ успех - шеко йоцу толам

несообразительность ж цакхетар, кхетаме (или хьекъал) цахилар

несообразительный, -ая, -ое кхетам боцу, хьекъал доцу

несообразность ж хьекъалехь цахилар

несообразный, -ая, -ое (не соответствующий чему-л.) ца дог1у, дог1уш доцу; ни с чем не сообразный -цхьаннахьа дилла а ца мега

несоответствие с цхьаьнадог1уш цахилар; ~ характеров - амалш цхьаьнайог1уш цахилар

несоразмерность ж барамехь цахилар

несоразмерный, -ая, -ое барамехь доцу

несостоятельность ж 1) тж. юр. таро; цахилар 2) перен. (необоснованность) бух цахилар

несостоятельный, -ая, -ое I) тж. юр. такха таро йоцу 2) (небогатый) хьал доцу, таро йоцу; ~ые люди - таро йоцу нах 3) перен. (необоснованный) бух боцу; ~ый вывод - бух боцу жам1

неспелый, -ая, -ое кхиаза, кхиъна доцу, хилла доцу, аьрга; ~ые яблоки - аьрга 1ежаш

неспешный, -ая, -ое сихо йоцу, сиха .доцу; ~ая работа - сиха боцу болх

неспокойный, -ая, -ое синтем боцу; ~ая жизнь - синтем боцу дахар; ~ая ночь - синтем боцу буьйса; он был неспокоен - и синтем боцуш вара

неспособность ж доьналла цахилар

неспособный, -ая, -ое 1) (неодарённый) гора доцу, доьналла доцу; ~ ученик- гора доцу дешархо 2) (непригодный для чего-л.) доьналла доцу; ~ к борьбе- къийса доьналла доцу

несправедливость ж нийсо цахилар, харцо

несправедливый, -ая, -ое нийса доцу; ~ый человек - нийса воцу стаг; ~ое мнение - нийса йоцу ойла

неспроста нареч. разг. лаг, цхьаъ доцуш; он приходил ~ - лаа ца веана иза

неспрягаемый, -ая, -ое грам.: ~ая форма глагола - хандешан хийца ца лун кеп

несравненно нареч. 1) (превосходно) барам боццуш; он ~ поёт - цо барам боццуш дика олу илли 2) при сравн. ст. дикка дикаха; он играет ~ лучше меня - цо асчул дикка дикаха локху

несравненный, -ая, -ое барам боцу, башха, 1аламат дика; ~ талант- башха пох1ма

несравнимый, -ая, -ое 1) (превосходный) кхин хила йиш йоццуш 2) (крайне непохожий) аьттехьа а доцу

нестандартный, -ая, -ое кепан йоцу; ~ая мебель - кепан йоцу мебель

нестерпимый, -ая, -ое лалуш (или сатохалуш) доцу; ~ холод - сатохалуш йоцу шело

нести несов. 1) кого-что дахьа, дан; он нёс на спине мешок с мукой - гихь деман гали дахьара цо 2) кого-что дан, дахьа; ~ ребёнка на руках - бер карахь дан (или дахьа); ~ в руке - карахь (или буйнахь) дан 3) что (выполнять) д1акхехьа; ~ обязанности кассира - кассиран декхарш д1акхехьа 4) что (терпеть) хила;

~ убытки - зенаш хила 5) что (вахту и т. п.) д1акхехьа; ~ дежурство - дежурство д1акхехьа 6) что (гнать, мчать) лехка, кхехьа; ветер несёт тучи - махо яхьа мархаш 7) безл. разг. (пахнуть, дуть) дан, эха; от него несёт табаком - цунах тонкин хьожа йог1у; откуда-то несёт холодом - шело йoгly (или оьху) цхьанахьара 8) что, разг. (болтать) дийца; ~ чепуху – к1адбоцург дийца 9) безл., кого, разг. (слабить) чуьйнаэха 10) что (яйца— о птицах) дан (xloaш) ; куда тебя несёт? - мича хьаьдда воьду хьо?; ~ ответственность за что-л. –цхьана х1уманах жоп дала

нестись несов. 1) (быстро двигаться) хьаьдда лела (или даха); по небу ~утся тучи - стигалхула мархаш йоьлху 2) (распространяться — о звуках, о запахе) даржа; (звучать) дека; ~утся песни - иллеш дека 3) (быстро протекать) т1ехтила; время ~ётся - хан т1ехтуьлу 4) (нести яйца) дан

нестойкий, -ая, -ое ч1ог1а доцу; ~ие духи – ч1ог1а доцу дух1е

нестоящий, -ая, -ее пайда боцу, мехала доцу; ~ее дело пайда боцу г1уллакх

нестроевик м герзаца воцург

нестроевой 1, -ая, -ое воен. герзаца доцу; ~ая служба-герзаца доцу г1уллакх

нестроевой 2, -ая, -ое (о лесе) г1ишлошна ца мега

нестройный, -ая, -ое 1) (беспорядочный) нийса доцу; ~ые ряды - нийса доцу мог1анаш 2) (о звуках) тайна доцу

несудоходный, -ая, -ое кеманаш ца лела, кеманаш лелаш доцу

несуразность ж 1) (нескладность) хат1 цахилар 2) (бессмысленность) маь1на доцуш (или хат1) хилар, маь1на дацар, хат1 цахилар

несуразный, -ая, -ое 1) (нескладный) хат1 доцу; ~ая фигура – хат1 доцу дег1 2) (бессмысленный) маь1на (или хат1) доцу; ~ый разговор –хат1 доцу хабар

несущественный, -ая, -ое мехала доцу, ладам боцу; ~ое различие - ладам боцу башхалла

несходный, -ая, -ое тера доцу; ~ые вкусы - тера боцу чемаш

несходство с тера цахилар

несчастливый, -ая, -ое ирс доцу (или дайна); быть ~ым - ирс доцуш хила; ~ый день - ирс доцу де

несчастный, -ая, -ое 1) (несчастливый) ирс доцу 2) (жалкий, ничтожный) декъаза; ~ человек- декъаза стаг; ~ случай - бала (или бохам) эккхар

несчастье с докъазалла, ирс цахилар, бала, г1айг1а, бохам; с ним произошло (или случилось) ~е - бохам хилла цунна ; в знач. вводн. сл. к ~ю - докъазалла, ирс дацарна

несчётный, -ая, -ое чот йоцу, барамаза, дукха; ~ые силы - чот йоцу ницкъаш

несъедобный, -ая, -ое дууш доцу, даа ца мега; ~ые грибы - даа ца мега ж1аьлин нускалш

несытный, -ая, -ое токхе доцу; ~ая еда - токхе боцу кхача

нет 1. в знач. сказ. безл. (не имеется) дац; у меня ~ времени -сан хан яц; ~ ли у тебя карандаша?- къолам бац хьоьгахь? 2. частица отриц. х1ан-х1а; =ца, =ц, =за; ты сегодня придёшь?—Нет - хьо тахана вог1ур вуй?— Вац; пойдёшь или ~?- хьо вог1у я ца вог1у? на ~ и суда ~ - доцург паччахьна а эшна; ~— так ~ - дацахь — дац-кх; ~ худа без добра посл. - цхьа дика доцуш, вон хир дац; а то ~? разг.- ткъа иштта дац и?; ни да ни ~ - я х1аъ а, я х1ан-xla а дац

нетактичность ж оьзда (или г1иллакхе) доцург; совершить ~ -оьзда доцург дан

нетактичный, -ая, -ое оьзда (или г1иллакхе) доцу; ~ое поведение -оьзда цалелар

нетвёрдый, -ая, -ое 1) (мягкий) чloгla доцу; ~ грунт- ч1ог1а доцу латта 2) (неуверенный) сецца (или ч1ог1а) доцу; ~ ответ- сецца доцу жоп

нетерпеливый, -ая, -ое собар доцу, сацам боцу; ~ человек- собар доцу стаг

нетерпение с собар цахилар, сацам боцуш хилар

нетерпимость ж ловш (или собаре, или сатохалуш) цахилар; проявлять ~ к чему- .- цхьана х1уманна т1ехь собаре цахилар

нетерпимый, -ая, -ое 1) (недопустимый) магош доцу; ~ое поведение- магош йоцу леларан кеп 2) (не терпящий кого-чего-л.) лалур доцу; ~ый человек - лалур воцу стаг

неторопливый, -ая, -ое сиха доцу, сихлуш воцу

неточность ж нийсса цахилар; ~ подсчёта - хьесап нийсса цахилар

неточный, -ая, -ое нийсса доцу; ~ый подсчёт- нийсса доцу хьесап; ~ые часы - нийсса ца лела сахьт

нетребовательный, -ая, -ое 1) (не суровый) лехамза; ~ учитель - лехамза хьехархо 2) (довольствующийся малым) лехамза

