Тептар:Оьрсийн Нохчийн Дошам/ЭЛП/Р

Р

ра

• раб м, ~а ж прям. и перен. лай; восстание ~ов - лейн г1аттам; ~ божий уст. - делан лай

• рабовладелец м лешбацорхо

• рабовладельческий, -ая, -ое леш бацабен; ~ строй - леш бацабен д1ах1оттам

• раболепие с лолла [лелор]

• раболепный, -ая, -ое лоллин

• раболепство с лолла

• раболепствовать несов. лолла лело; он ~ует перед всеми - массарна а лолла леладо цо

• работа ж в разн. знач. болх; ~а двигателя - двигателан болх; физическая ~а - ницкъаца бен болх; умственная ~а - хьекъалца бен болх; общественная ~а - юкъараллин болх; приступить к ~е - балха волавала; оросительные ~ы - хи дуьллу белхаш; полевые ~ы - аренгара белхаш; земляные ~ы - лаьттаца болу белхаш; принудительные ~ы -лаамаза бойту белхаш; место ~ы - белхан меттиг; постоянная ~а - биллина бен болх; поступить на ~у - балха ваха; снять с ~ы - балхара д1аваккха; у меня много срочной ~ы - сан сиха болх дукха бу; раздать всем ~у -массарна а болх бала; часы ~ы - белхан сахьташ; печатные ~ы - зорбанан белхаш; выставка работ известного художника - г1араваьллачу исбаьхьалчин белхийн гайтам; картина ~ы неизвестного художника - вевзаш воцчу исбаьхьалчин белхашха сурт; письменная ~а - йозанан болх; контрольная ~а - талламан болх ; ковёр ручной ~ы - куьйга бина куз; взять кого-л. в ~у - цхьаъ балха вига; уйти с головой в ~у - хьулваллалц балха юкъа ваха

• работать несов. в разн. знач. болх бан; ~ть на дому- ц1ахь болх бан; ~ть со словарём - словарца болх бан; механизм ~ет исправно - механизмо тайна болх бо; завод ~ет на угле - заводо к1оран т1ехь бо болх; телефон не ~ет - телефоно болх ца бо; сердце отказывается ~ть - дог болх ца бан дуьхьалдаьлла; ~ть над новым романом - керлачу романа т1ехь болх бан; ~ющая молодёжь - болх бен кегийрхой; он любит ~ть - болх безаш ву и; магазин ~ет с восьми часов - туькано болх бо барх1 сахьт даьлча-[хьана]; кем он ~ет? - х1ун болх беш ву и; ~ть педалью - педалца болх бан; ~ть на всю семью - боллучу а доьзална болх бан; время ~ет на нас - замано тхоьгахьа (или вайгахьа) бо болх; ~ть не покладая рук - са ца кхоош болх бан; ~ть над собой - ша-шена т1ехь болх бан

• работаться несов безл.: по утрам хорошо ~ется - 1уьйранна болх дика бало

• работник м 1) белхахо; научный ~ - 1илманан белхахо; партийный ~- партин белхахо; ~и искусств -исбаьхьаллин белхахой; ответственный ~ - жоьпаллин белхахо 2) уст. (батрак) ялхо

• работница женск. к работник 1 и к рабочий; ~ы текстильной промышленности - к1адин промышленностан белхахой; домашняя ~а - чух1оьттина зуда (или ялхо)

• работодатель м болх лург

• работорговец м леш бохк-эцархо

• работорговля ж леш бохк-эцар

• работоспособность ж болх бабалар, белхан г1оралла

работоспособный, -ая, -ое 1) (трудоспособный) болх балун 2) (усидчивый) балхана т1ера

работяга м и ж разг. балхана т1ераниг

работящий, -ая, -ее разг. балхана тlepaниг, болх безарг

рабоче-крестьянский, -ая, -ое белхалойн—ахархойн

рабочий 1 м белхало; ~ий от станка - станокан белхало; подсобный ~ий - г1оьналлин белхало; сельскохозяйственные ~ие - юьртабахаман белхалой