нетрезвый, -ая, -ое вехна, вахаза воцу, кеп хилла; в ~ом виде - вехна волуш

нетронутый, -ая, -ое хьадаза, куьг тохаза; ~ая еда - куьг тохаза даар

нетрудный, -ая, -ое хала доцу; ~ая задача - хала йоцу задача

нетрудовой, -ая, -ое 1) ктьахьегаза; ~ой доход - къахьегаза са 2) (не трудящийся) къахьоьгуш доцу; къа ца хьоьгу; ~ая часть населения - бахархойх къа ца хьоьгу да къа

нетрудоспособность ж болх цабабалар, балхана пайде цахилар, болх балуш цахилар; полная ~ - банне а болх балуш цахилар; частичная ~ к1езиг-мезиг къахьегалуш хилар; временная ~ -цкъачунна балхана пайде цахилар

нетрудоспособный, -ая, -ое балхана пайде доцу, болх ца балун; ~ инвалид -болх ца болун заь1апхо

нетто неизм. прил. и нареч. торг. нетто

нету разг. см. нет; денег ~ - ахча дац

неубедительность ж тешош цахилар; ~ доводов - бахьанаш тешош цахилар

неубедительный, -ая, -ое тешош доцу; ~ая речь - тешош доцу къамел

неубранный, -ая, -ое 1) (о комнате и т. п.) ц1андаза, ц1андина доцу 2) (об урожае) чудерзийна доцу

неуважение с цаларар, юьхьазалла, юьхьаза хилар; ~ к старшим - баккхийнаш цаларар

неуважительный, -ая, -ое бехказа доцу, бехказволийла йоцу; ~ая причина - бехказа доцу бахьана

неуверенность ж шеко хилар, тешна цахилар; ~ в себе - шех тешна цахилар, шех б1ацаболар

неуверенный, -ая, -ое 1) тешна (или б1абулуш) доцу; ~ в себе - шех б1абулуш воцу; ~ в своих силах- шен ницкъех б1абулуш воцу 2) (нерешительный) ийзалу[ш долу], б1акъажош волу, ца х1утт[уш долу]; ~ ответ –б1акъажош долу жоп

неувядаемый, -ая, -ое довр доцу; ~ая слава - довр доцу сий

неувядающий, -ая, -ее см. неувядаемый

неувязка ж бертазалла, барт цахилар; ~ в работе - балхара бертазалла

неугасимый, -ая, -ое 1) (не гаснущий) довш доцу; ~ый огонь - йовш йоцу ц1е 2) перен. довр доцу, д1адер доцу; ~ая ненависть – д1абер боцу цабезам

неугодный, -ая, -ое ца товн, ца оьшу, хьашт доцу, ца товш долу

неугомонный, -ая, -ое туьйш доцу, синтем боцу (неспокойный); къарлуш доцу, к1адлуш доцу (неутомимый); ~ ребёнок- синтем боцу бер

неудача ж аьтто цахилар (или бохар), бохам, кацаялар; потерпеть ~у- аьтто боха

неудачливый, -ая, -ое аьтто боцу; товш доцу; ~ человек- аьтто боцу стаг

неудачник м, ~ца ж аьтто боцург, аьтто боьхнарг

неудачный, -ая, -ое 1) (закончившийся неудачей) аьтто боцу; (сопровождающийся неудачами) х1ума товш воцу; ~ая охота - аьтто байна таллар 2) (плохой) аьтто ца хилла, аьтто боьхна; (не получившийся) ца даьлла; ~ая фотография - ца даьлла сурт

неудержимый, -ая, -ое сацалур доцу; ~ смех – к1аждаххана деладалар

неудивительно в знач. сказ. тамаша бац; это ~ и -тамаша бац

неудобно 1. нареч. аьтто боцуш, б1ег1ийла доцуш 2. в знач. сказ. б1ег1ийла дац; здесь сидеть ~ -кхузахь хиъна 1ан б1ег1ийла дац 3. в знач. сказ. безл., кому (о чувстве неловкости) б1ег1ийла дац; мне ~ было говорить это -суна и дийца б1ег1ийла дацара

неудобный, -ая, -ое 1) (плохо приспособленный для чего-л.) б1ег1ийла доцу, аьтто боцу; ~ая квартира –б1ег1ийла доцу квартира 2) перен. (неуместный) б1ег1ийла доцу, аьтто боцу; попасть в ~ое положение - аьтто боцуш виса

неудобоваримый, -ая, -ое 1) аьхна доцу; ~ая пища - аьхна боцу кхача 2) перен. ирон. (трудный для понимания) кхета аьтто боцу; ~ая статья - кхета аьтто боцу статья

неудобство с 1) б1ег1ийла (или аьтто) цахилар 2) (смущение) б1ег1ийла цахетар; чувствовать ~ - б1ег1ийла доцуш хета

неудовлетворённость ж кхачам цахилар

неудовлетворённый, -ая, -ое кхачамза, кхачам хилла доцу

неудовлетворительно нареч. 1. кхачам боцуш 2. в знач. сущ. с (отметка) вон отметка; получить ~ - вон отметка яккха

неудовлетворительный, -ая, -ое кхачамза,. кхачам боцу; ~ ответ - кхачам боцу жоп

неудовольствие с цатам; выразить своё ~ - шен цатам схьахаийта

неужели частица те, хьовха, баккъалла а; ~ это правда?- баккъалла а бакъ дуй те иза?; ~ он не придёт?- баккъалла а вог1ур вац те иза?; ~! - баккъаллий!

неуживчивый, -ая, -ое ца тарлун, тарлуш доцу

неузнаваемость ж: до ~и - цавовззал; он изменился до ~и - ца вовззал хийцавелла иза

неузнаваемый, -ая, -ое вевзар воцу; он стал неузнаваем - вевзар воцчу ваьлла иза

неуклонный, -ая, -ое диллина, хаддаза, саццаза; ~ рост промышленности - промышленность йиллина кхиар

неуклюжесть ж парталалла

неуклюжий, -ая, -ее 1) (неповоротливый) партал, буьйда; ~ая походка- партал болар; ~ий медвежонок- партал чайта1 2) перен.: ~ая фраза – хат1 доцу къамел

неукоснительный, -ая, -ое дуьйцийла йоццуш; ~ое исполнение-дуьйцийла йоццуш кхочушдар

неукротимый, -ая, -ое (очень сильный) туьйр доцу[ш]; ~ гнев- туьйр воцуш оьг1азвахар

неуловимый, -ая, -ое 1) [схьа]лацалур доцу; ~ый человек-схьалацалур воцу стаг 2) перен. (еле заметный) хаалуш доцу; (не воспринимаемый на слух) хезаш доцу; ~ые звуки - хезаш доцу аьзнаш

неумелый, -ая, -ое хууш доцу, говза доцу; ~ые руки говза доцу куьйгаш; ~ый работник-говза воцу белхахо

неумение с цахаар; по ~ю - цахаарна; ~е работать- болх бан цахаар

неумеренность ж г1ехьа + масдар, барам цахилар, барам ца хаар, барамза хилар; ~ в еде- юучунна т1ехь барам цахаар

неумеренный, -ая, -ое г1ехьа доцу, барамза, барам боцу; ~ое употребление чего-л. - цхьана х1уманна т1ехь барам цахилар

неуместный, -ая, -ое метта (или дог1уш) доцу; ~ разговор- дог1уш доцу къамел

неумный, -ая, -ое хьекъал[е] доцу

неумолимый, -ая, -ое 1) (непоколебимый) къарлур воцу; (безжалостный) къиза; ~ человек - къарлур воцу стаг 2) перен. маллур доцу, сацалур доцу; ~ ход истории - историн сацалур доцу болар

неумолкаемый, -ая, -ое, неумолчный, -ая, -ое [д1а]туьйш доцу, хаддаза; ~ говор- хаддаза лер

неумышленный, -ая, -ое ларамаза, ца хууш; ~ый обман - ларамаза lexop; ~oe убийство- ца хууш стаг вер

неунывающий, -ая, -ее дог ца духу, дог оьшуш доцу; ~ человек- дог духуш воцу стаг

неуплата ж д1ацадалар, д1ацатакхар; в случае ~ы долга - нагахь декхар д1а ца лахь

неупотребительный, -ая, -ое пайда оьцуш доцу, лелош доцу; ~ое слово - олуш лоцу дош

неуравновешенность ж моха йог1уш хилар

неуравновешенный, -ая, -ое моха йог1у[ш]

неурожай м ялта цахилар (или дар)

неурожайный, -ая, -ое ялта ца хилла; ялта дайна; ~ год - ялта ца хилла шо

неурочный, -ая, -ое хеназа; ~ая работа хеназа болх; в ~ое время - хан йоцчу хенахь

неурядица ж разг. 1) (беспорядок, неполадки) цатам; в доме ~а – ц1ахь цатам бу 2) мн. ~ы (ссоры, разлад) цатам, дар-дацарш, галморзахалла

неусидчивый, -ая, -ое синтемза, синтем (или сацам) боцу; быть ~ым - синтем боцуш хила

неуспеваемость ж цакхиар, цаларор

неуспевающий, -ая, -ее 1. ца лараден, кхуьуш воцу; ~ ученик- кхуьуш воцу дешархо 2. в знач. сущ. ~ м цаларорг, цакхуьург

неуспех м цакхиам

неустанный, -ая, -ое диллина, хаддаза; ~ая забота - хаддаза гlaйгla; ~о (нареч.) трудиться - диллина къахьега

неустойка ж (штраф) г1уда ; уплатить ~у- г1уда такха

неустойчивость ж 1) (шаткость) техкам, техкаш хилар 2) (изменчивость) тешаме цахилар, хийцамалла, хийцаме хилар 3) перен. (непостоянство) диллина дацар

неустоичивый, -ая, -ое 1) (шаткий) техкаме, техка[ш долу]; ~ое положение- техкаме хьал 2) (изменчивый) тешамза, хийцаме, хийцалу[ш долу]; ~ая погода - хийцаме де 3) перен. (непостоянный) диллина доцу; ~ый характер - йиллина йоцу амал

неустранимый, -ая, -ое д1адаккхалур доцу; ~ое препятствие – д1аяккхалур йоцу дуьхьало

неустрашимый, -ая, -ое кхералур доцу; ~ воин - кхералур воцу б1ахо

неустроенность ж д1атарделла цахилар; ~ быта – д1атарделла доцу дахар

неустроенный, -ая, -ое д1анисдалаза долу, д1атардалаза [долу]; ~ая жизнь – д1атардалаза долу дахар

неуступчивость ж духацадалар, къарцадалар

неуступчивый, -ая, -ое юха ца долу, къар ца лун

неусыпный, -ая, -ое сема, диллина; нести ~ надзор - биллина тергам бан

неутешительный, -ая, -ое синтем боцу, синтемза; ~ые вести - синтемза хаамаш

неутешный, -ая, -ое синтемза, синтем боцу; ~ое горе - синтем боцу бала

неутолимый, -ая, -ое 1ебар доцу; ~ая жажда - 1ебар воцу хьогалла

неутомимый, -ая, -ое к1адлуш воцу, xlyттyш воцу; ~ работник – к1адлуш воцу белхахо

неуч м разг. пренебр. ц1уьх!ар

неучтивый, -ая, -ое юьхь йойуш, юьхьаза; ~ое замечание - юьхьаза 1оттар

неуютный, -ая, -ое аьхна доцу; ~ дом - аьхна доцу ц1а

неуязвимый, -ая, -ое 1) (недосягаемый) т1екхуьур доцу 2) (безупречный) баккха бехк боцу, ала х1ума доцу; ~ое доказательство - ала х1ума доцу тешалла

нефте= «нефть», мас.: нефтедобыча - нефть даккхар

нефтеаппаратура ж нефтеаппаратура

нефтебаза ж нефтебаза

нефтебуровой, -ая, -ое нефть-буру

нефтевоз м нефтькхоьхьург

нефтегазоносный,-ая, -ое нефть-газан; ~ые пласты - нефть-газан г1ат

нефтегазопромысел м нефть-газан промысел

нефтегрузы мн. нефтьдуттург

нефтедобывающий,-ая, -ее нефть доккху;~ая промышленность- нефть доккху промышленность; ~ие страны - нефть доккху мехкаш

нефтедобытчик м нефтьдаккхархо

нефтедобыча ж нефть даккхар

нефтезавод м нефтан завод

нефтемагистраль ж нефтан магистраль

нефтеналивной, -ая, -ое нефть дутту; ~ое судно - нефть дутту хикема

нефтеносный, -ая, -ое нефть долу; ~ые земли - нефть долу латтанаш

нефтеочистка ж нефть ц1андар

нефтеперегонный, -ая, -ое нефть ц1анден; ~ завод- нефть ц1анден завод

нефтеперекачивающий, -ая, -ее нефть тотту; ~ая станция - нефть тотту станци

нефтеперерабатывающий, -ая, -ее нефть кечден; ~ие заводы - нефть кечден заводаш

нефтепереработка ж нефть кечдар

нефтепереработчик м нефтькечдархо

нефтепровод м нефтьузург

нефтепродукты мн. (ед. ~т м) нефтан сурсаташ

нефтепромысел м нефтан промысел

нефтепромышленник м нефтьдаккхархо

нефтепромышленность ж нефтан промышленность

нефтепромышленный, -ая, -ое нефтан промышленностан; ~ район - нефтан промышленностан район нефтескважина ж нефтан буру

нефтесклад м нефтан склад

нефтетара ж нефтан тара

нефтехимический, -ая, -ое нефть-химин; ~ая промышленность - нефть-химин промышленность

нефтехимия ж нефть-хими

нефтехранилище с нефть1алашдойла, нефтьлаттадойла

нефть ж нефть, мехкадаьтта; месторождение ~и - нефть долу меттиг; добыча ~и - нефть даккхар

нефтяник м нефтахо

нефтяной, -ая, -ое нефтан; (добывающий) нефть доккху; ~ой запах- нефтан хьожа; ~ая вышка - нефтан чардакх (или буру); ~ой двигатель- нефтан двигатель; ~ой район - нефть долу район; ~ой институт- нефтан институт; ~ой газ- нефтан газ; ~ой комбайн - нефтан комбайн; ~ые воды - нефтан хиш; ~ой фонтан- нефтан фонтан

нехватка ж прост. цатоар, т1еоьшург

нехитрый, -ая, -ое 1) (простодушный) х1илла доцу 2) разг. (несложный) х1илле доцу

неходовой, -ая, -ое разг. 1) (не имеющий спроса) оьшуш доцу, хьашт доцу; ~ой товар- хьашт доцу товар 2) (о тракторах, автомобилях и т. п.) лелаш доцу; ~ая машина - лелаш йоцу машина

нехороший, -ая, -ее дика доцу; ~ий человек - дика воцу стаг; ~ая погода - дика боцу хенан х1оттам

нехорошо 1. нареч. дика доцуш; я чувствую себя ~- со дика воцуш ву 2. в знач. сказ. безл. дика дац; ~ так поступать - иштта хилар дика дац 3. в знач. сказ. безл., кому дика дац; мне ~- сан дег1 дика дац

нехотя нареч. (без желания) ца луъушехь, дог ца дог1уш, ца лууш

нецелесообразный, -ая, -ое 1алашо йоцу; ~ая работа - 1алашо йоцу болх

нецензурный, -ая, -ое маьттаза; ~ое слово- маьттаза дош

нечаянный, -ая, -ое ца хууш + гл. прош. вр., ларамаза; ~ый выстрел - ца хууш яьлла (топ, топча); ~о (нареч.) толкнуть - ца хууш д1ататта

нечего 1 (нечему, нечем, не о чем) мест. отриц. х1ума (им. п.) дац; дальше ~ рассказывать- кхин д1а дийца х1ума дац; не из чего делать- дан х1ума яц; нечему удивляться - тамаша бойла яц; не к чему придраться - ала х1ума дац; мне нечем писать - сан яздан х1ума яц; не с чем сравнить- дуста х1ума яц; не о чем (предл. п.) –х1ума (им. п.) дац; не о чем жалеть- дагахьбаллам хила х1ума дац; от ~ делать - дан х1ума доцуш; не для чего- г1уллакх дац; ~ говорить - ала х1ума дац; ~ греха таить - бакъдерг х1унда ца олу

нечего 2 в знач. безл. сказ., с неопр. (бесполезно) оьшуш дац, ца оьшу; ~ нам здесь оставаться - вай кхузахь 1ан оьшуш дац; его ~ жалеть - цунах къахета ца оьшу

нечеловеческий, -ая, -ое адаман доцу

нечернозёмный, -ая,-ое 1аьржа латта доцу; ~ые области - 1аьржа латтанаш доцу областаш

нечестность ж хьарамло, дог ц1ена цахилар; обвинить кого-л. в ~и - хьарам ву аьлла цхьаъ бехкеван

нечестный, -ая, -ое хьарам, дог ц1ена доцу

нечет м разг. шалза; чёт или ~ - шала я шалза

нечёткий, -ая, -ое къаьсташ доцу; ~ий почерк - къаьсташ доцу хат1; ~ое произношение- къаьсташ цаалар нечёткость ж къаьсташ цахилар

нечётный, -ая, -ое шала доцу, шалза, реже таккх; ~ые числа - шалза терахьаш

нечистоплотность ж 1) (неопрятность) ц1ена цалелар 2) перен. (неразборчивость в средствах) куьг ц1ена цахилар