рабочий 2 -ая, -ее 1) белхало; ~ий класс - белхалойн класс; ~ее движение - белхалойн болам; ~ий район-белхалойн район 2)(предназначенный для работы) белхан; ~ее время - белхан хан; ~ий день - белхан де; ~ий чертёж - белхан чертёж; ~ее платье - белхан бедар; ~ее место - белхан меттиг 3)(производящий полезную работу) белхан; болх бийриг, болх беш верг; ~ая молодёжь - болх бен кегийрхой; ~ая лошадь -белхан говр 4) тех. болх бен; ~ие части машины - машинан болх бен меженаш; ~ие руки - белхалой

рабский, -ая, -ое 1) (свойственный рабу) лен; ~ая покорность - лай санна муьт1ахь хилар 2) (непосильный) инзаре хала; ~ий труд - инзаре хала къинхьегам

рабство с 1) (общественно-экономический строй) лолла 2) (положение раба) лолла; освободиться от ~а -лоллих мукъавала; быть в ~е у кого-л. - цхьаьннан лоллахь хила

рабыня ж г1арбаш

раввин м раввин, (жугтийн) молла

равенство с в разн. знач. нийсалла; ~о сил - ницкъийн нийсалла; знак ~а мат. - нийсаллин хьаьрк

равнение с нисвалар; ~ налево! (команда) аьрру аг1орхьа нисло!; ~на передовиков производства перен. -производствехь хьалхарчаьрца нисвалар

равнина ж аре

равнинный, -ая, -ое аренан; ~ая местность - шера меттиг (или аре)

равно 1. нареч. нийса 2. в знач. сказ. мат. ду, хуьлу; пять плюс два ~ семи пхеанна т1е шиъ тоьхча, ворх1 хуьлу 3. в знач. союза: а ~ и, ~ как - [и] санна; это касается меня, а ~ и вас - суна санна хьуна а ду и; всё ~ - бен а дац

равнобедренный, -ая, -ое мат.- цхьабосса; ~ треугольник- цхьабосса сенаш долу кхосаберг

равновеликий, -ая, -ое мат.- цхьана бараман; ~ие треугольники - цхьана бараман кхосабергаш

равновесие с 1) фаз. нийсалла 2) перен.: душевное ~е собаре хилар; вывести кого-л. из ~я - цхьаъ собарах вохо; сохранять ~е - собаре хила; терять ~е - собарах воха

равнодействующей, -ая, -ее дарехь цхьабосса; ~ая [сила] физ. - дарехь цхьабосса ницкъ

равноденствие с де-буьйса нисдалар; весеннее ~ - б1аьста де-буьйса нисдалар; осеннее ~ - гурахь де-буьйса нисдалар

равнодушие с (безучастие) бен цахетар; проявлять ко всему ~ - цхьа а х1ума бен ца хеташ хила

равнодушный, -ая, -ое (безучастный) бен ца хета, бен доцу; ~ человек - бен воцу стаг; он равнодушен к футболу - бен ца хета цунна футбол

равнозначащий, -ая, -ее, равнозначный, -ая, -ое цхьабосса, цхьатерра; равнозначные величины - цхьатерра йоккхаллаш

равномерность ж (ритмичность) цхьанаэшшаралла, цхьанабарамалла; ~ развития - кхиаран цхьанаэшшаралла

равномерный, -ая, -ое (ритмичный) цхьанаэшшара, цханабараме; ~ое движение - цхьанабараме болам; ~ый шаг - цхьанабараме г1улч яккхар; ~ое постукивание - цхьанаэшшара х1ума еттар

равноправие с цхьатерра бакъо хилар

равноправный, -ая, -ое цхьатерра бакъо йолу; ~ договор - цхьатерра бакъо йолу договор

равносильный, ая, -ое 1) (равной силы) цхьабосса 2) (подобный, равнозначный) терраниг, тера; ответ, ~ отказу - дехар цадаларх терра долу жоп

равносторонний, -яя, -ее мат. нийса aгloнаш [йолу]; ~ треугольник- аг1онаш нийса [йолу] кхосаберг

равноугольный, -ая, -ое мат. сенаш нийса [долу]

равноценный, -ая, -ое прям. и перен. цхьатерра мах болу, мехала цхьаъ йолу; ~ые товары - мехала цхьаъ йолу товараш; ~ые работники - цхьатерра белхахой

равный, -ая, -ое нийса; чему ~а сумма? мел ду жам1?; на ~ых правах - бакъонаш нийса йолуш; ему нет ~ых -цуьнга нийса цхьа а вац; он равен нам во всём - иза массо а х1уман т1ехь вайга нийсса ву

равнять несов., кого-что нисдан; ты его с собой не ~й! - иза хьайца ма нисве ахь!