нечистоплотный, -ая, -ое 1)(неопрятный) ц1ена ца лела 2) перен.(неразборчивый в средствах) куьг ц1ена доцу

нечистота ж ц1ена цахилар

нечистоты тк. мн. боьхаллаш

нечистый, -ая, -ое в разн. знач. ц1ена доцу; ~ая посуда – ц1ена йоцу пхьег1а; ~ая глина – ц1ена доцу латта; ~ое дело – ц1ена доцу г1уллакх ; ~ое произношение- къаьсташ доцу лер; ~ая сила фольк.- шайт1а, йилбаз, г1ам; человек с ~ой совестью - дог ц1ена воцу стаг; он нечист на руку- куьйгана ц1ена вац иза

нечленораздельный, -ая, -ое къаьсташ доцу, кхеташ доцу; ~ые звуки-къаьсташ доцу аьзнаш

нечто мест. (тк. им. п.) цхьа х1ума; ~ подобное - теро цхьа х1ума; ~ странное - цхьа тамашена х1ума; ~ вроде этого - кху тайпана х1ума

нечувствительность ж цахаадалар, синхаамзалла, хаалуш цахилар; ~ к холоду - шело хаалуш цахилар

нечувствительный, -ая, -ое 1) (со слабой чувствительностью) хаалуш доцу; ~ая кожа - хаалуш доцу чкъор 2) (равнодушный) дог лозуш доцу; быть ~ым к чужим страданиям - нехан балих дог лозуш ца хила

нечуткий, -ая, -ое 1) (о слухе) сема доцу; ~ое ухо - сема доцу лерг 2) (лишённый чуткости) дог лозуш доцу; ~ое отношение к кому-л.- цхьана х1уманна дог лозуш цахилар

нечуткость ж дог цалазар

нешуточный, -ая, -ое разг. забаре доцу, бегаше доцу; ~ое дело - забаре доцу г1уллакх

нещадный, -ая, -ое (сильный) къиза, ч1огla; ~ мороз - ч1ог1а шело

неэкономный, -ая, -ое кхоам боцу; кхоамаза; ~ая хозяйка - кхоамаза х1усамнана; ~о (нареч.) расходовать средства - кхоамаза г1ирсаш байа

неэтичный, -ая, -ое г1иллакхехь доцу, оьзда доцу; ~ поступок - оьзда доцу г1уллакх

нею (с предлогами) тв. п. от она; см. ним

неявка ж цадар; ~ в суд -суьде цавар

неясно 1. нареч. ца къаьсташ 2. в знач. сказ. безл. къаьсташ дац; ~, что он имел в виду- кхеташ дац, иза х1ун ала г1ертара

неясность ж 1) (неразборчивость) къаьсташ цахилар (или доцург) 2) (что-л. непонятное) цакъаьстарг

неясный, -ая, -ое къаьсташ доцу; ~ звук - къаьсташ доцу аз

ни

ни 1 1. частица усил.: ни один (ни одна, ни одно) цхьа а; кто бы ты ни был - хьо милла а велахь а; как бы там ни было, я спокоен – х1уъа а хилахь а, со парг1ат ву; во что бы то ни стало – х1уъа а хилахь а 2. частица отриц. ма, цхьа а, доцуш; ни с места! - меттах ма вала!; ни слова больше [не говори] кхин цхьа а дош[ма ала]; ни живой души - аддам а дац 3. повторяющийся союз я; ни сесть ни встать-я охьахоийла а, я хьалаг1оттийла а йоцуш; ни за ни против- я реза а; я дуьхьал а воцуш; ни взад ни вперёд - я д1а а, я схьа а доцуш; ни тот ни другой - я иза а, я важа а ; это ни к селу ни к городу - цхьа а доцург ду иза; ни с того ни с сего - цхьа а х1ума а доцуш; какой ни на есть - мухха а делахь а; ни рыба ни мясо- х1ун ю а цахуург; ни-ни! - ма-ма!

ни 2 отделяемая в косвенных падежах часть местоимений никто, ничто, никакой, ничей (см.) -нибудь неопр. частица местоимений и наречий: кто-~, что -~, чей-~, откуда-~, где-~ и др.

нива ж прям. и перен. аре; на ~е просвещения - серлонан балхахь

нивелир м геод. нивелир

нивелировать сов. и несов. что 1) геод. (определить высоту) [локхалла] юста 2) перен. (сравнять) нисдан

нивелировка ж 1) геод. локхалла юстар 2) перен. нисдар, тодар

нивхи мн. (ед. нивх м, ~ка ж нивх), нивхаш

нигде нареч. цхьаннахьа а, цхьана а меттехь

нигилизм м нигилизм

нигилист м, ~ка ж нигилист

ниже 1. сравн. от низкий и низко лохаха; он ~ меня - и сол лохо ву 2. нареч. лоха, лохо; спуститесь ~- лохо дисса; спуститься ~ по реке - хица лахавала 3. предлог с род. п. лохаха; сегодня два градуса ~ нуля- нолал ши градус лохаха ю тахана ; ~ всякой критики - цхьана а ярдаме йилла а мегар доцуш; считать ~ своего достоинства - шен мах ца кхочуш санна хета

нижеподписавшийся, -аяся, -ееся лахахь куьг та1ийнарг

нижеследующий, -ая, -ее лахахь дог1у

нижестоящий, -ая, -ее лахара; ~ая организация - лахара организаци

нижеупомянутый, -ая, -ое лахахь хьа хийна

нижнее= «лахара», мас.: нижнетерский -Теркал лахара; Теркаца охьара

нижний, -яя, -ее 1) лахара; ~ий этаж лахара этаж; ~яя полка - лахара т1ег1а; ~ее течение реки - хин лахара дакъа 2) (об одежде) чухулара; ~ее бельё - чухулара бедарш 3) муз. дуткъа; ~яя октава - юткъа октава; ~яя палата - лахара палата

низ м I) бух, к1ело; ~ колонны - колоннан бух; положить в [самый] низ - [уггар] буха дилла 2) мн. ~ы разг. (массы) лахарнаш 3) мн. ~ы муз. (низкие ноты) лахара ноташ

низ= (нис=) «охьа=», мас.: низвергаться -охьаэха

низать несов., что т1едохка; ~ бусы - туьтеш т1едохка

низвергать несов. см. низвергнуть

низвергаться несов. чутекха, охьаэха-

низвергнуть сов., кого-что, уст. 1) (сбросить сверху) охьакхосса, чукхосса; ~ с вершины - буьххьера охьакхосса 2) перен. (свергнуть) вохо, д1аваккха; ~ с трона - lapшepa вохо

низвергнуться сов. см. низвергаться

низвержение с. 1.(по гл. низвергать) а) чукхоссар, рхьакхоссар б) (свержение) д1аваккхар, вохор; ~ царя - паччахь вохор 2. (по гл. низвергаться) чутекхар, охьаэхар

низвести сов., низводить несов., кого, уст. лахадаккха; ~ до степени ничтожества - цхьана а х1уманна цамегарг веш лахаваккха

низина ж лахе; село расположено в ~е - юрт лахенгахь 1уьллу

низкий, -ая, -ое 1) лоха; лахара; ~ий забор- лоха керт; человек ~ого роста - лохачу дег1ахь стаг; ~ая успеваемость учащихся - дешархойн лахара кхиам; ~ая температура - лахара температура; ~ий сорт -

лахара сорт 2) (подлый) сийсаза; ~ий человек - сийсаза стаг 3) (о звуках и т. п.) стомма; ~ий голос - стомма аз; ~ий лоб - лоха хьаж

низко 1. нареч. 1) лоха; ~ поклониться - корта лоха та1о 2) переп. (подло) сийсаза; ~ поступить- сийсаза х1ума дан 2. в знач. сказ. безл. лоха хила; солнце уже ~ - малх лоха бу

низко= «лоха», мас.: низкосортный - лахарчу сортан, низколобый - лоха хьаж долу

низкооплачиваемый, -ая, -ое к1езиг алапа дог1у; ~ая работа – к1езиг алапа дог1у

низкопоклонник м кортабеттарг

низкопоклонничать несов. корта бетта; ~ перед кем-л.- цхьанна корта бетта

низкопоклонство с корта беттар

низкопробный, -ая, -ое 1) ц1андаза;~ое золото – ц1андаза деши 2) перен. вочуха

низкорослый, -ая, -ое лохачу дег1ахь; ~ скот - лохачу дег1ахь даьхний

низкосортный, -ая, -ое лахарчу сортан [долу]

низлагать несов. см. низложить

низложение с вохор, д1адаккхар; ~ монархии - паччахьалла дохор

низложить сов., кого дохо; ~ царя - паччахь вохо

низменность ж геогр. тог1е, чута1е

низменный, -ая, -ое 1)тог1енан, [чу]таь1на; ~ые места – чутаь1на меттигаш 2) перен. (подлый) сийсаза; ~ые мысли - сийсаза ойлалаш

низовой, -ая, -ое хидожера; ~ые города - хидожера г1аланаш

низовье с хидоже; ~я Терека - Теркан хидоже

низом нареч. разг. лахенгахула; идти ~ - лахенгахула ваха

низость ж сийсазалла

низший, -ая, -ее 1) превосх. ст. от низкий уггар лахара, уггар лоха; ~ий сорт - уггар лахара сорт; ~ее образование - уггар лахара образовани 2) (младший по положению) лахара; ~ая должность- лахара г1уллакх

никак 1 нареч. х1уъа а дича а; глагол с суф. =ца + частица а; ~ не могу понять- х1уъа а дича а ца кхета со; кхеттане а ца кхета

никак 2 частица разг. ванах; ~ это он пришёл - ванах и вац и веанарг

никакой, -ая, -ое 1. данне а, цхьана а таипана, цхьана a aгlop; нет ~ой надежды - цхьана a aгlop догдохийла яц; нет ~ого сомнения - цхьана а таипана шеко яц 2. в знач. сказ., разг. (плохой) хила а ца хила; наездник он ~ой -бере-м ван а вацара и

никелевый, -ая, -ое никелан; ~ая руда - никелан маь1да

никелированный, -ая, -ое никель диллина

никелировать несов., что никель дилла

никель м никель

никнуть несов. (напр. о растениях) охьадижа, охьата1а, реже олладала; трава ~ет- буц охьаюьжу

никогда нареч. цкъа а; больше ~ - кхин цкъа а ; как ~ - цкъа а ца хилча санна

никой мест. отриц.: ~им образом - цхьана а кепара; ни в коем случае- х1уъа хиллехь а

никотин м г1ир

никто мест. отриц. 1. цхьа а, аддам а, стагга а; ~ этого не знает - цхьанна а (дат. п.) и хууш дац; здесь никого нет - кхузахь цхьа а вац; я ни от кого не слышал об этом - суна цхьаьнггера (местн.-исх. п.) а ца хезна иза; ни у кого (не спрашивать)- цхьаьнгга а (вещ. п.) ца хатта; это ни для кого не секрет - и ца хууш-м цхьа а вац; не давайте никому эту книгу- и книга цхьаьнгга а (местн. п.) ма лолаш; никому не говори об этом - цхьаьнгга а ма алалахь иза; я ни к кому не пойду - со цхьа а волчу а (прич.) гlyp вац; я никого не видел - суна цхьа а ца гира; его никем не заменишь- цуьнан метта вахийта стаг вац; я ни с кем не говорил - аса цхьаьнцца (оруд. п.) а ца дийцина; я ни о ком не слыхал- цхьаннах (вещ. п.) а лаьцна хезна дац суна 2. в знач. сущ. нескл.: он здесь ~ - и кхузахь х1умма а вац; кто он вам?—Никто - хьан х1ун ву иза? — Х1умма а вац

никуда нареч. 1) цхьанххьа а, цхьана а метта; я ~ не пойду - со цхьанххьа a гlyp вац 2) (ни на что, совсем) цхьана а х1уманна; ~ не годный - цхьана а х1уманна мегаш доцу; ~ не годный человек - цхьана а х1уманна мегар воцу стаг

никудышный, -ая, -ое прост. мегар доцу; ~ работник - мегар воцу белхахо

никчёмный, -ая, -ое разг. х1ордакха, пайда боцу; ~ вопрос- пайда боцу хаттар

ним (с предлогами) 1. тв. п. от он и оно: с ~ - цуьнца (тв. п.); за ~ - цунна (дат. п.) т1аьхьа; за ~ водится такая привычка - иштта амал шех (вещ. п.) йоллуш ву и; над ~ - цунна (дат. п.) т1ехула; перед ~ - цунна хьалха; под ~ - цунна к1ел 2. дат. п. от они: я ходил к ним - со вахара цаьрга (местн. п.)

нимало нареч. х1умма а, цуьрг а; он ~ не испугался – х1умма а кхера ца велира иза

нимб м нур (на иконах)

ними (с предлогами) тв. п. от они: за ~ - царна (дат. п.) т1аьхьа; над ~ - царна т1ехула; перед ~ - царна хьалха; под ~ - царна к1ел; с ~ - цаьрца (тв. п.) цхьаьна

ниоткуда нареч. цхьаннахьара а; цхьана а меттера

нипочём разг. 1. нареч. 1) (очень дёшево) [хьонка санна] дораха 2) (ни за что) х1уъа дарх а; ~ не пойду туда –х1уъа дарх а гlyp вац цига 2. в знач. сказ., кому (легко, не затрудняясь) бен ца хила (или хета), х1умма а доцург ду; ему жара ~ - йовхо х1умма а йоцург ю цунна

ниппель м тех. ниппель

нирвана ж ни1мат, синтем

нис= «низ=», мас.: ниспослать - дала, нисходить-охьадосса

нисколько нареч. х1умма а, цуьрг а, данне а; денег нет ~ - ахча данне а дац; он ~ не поправился - цуьрг а то ца велла и

ниспадать несов. уст. охьаэха; волосы ~ют на плечи - месаш белшаш т1е охьаоьху

ниспровергать несов., ниспровергнуть сов., кого-что, высок. д1адаккха, дохо; ~ монарха - паччахь вохо

нисходящий, -ая, -ее лаг1луш долу, жимлуш долу; расположить числа в ~ем порядке- терахьаш жимлучу рог1ехь д1анисдан; ~ее ударение лингв.- лаг1лун тохар

нитка ж 1) тай; меха (шорная); ~и для вышивания - тир йоккху теш 2) чего кочар; ~а жемчуга-жовх1арийн кочар; шито белыми ~ами - эхангаца тегна ду; обобрать до ~и – ч1им санна ц1анван (или тило); промокнуть до ~и - къоршкъали санна вашо; шить на живую ~у- лол тоха

ниточка ж уменьш. от нить и нитка хелиг ; висеть на ~е - чамхалга т1ехькхаза; разобрать по ~е- xlop хелиг ша-ша даккха; ходить по ~е - сурт-т1е т1ехь санна лела

нить ж 1) см. нитка; 2) перен. хьаса; нервные ~и- нервийн хьесий 3) перен. з1е; ~и дружбы – доттаг1аллин з1енаш; потерять ~ь разговора - къамелан з1енах тила ; проходить красной ~ью - лай т1ехь к1ора санна гуш хила

нитяный, -ая, -ое тен, тех дина; ~ые перчатки - тех дина каранаш

них (с предлогами) 1) род. п. от они: без ~ - уьш (им. п.) боцуш; с ~ а) (начать) царна (дат. п.) т1ера; б)(причитаться) цаьргара (местн.-исх. п.); из-за ~ - уьш бахьана долуш; до ~ а) (раньше) царал (сравн. п.) хьалха; б) (доехать) царна т1е кхаччалц; для ~ - царна; от ~ - цаьргара; у ~ - цаьргахь (местн. п.); у ~ свой секреты - церан (род. п.) шайн къайленаш ю 2) вин. п. от они: на ~ а) (против) царна дуьхьал; б) (сверх) царна т1ехула; про ~ - царах (вещ. п.) лаьцна; за ~ - церан дуьхьа 3) предл. п. от они: о ~ - царах лаьцна, церан хьокъехь

ниц: пасть ~ уст. берталвожа

ничего 1 разг. I. нареч. (неплохо, сносно) кхачам боллуш, вон доцуш; кормят там ~ - вон ца кхобу цигахь-м; он чувствует себя ~ - вон ца 1а иза-м 2. в знач. сказ. (ладно, всё равно) мегар ду, х1умма а дац; простите, я виноват! — Ничего! - геч делаш, со бехке ву! — Х1умма а дац!