равняться несов. 1) с кем-чем, по кому-чему, на кого-что нисдала; ~ться по правофланговому - аьтту aгlop волчуьнца нисвала;он с тобой не мог ~ться - и хьоьца ца нислора; ~ться на передовиков - балха т1ехь хьалхарчаьрца нисвала 2) чему (быть равным) хила; трижды три ~ется девяти - кхузза кхоъ исс ду; ~йся!, ~йтесь! - нисло!

рагу с нескл. кул. рагу

рад в знач. сказ., кому-чему, с неопр. и с союзами «что», «когда», «если» воккхаве; я очень ~ - со ч1ог1а воккхаве; как мы ~ы! - ма даккхийде тхо!; я очень ~а видеть вас - со ч1ог1а йоккхайе шу гарна [гина]; я ~ за тебя - со хьох воккхаве ; я [и] сам не ~ - со со а ца ве воккха

радар м см. радиолокатор

радарный, -ая, -ое радаран; ~ая станция - радаран станци

радение с рел. зуькар

раджа м раджа

ради предлог с род. п. дуьхьа; ~ этого - цуьнан дуьхьа; ~ вас - шун дуьхьа; чего ~?- стенна, стенан дуьхьа?; шутки ~ - забарина; бегаш баран дуьхьа ; ~ бога! -делан дуьха!

радиальный, -ая, -ое радиальни

радиатор м радиатор

радиация ж в разн. знач. радиаци; солнечная ~ - маьлхан радиаци

радий м радий

радикал м полит. радикал

радикальный, -ая, -ое (решительный) радикальни, к1орггера; ~ые изменения - к1орггера хийцамаш

радио с нескл. радио; слушать ~ - радиога ладог1а; выступить по ~ - радиочухула къамел дан; провести ~ - радио яло; передавать по ~ - радиочухула дийца; работать на ~ - радиохь болх бан

радиоактивность ж радиожигаралла, радиоактивность

радиоактивный, -ая, -ое радиожигара; ~ый распад - радиожигара бекъам; ~ые вещества- радиожигара х1умаллаш; ~ые осадки - радиожигара к1урз; ~ое заражение - радиожигаралла кхетар

радиовещание с радиовещани

радиоволна ж радиотулг1е

радиогазета ж радиогазета; рабочая ~ - белхалойн радиогазета

радиограмма ж радиограмма, радиотелеграмма

радиожурнал м радиожурнал

радиокомментатор м радиокомментатор (радиохаамхо, радиорепортажхо)

радиокомпас м радиокъилба

радиолампа ж радиолампа

радиолокатор м радиолокатор

радиолокация ж радиолокаци

радиолюбитель м радиоезарг

радиомаяк м радиомаяк

радиопеленгатор м радиопеленгатор

радиопередатчик м радиопередатчик

радиопередача ж радиопередача; слушать ~у - радиопередаче ладог1а

радиоперекличка ж радиокъамел

радиопомехи мн. радионовкъарлонаш

радиопостановка ж радиопостановка

радиоприёмник м радиоприёмник

радиопрограмма ж радиопрограмма

радиорубка ж (на корабле) радиорубка

радиосвязь ж радиоз1е

радиосеть ж радиосеть, радисбузам

радиослушатель м, ~ница ж радиоладогlapxo

радиоспектакль м радиоспектакль

радиостанция ж радиостанци;передающая ~ - д1акхайкхаден радиостанци;принимающая ~ - схьалоцу радиостанци

радиостудия ж радиостуди

радиотелевизионный, -ая, -ое радио-телевизионни; ~ая передающая станция - радиотелевизионни д1акхайкхаден станци