ничего 2 род. и вин. п. от ничто

ничей, -ья, -ьё мест. I. (никому не принадлежащий) цхьаьннан а; не нужно вам ~ьих советов - цхьаьннан а хьехамаш ца оьшу шуна; ни на чью помощь не рассчитывай - цхьаьннан а г1оьнга ла ма дег1а; ~ья земля -цхьаьннан а доцу латта 2. в знач. сущ. ~ья ж спорт. цхьа а ца тоьлуш; сделать ~ью- цхьа а ца тоьлуш чекхдовла; матч завершился ~ьей - цхьа а ца тоьлуш чекхъелира матч

ничейный,-ая, -ое 1) см. ничей; ~ая земля - цхьаьннан а доцу латта 2) спорт. цхьа а ца тоьлла; ~ая партия - цхьа а ца тоьлла парти

ничком нареч. бертал; лежать ~ -бертал 1илла

ничто 1. мест, отриц. х1умма а, цхьа а х1ума; его ~ не интересует- цхьана a xlyманна (дат. п.) бала болуш вац иза; я об этом ничего не знаю - суна цунах лаьцна х1умма а ца хаьа; он ни от чего не отказывается - цхьана а х1уманна дуьхьало ца йо со; он ничему не удивляется -цхьана а х1уманах (вещ. п.) тамаша беш вац иза; ни к чему не придерёшься - цхьана а тайпанара бехк баккха х1ума дац; ни на что не рассчитывай -цхьана а х1умане (местн. п.) ла ма дег1а; ни во что не верю- цхьана а х1уманах (вещ. п.) ца теша со; ни за что- х1уъа дахь а; я ни о чём не слыхал - суна х1умма а хезна дац; он ничем не брезгает - цхьа а х1ума дегаза хеташ вац иза; я ушёл ни с чем – х1умма а доцуш д1авахара со 2. в знач. сущ. с нескл. (ничтожество) х1умма а доцург; превратиться в ~ х1умма а йоцург хила ; ничего подобного! - аьттехьа а дац!; ничего не поделаешь! - дан х1ума дац-кх!

ничтожество с (ничтожный человек) х1умма а йоцург, пайда боцург, х1ела-х1уьла

ничтожный, -ая, -ое 1) (очень малый) ладам боцу; ~ый доход - ладам боцу пайда 2) (незначительный) к1ад а боцу, пайда боцу; ~ая причина – к1ад боцу бахьана; ~ый человек - пайда боцу стаг

ничуть нареч. разг. х1умма а, цуьрг а, к1еззиг а; он ~ не обиделся – х1умма а оьг1аз ца вахна иза

ниша ж лахьта

нищать несов. къийдала

нищенка ж къениг, саг1адоьхург

нищенский, -ая, -ое 1) caгla доьху, саг1адоьхучун; ~ая сума – саг1адоьхучун т1оьрмиг; ~ое существование -къен вахар, caгla доьхуш лелар 2) разг. (ничтожно малый) пайда боцу; ~ая оплата -пайда боцу алапа

нищенство с къоьлла

нищенствовать несов. 1) (собирать милостыню) caгla деха 2) (жить в нищете) къоьлла хьега, къен даха

нищета ж 1) (крайняя бедность) къоьлла, мискалла 2) перен. (скудость чего-л.) г1аддар 3) собир. къен нах, саг1адоьхурш

нищий, -ая, -ее I. 1) (бедный) къен, миска 2) перен. (скудный) г1ийла, осал 2. в знач. сущ. ~ий м, ~ая ж (живущий подаянием) саг1адоьхург

но

но 1 союз против. I. амма, делахь а; я был там, но вас не видел - со хилира цигахь, амма шу-м ца гира; было темно, но мы шли быстро - бода боьллера, делахь а тхо чехка доьлхура; но это не так!- и иштта-м дац! 2. в знач. сущ. с нескл. «нун» дог1уш х1ума; есть маленькое «но» - цхьа к1еззиг «нун» дог1уш х1ума ду

но 2 межд. возглас, которым понукают лошадь - чу!; но-о!

новатор м керлахо; ~ы производства - производствон керлахой

новаторский, -ая,-ое керлахойн

новаторство с керлахалла

новейший, -ая, -ее превосх. от новый уггар керла

новелла ж лит. новелла

новенький, -ая, -ое 1. ласк. к новьй керла, ц1ина 2. в знач. сущ. ~ий м, ~а ж разг. (новичок) керланиг

новизна ж керланиг; прелесть ~ы - кер лачун исбаьхьалла

новинка ж керланиг, керла х1ума; ~и науки и техники - 1илманерий, техникерий керланаш

новичок м разг. керланиг, керла дешархо

ново= «керла», мас.: новогреческий язык - грекийн керла мотт; новооткрытый - керла гучудаьккхина

новобранец м керла б1ахо

новобрачный прил. и в знач. сущ. м зуда ялийнарг; ~ая ж маре яхнарг; ~ые мн. нускаллий, майрий

нововведение с керла юкъадаьккхинарг

новогодний, -яя, -ее керлачу шеран; ~яя ёлка - керлачу шеран ёлка; ~яя ночь - керлачу шеран буьйса; ~ее поздравление - керлачу шарца декъалвар

новоиспечённый, -ая, -ое разг., шутл. керла хилла; ~ студент - керла хилла студент

новолуние с бутт ц1инбалар

новомодный, -ая, -ое керлачу модехь; ~ костюм - керлачу модехь костюм

новоприбывший, -ая, -ее керла т1едеана

новорождённый, -ая, -ое 1. керла дина (бер) 2. в знач. сущ. ~ый м, ~ая ж керла динарг

новосёл м, ~ка ж керла вахархо

новоселье с керла х1усам язъяр; справлять ~ - керла х1усам язъян

новостройка ж 1. (строительство) керла г1ишлош 2. (новый дом) керла ц1ено

новость ж керланиг, керла х1ума; последние ~ти –т1аьххьара керланаш; какие у вас ~ти?- керла х1ун ду шун?; сообщить ~ть - керла х1ума дийца ; это что ещё за ~ти?- и х1ун ду?

новоявленный, -ая, -ое ирон. керла хилла; ~ учёный - керла хилла 1илманча

новшество с керланиг, керла х1ума; внедрение технических ~в - техникехь керла х1уманаш юкъадахар

новый, -ая, -ое 1. в разн. знач. ц1ина; керла; ~ый дом - керла ц1енош; лекции будут в ~ом здании института- лекцеш институтан керлачу г1ишло чохь хир ю; ~ый костюм – ц1ина костюм; ~ый смысл- керла маь1на; Новый год - Керла шо; ~ое лекарство - керла молха 2. в знач. сущ. ~ое с керланиг

• новь ж с.-х. (целина) бай

• нога ж ког (стопа, ножка предмета); ност (голень); т1а (верхняя часть передней ноги животного); гloгl (бедро, ляжка, верхняя часть задней ноги животного); правая ~ - аьтту ког; передние ноги - хьалхара когаш, т1аьнаш; задние ноги – т1аьхьара когаш; переступать с ноги на ногу- кога т1ера кога т1е вазвала; смотри под ноги - когаш к1ел хьажа ; вверх ~ми - 1ункар; к ноге! - воен. коге!; на ~х сапоги - когахь эткаш ю; перенести грипп на ~х - грипп ирахь такха; он сегодня весь день на ~х - тахана сарралц ирахь ву иза; с ног до головы -когашкара коьрте кхаччалц; ноги моей у вас не будет- кхин сан лар йог1ур яц шуьга; положить ногу на ногу -гоьл т1е ког баккха; протянуть ноги прост. – ж1ов д1аяла, вала; едва ноги унёс- даллаза дели; ног под собой не чувствовать (или не слышать) а) (при быстром беге) коглаьттах ца кхета;б)(от сильной усталости) когаш т1ехь ца латтавала; быть (или стоять) одной ногой в могиле- цхьа ког кошахь а болуш хила; поднять всех на ноги - массо а меттахваккха; кланяться в ноги - когашка корта бетта; валяться под ~ми - когаш к1ел 1илла; идти в ногу - ког цхьаьнабоккхуш даха; валяться в ~х (перед кем-л.) когашкахь 1илла; идти (или шагать) не в ногу - цхьаьна кога ца даха; он лёгок на ногу- ког байн ву иза; быть с кем-л. на дружеской ноге- цхьаьнца доттаг1алла дог1уш хила; жить на широкую ногу- ког хецна ваха; поставить на ноги - кога х1отто; стать на ноги - кога ирах1отта; он на ~х не стоит- когаш т-ехь а ца латтало иза; бежать со всех ног- ког ма-боллу вада; встать с левой ноги - харцхьара кога г1атта; сбить с ног- амал дайа; сбиться с ног - амал дан; нужно как собаке пятая ~ - ж1аьлина пхоьалг1а ког санна оьшу

• ногайский, -ая, -ое ног1ийн; ~ язык ног1ийн мотт

• ногарцы мн. (ед. ~ец м, ~йка ж ног1и) ног1ий

ноготок м уменыи. от ноготь

ноготь м м1ара ; до кончиков ~тей – м1еран боьххье кхаччалц; прижать к ~тю- куьйга к1ел валло

нож м урс; карманный ~, складной ~ - мокха ; быть на ~ах с кем-л. - цхьаьнца гамо йолуш хила; с ~ом к горлу пристать - лога т1е урс а х1оттийна хьийзо; точить ~ на кого-л. - цхьанна цергаш хьекхо