радиотелеграф м радиотелеграф

радиотелефон м радиотелефон

радиотерапия ж мед. радиотерапи

радиотехник м радиотехник

радиотехника ж радиотехника

радиоточка ж радиоточка

радиотрансляционный, -ая, -ое радиотрансляционни, радиотрансляцин

радиотрансляция ж радиотрансляци

радиоузел м радиоузел

радиоустановка ж радиоустановка

радиофизика ж радиофизика

радиофикация ж радиош яхкар

радиофицировать сов. и несов., что радиош яхка

радиоцентр м радиоцентр

радиоэлектроника ж радиоэлектроника

радировать сов. и несов. радиохаам бан

радист м, ~ка ж радист, радиохаамхо

радиус м 1) мат. радиус 2) перен.: в этом ~е - кху радиусехь

радовать несов., кого-что доккхадейта, хазахетийта; он ~ует меня - цо хазахоьтуьйту суна

радоваться несов., кому-чему и без доп. доккхаден, хазахета; душа ~уется - дог доккхаде

радон м радон

радоновый, -ая, -ое радонан

радостный, -ая, -ое самукъане, хазахоьтуьйту, сакъералун, сакъерадолуьйту, синкъераме; ~ая весть - самукъане хаам; ~ое лицо - синкъераме юьхь

радость ж хазахетар; с ~тью хазахетарца; доставить ~ть кому-л. - цхьанна хазахетар дан ; на ~тях - хазахеттачохь

радуга ж стела1ад, дела1ад; цвета ~и - стела1одан беснаш

радужный, -ая, -ое 1) стела1одан 2) перен.: ~ые надежды- хаза сатийсамаш

радушный, -ая, -ое даггара, дог дика; ~ хозяин - дог дика х1усамда; ~ приём - даггара т1еэцар

раж м разг.: прийти в ~ чуьравала

раз 1 м 1) в разн. знач. цкъа; ещё ~ - кхин цкъа; два ~а - шозза; много раз - дукхазза; несколько раз - масийттазза; ни ~у- цкъа а; [в] первый ~ - дуьххьара; [в] последний ~ - т1аьххьара; на этот ~, на сей ~ - х1инца; один ~ (однажды) цкъа 2) нескл. (при счёте) цхьаъ; ~, два - цхьаъ, шиъ ; ~ [и] навсегда дуьххьара а, т1аьххьара а; как раз а) (именно, точно) нийсса; как раз перед воротами - нийсса кевнна хьалххахь; б) (впору) г1ехьа; ботинки ему как раз - батенкаш цунна г1ехьа ю; в самый ~ - нийсса; ч1ог1а г1ехьа; ~ за ~ом, ~ от ~у- цхьаъ олуш, кхин олуш

раз 2 нареч. (однажды) цкъа; как-то ~ я был там - цкъа со хилира цигахь

раз 3 союз разг. (если) нагахь, нагахь санна; ~ не знаешь, не говори - нагахь санна ца хаахь, ма дийца ; ~ так... -иштта делахь-м (или хилча-м)

раз= 1. глагольная приставка, обозначает: 1) раздробление на части, передаётся лексически, напр.: разломать -кагдан 2)разъединение д1аса=, схьа=, напр.: раздвинуть - д1асаоза; развязать - схьадаста 3) распределение д1а=, напр.: раздать - д1адекъа 4) распространение действия в разные стороны д1аса=, напр.: разбросать- д1асакхийса 5) распространение действия на всю поверхность,передаётся лексически, напр.: разграфить всю тетрадь - доллучу а тетрадана графаш хьекха 6) достижение какого-л. результата, передаётся лексически, напр.: размочить - дашо 7)обратное действие, передаётся лексически, напр.: разлюбить - безам бан 8) интенсивность действия ч1ог1а, напр.: разукрасить - ч1ог1а хаздан 9) при глаголах с частицей «=ся»— движение многих в разные стороны д1аса=, напр.: разбрестись - д1асадаржа; разбежаться - д1асабовда 10) при глаголах с частицей «=ся»— постепенное доведение действия до чрезмерности, передаётся деепричастиями, напр.: разбаловаться - вон лела 2.приставка прилагательных и существительных, обозначающая степень проявления качества дукха ч1ог1а, напр.: развесёлый – ч1огla самукъане