ножевой, -ая, -ое уьрсан; ~ая рана уьрсан чов

ножик м уменыи. от нож; перочинный ~ - мокха

ножища ж баймакх

ножка ж 1) уменьш. от нога доди, ког; прыгать на одной ~е - цхьана кога т1ехь кхийсавала 2) (напр. мебели) ког; ~а кровати - маьнгин ког 3) бот. г1ад; цветы на длинных ~ах - деха г1ад долу зезагаш ; подставить кому-л. ~у- цхьанна к1ел ког таса; по одёжке протягивай ~и погов. - пале ма-ббу хеца ког

ножницы мн. тукар; (для стрижки овец) ч1ода

ножной, -ая, -ое когийн; (приводимый в движение ногой) кога хьовзаден; ~ая ванна - когийн ванна; ~ая швейная машина - кога хьийзаен чарх

ножны мн. ботт; вложить саблю в ~ - тур батта долла

ножовка ж (пила) [куьйга хьокху] херх

ноздреватый, -ая, -ое 1уьргаш долу; ~ сыр - 1уьргаш долу нехча

ноздри мн. (ед. ноздря ж) меран 1уьргаш

нокаут м спорт. нокаут (охьавожор)

нокаутировать сов. и несов., кого спорт. нокаут дан, нокауте дахийта

нолевой, -ая, -ое см. нулевой

ноль м ноль;термометр показывает ~ - термометро ноль гойту ; в двенадцать ноль-ноль - нийсса шийтта сахьт даьлча; см. тж. нуль

номенклатура ж номенклатура ; географическая ~ - географин номенклатура

номер м 1) в разн. знач. номер; ~ дома – ц1нйнан номер; ~ ботинок – ботенкийн номер; ~а облигаций - облигаиийн номерш; в гостинице свободных ~6в нет гостинииехь яьсса номерш яц; хоровой ~ хоран номер 2) уст. мн. ~а петарш ; выкинуть ~ - шегара цхьа номер гайта; этот~ не пройдёт - и номер чекхъер яц

номерной, -ая, -ое номер йолу

номерок м номер

номинал м фин. — дозалла; продажа по ~у- дозаллехь дохкар

номинальный, -ая, -ое фин. — дозаллан; ~ая стоимость - дозаллан мах

нора ж 1) 1уьрг; лисьи норы - цхьогалийн 1уьргаш 2) перен. разг. 1уьрг

норвежский, -ая, -ое норвегийн; ~ язык- норвегийн мотт

норвежцы мн. (ед. ~ец м, ~ка ж норвег) норвегаш

норд м мор. 1) къилбаседа 2) (ветер) норд

норд-вест м мор. 1) къилбаседа-малхбузе 2) (ветер) норд-вест

норд-ост м мор. 1) къилбаседа-малхбале 2) (ветер) норд-ост

норка 1 ж (животное) норка (экха); (мех) норка, норкин ц1ока

норка 2 ж уменьш. от нора 1уьрган цуьрг

норковый, -ая, -ое норкин

норма ж норма (барам); сверх ~ы - нормил т1ех; ~ы литературного языка - литературан меттан нормаш; ~ы поведения - леларан ламасташ

нормализация ж 1. (по гл. нормализовать) ларт1а далор; ~ торговли - мах бар ларт1а далор 2. (по гл. нормализоваться) ларт1а дар

нормализовать сов. и несов., что ларт1а дало; ~ литературное произношение - литературан лер ларт1а дало

нормализоваться сов. и несов. ларт1а дан

нормальный, -ая, -ое 1) г1ехьа, ларт1ахь долу; работать ~о (нареч.)- болх ларт1ахь бан 2) (психически здоровый) ларт1ахь

норматив м норматив, барам; технические ~ы -техникин нормативаш

нормативной, -ая, -ое 1) (устанавливаемый нормативом) нормативан, бараман 2) (определяющий нормы) нормативан; ~ая грамматика - нормативан грамматика

нормирование с норме (или бараме) далор (или х1оттор); ~ заработной платы - алапина норма х1оттор

нормированный,-ая,-ое норме (или бараме) далийна; ~ рабочий день - норме далийна белхан де

нормировать сов. и несов., что норма (или барам) х1отто; ~ работу - белхан норма (или барам) х1отто

нормировка ж норма (или барам) xloттop

нормировщик м, ~ца ж нормахо

норов м разг. моха, амал; лошадь с ~ом - амал йог1у говр

норовистый, -ая, -ое разг. моха йог1у, амал йог1у; ~ая лошадь - амал йог1у говр

норовить несов., с неопр., разг. г1ерта; он всё ~т убежать- даим вада г1ерташ ву иза

нос м 1) в разн. знач. мара; горбатый ~ -дукъ т1едаьлла мара; курносый ~- хьалахьаьвзина мара; ~ лодки -кеманан мара 2) (клюв) з1ок ; из-под ~а - мера к1елара; ~ к ~у, ~ом к ~у -мерах мара а кхеташ; зима на ~ - 1а мера к1елла лаьтта; получить по носу - марш т1е х1ума кхета; зарубить себе на ~у- дагахь латто; под носом - мера к1ел; водить кого-л. за ~ цхьаъ т1ахьавазо; задрать ~-курадала; схьахьажа а ца даша; клевать ~ ом -набарна 1ункаръэха; оставить кого-л. с ~ом - хи чохь б1аьргаш билича санна вита [lexo]; остаться с ~ом - мара оллинчохь виса; лабана к1ел виса; повесить ~ -мара олло; совать [свой] ~ во что-л.- цхьана ца дог1учу кхийда (или г1ерта); не видеть дальше своего ~а - шен мера к1ел дерг бен ца ган; ткнуть кого-л. ~ом во что-л. -цхьаьннан мара цхьана х1уманна т1е1отта

носатый, -ая, -ое разг. маршокка

носик м 1) уменьш. от нос меран цуьрг 2) (у посуды) ц1узам

носилки мн. экха (для мусора и т. п.); барам (для раненых и т. п.)

носильный, -ая, -ое лелош йолу; ~ое бельё- лелош йолу чухула юху бедарш

носильщик м киранхо

носитель м, ~ница ж (обрядов и т. п.) лелорг; (языка) буьйцург; ~ чеченского языка- нохчийн мот буьйцург; носители новой культуры - керла культура лелорг

носить несов. 1) кого-что лело; ~ кого-л. на руках - цхьаъ карахь лело; я ношу очки - аса куьзганаш леладо; ~ траур - 1аьржа дуьйхна лела; она носит фамилию мужа - майрачун фамили лелайо цо; ~ усы- мекхаш лело 2) кого-что (течением, ветром) кхерсто; лодку носило в море несколько дней- масех дийнахь х1орда т1ехь кхерстийра кема 3) что (чьё-л. имя) лело, хила 4) кого (быть беременной) г1ехьа йоцуш хила; кийрахь лело

носиться несов. 1) прям. и перен. лела; пчёлы с гудением носились в воздухе- зуз-з деш лелара х1аваэхула накхармозий; ~ по волнам – тулг1енаш т1ехула кхерста; ~ по комнатам – ц1енош чухула лела 2) с кем-чем далла; ~ с новым проектом - керлачу проектаца валла 3) (об одежде) лела; костюм долго носится - костюм дукха лела

носка ж 1) лелор; при ~е - лелош 2): ~ яиц - xloaш дар

носки мн. (ед. носок м) пазаташ

ноский, -ая, -ое 1) (прочный— об одежде и т. п.) дукха лела; ~ий костюм -дукха лела костюм 2) (несущий много яиц) дика ехка; ~ая порода кур- дика ехкачу xlyx котамаш

носовой, -ая, -ое меран; ~ая полость- меран хара; ~ые звуки -меран аьзнаш; ~ая часть корабля - кеманан маара; ~ой платок - мерах хьокху йовлакх

носоглотка ж анат. лакхара къамкъарг

носок 1 (чулок) пазат

носок 2 м (конец, мысок) буьхьиг; ~ сапога - эткан буьхьиг

носорог м 1) (животное) мерма1а 2) (жук) мерт1ема1а, ма1а-чхьаьвриг

нота 1 ж муз. 1) нота 2) мн. ~ы ноташ, петь по ~ам - ноташца илли ала

нота 2 ж дип. нота

нотариальной, -ая, -ое нотариальни, тешаллин; ~ая контора- нотариальни контора

нотариус м нотариус

нотация 1 ж бехк; читать ~и кому-л.- цхьаьнга бехкаш даха

нотация 2 ж нотаци ; шахматная ~ - шахматийн нотаци

нотный, -ая, -ое нотийн; ~ая бумага - нотийн кехат

ночевать сов. и несов. буьйса яккха; ~ под открытым небом - арахь буьйса яккха

ночёвка ж буьйса яккхар; остаться где-л. на ~у - цхьанхьа буьйса йоккхуш диса; поехать куда-л. с ~ой - буьйса а йоккхуш цхьанхьа ваха