разбавить сов., разбавлять несов., что тоха; ~ чернила водой - шекъанах хи тоха

разбазаривать несов., разбазарить сов., что х1аллакдан

разбаловать сов., кого, разг. качдан, коча (или вон) 1амо; ~ ребёнка - бер качдан

разбаловаться сов. разг. вон лела; дети ~лись - бераш вон лела

разбег м чухахкадалар; прыгнуть с ~а - чухахкавелла кхоссавала

разбегаться сов. разг. д1асаида

разбежаться сов. 1) (сделать разбег) чухахкадала 2)(в разные стороны) д1асабовда; у меня глаза ~лись -б1аьргаш къаьрззинчохь висира со

разбередить сов., что меттахъхьедан; перен. тж. карзахдаккха, дардан; ~ рану - чов меттахъхьеян; ~ душу - дог карзахдаккха

разбивка ж 1) декъар, йогlap, йиллар; ~ на группы - группашка декъар; ~ лагеря - лагерь йиллар; ~ сада - беш йог1ар 2) полигр. хердар

разбинтовать сов., что схьадаста, д1адаста

разбинтоваться сов. схьадастадала, д1адастадала

разбирательство с юр. къастор, хаттар, таллар

разбирать несов. 1)см. разобрать; 2) разг. (быть разборчивым) къесто, хержа; брать всё не ~я - къеста а ца деш схьаэца

разбираться несов. I) см. разобраться; 2) (быть разборным) вовшахдаккхадала, д1асале1а; этот аппарат ~ется на части - xlapa аппарат вовшахъяккхалуш ю

разбитной, -ая, -ое разг. каде; ~ парень - каде к1ант

разбитый, -ая, -ое 1) (расколотый) кагделла, доьхна; ~ая чашка - кагбелла (или боьхна) кад 2) (повреждённый) кагдина, доьхна; ~ая машина - йоьхна машина; ~ый череп - кагйина туьта 3) (усталый) дег1 доьхна; чувствовать себя ~ым - дег1 доьхна хила 4) (побеждённый) эшна;~ая жизнь - доьхна дахар; остаться у ~ого корыта - шен ник1апи к1ел виса

разбить сов. 1) кого-что, в разн. знач. дохо, кагдан; ~ть вдребезги - дамардарц деш дохо; бурей ~ло лодку- махо кема дохийна; ~ть чьё-л. счастье - цхьаьннан ирс дохо; ~ть сердце - дог дохо; ~ть обувь- мача йохо; ~ть машину - машина йохо; дорога ~та - некъ боьхна; ~ть голову - корта бохо; ~ть врага наголову- мостаг1 вохийна д1аваккха; ~ть чьи-л. доводы- цхьаьннан бахьанаш дохо 2)кого(о параличе, ударе) х1аллакван 3) кого-что (разделить) декъа; ~ть на группы - группашка декъа; ~ть землю на участки - латта дакъошка декъа 4) что (устроить): ~ть сад - беш йог1а; ~ть лагерь - лагерь йилла

разбиться сов. 1)(расколоться) доха, кегдала; стакан ~лся - стака доьхна 2) (разделиться на группы) доха, декъадала; ~ться насмерть - охьакхетта дала

разбогатеть сов. хьал долуш хила

разбой м талор; заниматься ~ем - талор лело

разбойник м, ~ца ж талорхо

разбойничать несов. (грабить) талор лело

разбойничий, -ья, -ье талоран, талораллин; ~ье нападение- талораллин т1елатар

разболеться 1 сов. (3 л. ~ется — расхвораться) цомгуш хила

разболеться 2 сов. (3 л. ~йтся— об органах, частях тела) лаза; у меня ~елась голова - сан корта лаза баьлла, корта лозу сан

разболтать сов., что и о чём, разг. д1адийца; ~ секрет - къайле д1айийца

разболтаться 1 сов., что, разг. 1) (размешать) вовшахъэдан 2) (расшатать) меттахдаккха, малдан

разболтаться 2 сов. 1) (размешаться от взбалтывлния) даржа 2) (расшататься) меттахъхьен

разбомбить сов., что бомбанаш етта

разбор м 1) (на части) д1але1ар, вовшахдаккхар 2) (приведение в порядок) д1анисдар, д1асале1ар 3) грам.таллар; ~ предложения - предложени таллар