• ночлег м 1) (ночёвка) буьйса яккхар 2) (место) буьйсайоккхиила; искать ~а -буьйсайоккхиила леха

• ночлежка ж уст. разг. см. ночлежный

• ночлежный, -ая, -ое: ~ дом уст. буьйса йоккху ц1а

• ночник м къуьда

• ночной, -ая, -ое 1. буьйсанан; ~ая лампа - буса латаен лампа; ~ой гость- буьйсанан хьаша; ~ая пора - буьйса; в ~ое время - буса 2. в знач. сущ. ~ое с т1ехь1ар; поехать в ~ое - т1ехь1ан ваха

• ночь ж буьйса; с утра до ночи - 1уьйранна дуьйна буьйса йоллалц; за ~ - буса; прошлой ~ю -сийсара; по ночам - бус-буса; на ~ - буьйсанна; в ~ с субботы на воскресенье – к1иранан буса ; спокойной ночи! - буьйса декъала хуьлда!; полярная ~ - къилбаседера буьйса

• ночью нареч. буса; днём и ~ - дийнахь а буса а; этой ~ - тховса; вчера ~ -селхана буса; ~ все кошки серы погов.- буса дерриг а беда хета

• ноша ж мохь; своя ~ не тянет погов. - шен мохь— ц1ен мохь

• ношеный, -ая, -ое лелийна; ~ое бельё- лелийна бедарш

• нощно нареч.: денно и ~- дийнахь а буса а

• ноющий, -ая, -ее: ~ая боль - 1ийжа лазар

• ноябрь м ноябрь; в ~е [месяце] ноябрь баттахь

• ноябрьский, -ая, -ое ноябран; ~ий вечер - ноябран суьйре

нр

• нрав м 1) (характер) амал; у него весёлый ~ - цуьнан самукъане амал ю; крутой ~ -хала амал 2) мн. ~ы г1иллакхаш, 1адаташ; жестокие ~ы -буьрса 1адаташ; прийтись по ~у - товш хила; это ему не по ~у- иза цунна товш дац

• нравиться несов., кому хазахета; (вызывать влечение к себе) хазахета, деза; ему ~тся эта книга - цунна хазахета и книга; ей ~тся петь - цунна хазахета йиш локхуш; как вам это ~тся?- и муха хета шуна?; вам он ~тся?- безам буй хьан цуьнга?, хьуна и везий?

• нравоучение с хьехам

• нравоучительный, -ая, -ое хьехаме

• нравственность ж г1иллакх, оьздангалла; человек высокой ~и - лакхарчу оьздангаллин стаг

• нравственный, -ая, -ое г1иллакхе, оьзда; ~-ый человек -оьзда стаг; ~ые правила - оьздангаллин г1иллакхаш ; ~ое удовлетворение - дагна хьаам хилар

ну

• ну 1 межд. разг. 1) (побудительное) же; ну, скорее! - же, чехка!; ну, выкладывай! - же, схьадийца!; ну же- же 2) (выражает удивление, негодование и т. п.) ма, уойн; ну и дождь! - уойн, и дог1а!

• ну 2 частица 1) вопр. баккъаллий?; (отклик) вай, х1ан?; мы сегодня уезжаем.— Ну? - тхо тахана д1адоьлху.— Баккъаллий?; Ваня! — Ну?- Ваня! — Вай? 2) усил. делахь, х1ета; ткъа; ну хорошо! -дика ду делахь!; ну конечно! – х1ети!; ну как он узнает про это?- ткъа муха хуур ду цунна иза?; ну, думаю: пропал я –х1ан, х1инца-м х1аллакьхили со аьлла хийтира суна 3) (выражает требование не приставать) д1авалахьад1а;

• ну тебя! – д1авалахьа д1а! 4) (выражает начало действия) т1аккха; он ну кричать – т1аккха мохь хьекха вуьйли хьуна и, х1ун дан воллу хьо; ну и ну! – х1ай-х1ай!; ну как? - муха ду ткъа?; ни тпру ни ну- я хьа а, я хьайц а

• нудный, -ая, -ое синхьийзаме, к1ордаден; ~ разговор- синхьийзаме къамел; ~ человек – к1ордавен стаг

• нужда ж 1) (бедность) къоьлла; жить в ~е - къоьллехь ваха 2) (потребность) хьашт; нужды населения -бахархойн хьашташ; испытывать ~у в чём-л.- цхьа х1ума хьашт хила; в случае ~ы - нагахь хьашт хилахь; отпала ~а в чём-л. - цхьаъ оьшучуьра дели ; ~ы нет- хьашт дац

• нуждаться несов. 1) (жить в бедности) къен хила; они не ~ются - къен бац уьш 2) в ком-чём (испытывать потребность) эша, хьашт хила; ~ться в деньгах - ахча эша

• нуждающейся, -аяся, -ееся 1. в чём оьшуш [долу], хьашт [долу] 2. в знач. сущ. ~ийся м (неимущий) оьшуш верг; помощь ~имся - оьшучарна ден г1о

• нужно в знач. сказ. безл., кому-чему, кого-что, чего или с неопр. хьашт ду, оьшу, деза; что вам ~?- х1ун оьшу шуна?; мне ~ идти -сан ваха деза; не ~ расстраиваться-воха ца оьшу ; очень мне ~! –ч1ог1а оьшшуш-м ду хьуна и суна!

• нужный, -ая, -ое 1) хьашт долу, оьшу[ш долу], деза[ш долу]; ~ый человек - оьшуш волу стаг; он не считает даже ~ым отвечать - жоп дала оьшуш а ца хета цунна-м; получить ~ые сведения -оьшу хаамаш схьаэца 2) кратк. ф. в знач. сказ. нужен, нужна, нужно, нужны - хьашт ду, оьшу, деза; ты нужен дома- хьо ц1ахь оьшу; вы мне нужны- шу суна оьшу

• ну-ка межд. разг. х1ан; ~, почитай! – х1ан дешал!; ~, сбегай! – х1ан, г1ой волал!

• нулевой, -ая, -ое нолан; ~ая температура - нолан температура; ~ая величина- нолан йоккхалла

• нуль м нуль, ноль; пять градусов ниже ~я - пхи градус йолу шело; свести всё к ~ю перен. - дерриг а дайа; см. тж. ноль

• нумерация ж 1. (действие) номерш х1иттор 2.(номера) номерш

• нумеровать несов., кого-что номерш х1итто (или етта, или тоха)

• нутро с разг. кийра ; это мне не по ~у - и чудулуш вац со

• нутряной, -ая, -ое чуьра; ~ое сало [гай т1ера] мохь

ны

• ныне нареч. уст. см. нынче 2

• нынешний, -яя, -ее разг. 1) (этого года) кхушаралера; ~ее лето- кхушаралера аьхке; в ~ем году- кхушара 2) (настоящий) х1инцалера; ~яя молодёжь- х1инцалера кегий нах

• нынче нареч. разг. 1) (сегодня) та хана (днём); тховса (ночью) 2) (теперь) х1инца; не ~—завтра - тахана-кхана

• нырнуть однокр. 1) (погрузиться) буха даха 2) перен. разг. (скрыться) юкъаэккха; ~ в толпу- нахана юкъаэккха

• нырок м чуэккхар

• нырять несов. чулелха

• нытик м разг. 1ийжарг

• ныть несов. 1) (болеть) текъа; у меня зуб ноет- сан церг текъа 2) разг. (жаловаться) 1ийжа, текъа; что ты ноешь?- стенна 1ийжа хьо? 3) (плакать) 1ийжа, текъа ; сердце ноет- дог 1ийжа

• нытьё с разг. 1) (жалоба) текъар 2) (плач) 1ийжар

ню

• нюанс м нюанс (башхалла)

• нюни: распустить ~ разг. I) (заплакать) ч1е1а вола 2) (пасть духом) ч1е1а дола

• нюня м и ж разг. ч1е1а[рг]

• нюх м прям. и перен. хьожа; у собак хороший ~- ж1аьлийн хьожа баккхар дика хуьлу

• нюхалыцик м, ~ца ж хьожайохург

• нюхательный, -ая, -ое хьожа йоккху; ~ табак - хьожа йоккху тонка

• нюхать несов., кого-что хьожа яха; ~ть табак- тонких хьожа яха; он этого [и] не ~л - цуьнан хьожа а ца яьккхина цо

ня

• нянчить несов., кого-что лело

• нянчиться несов., с кем-чем 1) (ухаживать) лело; ~ с ребятами - бераш лело 2) разг. (возиться) ловзо; довольно с ним ~ - тоьур ду хьуна и ловзор

• нянька ж разг. см. няня 1; у семи нянек дитя без глазу посл. – ворх1 к1ентан нана пхьораза йисна бохург

• няня ж 1) баба 2) (в больнице) няня