разборка ж 1) (на части) д1але1ар, вовшахдаккхар; ~ трактора - трактор вовшахъяккхар 2)(раскупка) д1асадахьар 3) (приведение в порядок) д1анисдар, д1асале1ар

разборный, -ая, -ое вовшахдоккху; ~ шкаф - вовшахйоккху шкаф

разборчивость ж 1) (чёткость) къаьсташ хилар 2) (требовательность) лехамалла, хууш хилар, кхеташ хилар

разборчивый,-ая,-ое 1)(чёткий,понятный) къаьста[ш долу],кхета; ~ почерк - къаьсташ долу йоза 2) (требовательный) лехаме, хууш, кхеташ

разбранить сов., кого-что, разг. дов дан (или эккхийта), бартбетта

разбредаться несов., разбрестись сов. д1асадаржа, д1асадаха; ~ по всему свету - доллучу а дуьненахула д1асабаржа; ~ по своим домам [шайн-шайн] ц1а д1асабаха

разброд м (разлад) дохар, барт талхар; в семье ~ - доьзалехь барт боьхна; идейный ~ -идейшкахь барт бохар

разбросанный, -ая, -ое 1)(отдалённый друг от друга) д1асакхийсина 2) (беспорядочный) даьржина, д1асакхийснна

разбросать сов. 1) что (разместить по поверхности) д1асакхийса; (привести в беспорядок) тж. даржо 2) кого-что, перен. (в разные стороны) д1асакхийса 3) что (истратить попусту) дайа

разбросаться сов., разг. 1) (сесть или лечь, раскинув руки и ноги) д1асаваржа 2) (разместиться в разных местах) д1асадаржа

разбрызгать сов., разбрызгивать несов., что д1асакхийса; ~ воду - хи д1асакхийса

разбудить сов., кого-что, прям. и перен. самадаккха; я тебя ~жу - аса хьо самавоккхур ву

разбухать несов., разбухнуть сов. 1) (напр. от сырости) деста 2) (набухнуть — о почках) таса 3) разг. (о штатах) дуса

разбушеваться сов. 1) карзахдала; ветер ~лся - мох карзахбаьлла 2) перен. (прийти в ярость) чуьрадала

развал м прям. и перен. дохар, талхар; ~ дисциплины - низам дохар

развалина ж 1) чаще ~ы мн. саьлнаш; превратиться в ~ы - саьлнаш хила; город лежал в ~ах - г1ала саьлнаш а хилла лаьттара; подняться из развалин - саьлнех хьалакхиа 2) перен. (о дряхлом человеке) сал

развалить сов., что 1) (сломать, разрушить) дохо, харцо; ~ стену - пен бохо 2) перен. (привести в упадок) дохо; ~ работу - болх бохо

развалиться сов. 1) (разрушиться) доха, харца 2) перен. (прийти в упадок) доха; дело ~лось - г1уллакх доьхна

разварить сов., что кхехко

развариться сов. кхехка

разварной, -ая, -ое кхихкииа

разве 1. частица 1) вопр. ткъа, муха, те; ~ можно так делать?- иштта дан муха мегар ду?; ~ он приехал?- и веаний ткъа? 2) разг. (может быть) ткъа; ~ завтра съездить? - ткъа кхана вахча? 2. союз разг. (если не, кроме того, что...) нагахь санна, ткъа бен; он придёт, ~ только заболеет- и вог1ур-м ву, нагахь санна цомгуш ца хилахь; никто этого не знает, ~ что он - ткъа цунна бен и цхьанна а ца хаьа

развевать несов., что лестадан, лесто; ветер ~ет флаги - махо байракхаш лестайо

развеваться несов. леста; на ветру ~ется флаг- махехь байракх леста

разведать сов., что 1) (исследовать) талла; ~ горы - лаьмнаш талла 2) воен. разведка ян, талла; ~ место нахождения противника - мостаг1 волу меттиг талла

разведение с I) (кого—в разные места) д1асадигар 2) (чего—в стороны) д1асаозар, д1асадахийтар 3) (животных и растений) даржор 4)(разжигание) латор 5)(добавление чего-л. к чему-л.)тохар 6) (растворение) дашор; (приготовление, напр. лекарств) кечдар, дар

разведённый, -ая, -ое 1)(о супругах) д1асакъаьстина;(о мужчине) йитина;(о женщине) йитийтина 2) (разбавленный) дашийна, качдина; (нечистый) ийна; (приготовленный) дина, кечдина; ~ые чернила - кечдина шекъа 3): ~ый мост - д1асаоьзна т1ай

разведка ж I. (действие) I) таллар; ~а местности - меттиг таллар 2) воен. разведка, таллам; отправить в ~у -разведке вахийта 3) геол. таллам; ~а бурением - буру тохарца болу таллам 2. (организация) разведка 3. (войсковая группа) разведка

разведочный, -ая, -ое 1) талламан 2) воен. разведкин, талламан 3) геол. талламан

разведчик м, ~ца ж талламхо, разведчик; конные ~ки - дошлой-талламхой; ~ки нефти - нефтан талламхой; самолёт-~ - кема-талламхо

разведывательный, -ая, -ое 1)(исследовательский) талламан; ~ый отряд - талларан тоба 2) воен. разведкин; ~ая служба - разведкин г1уллакх

развезти сов. 1) кого-что (доставить) д1асадахьа, д1акхето; ~ти детей по домам - бераш ц1а д1акхето 2) безл., что, разг. (сделать труднопроходимым) доха; дорогу ~ло - некъ боьхна 3) безл., кого, разг.

(расслабить) т1едала, 1аткъа; его совсем ~ло - цунна ч1ог1а т1едаьлла

развенчать сов., развенчивать несов., кого-что (лишить славы, почёта) дохо

развёрнутый, -ая, -ое 1) воен. д1асадаьржина; ~ый строй - д1асадаьржина д1ах1оттар 2) (подробный, полный) яьржина; ~ые тезисы - яьржина тезисаш 3) (широкий) шуьйра долийна; ~ое строительство - шуьйра долийна г1ишлош яр

развернуть сов., что 1) (скатанное) [д1а]даржо, схьадаржо; (завёрнутое) схьадаста; ~ ковёр - куз д1абаржо; ~ конфету- кемпет схьаяста 2) (выпрямить) д1асаоза; ~ плечи - белшаш д1асаоза 3) воен. д1асадаржо; ~ строй -мог1арш д1асадаржо 4) (развить) даржо; ~ животноводство- даьхнийлелор даржо 5) (машину, самолёт и т. п.) духадерзо

развернуться сов. 1) (о скатанном, свёрнутом) д1адаржа, схьадаржа; (о завёрнутом) схьадастадала; ковёр ~лся -куз схьабаьржина; свёрток ~лся - шад схьабастабелла 2)(расправиться) д1адаржа; паруса ~лись- гатанаш д1адаьржина 3) воен. д1асадаржа; ~ться редкой цепью - нилхачу мог1аршца д1асабаржа; ~ться по линии фронта- фронт мел ю д1абаржа 4.(развиться) даржа; широко ~лось соревнование - шуьйра д1аяьржина яхьалла 5) (сделать поворот — о машине, самолёте и т. п.) духадерза; машина ~лась - машина юхайирзина 6) (открыться взору) гучудала; негде ~ться - д1асахьовзийла яц

разверстать сов., что д1асадекъа

развёрстка ж д1асадекъар

развёртываться несов. см. развернуться; действие романа ~лось в Москве- романехь дуьйцург Москвахь хуьлуш ду

развеселить сов., кого самукъадаккха; надо его ~ - цуьнан самукъадаккха деза

развеселиться сов. самукъадала

развесёлый, -ая, -ое разг. ч1ог1а самукъане

развесистый, -ая, -ое шуьйра (или даьржина) охкаделла

развесить 1 сов., что 1) (повесить) д1аохка; ~ть картины - суьрташ д1аохка 2)(раскинуть) д1асаохка, д1адаржо, д1асахеца; яблоня ~ла ветви - 1ожо генаш д1асаохкийна; ~ть уши - цадог1учуьнга ладег1а

развесить 2 сов., что (на весах) узуш д1асадекъа; ~ мясо - узуш жижиг д1асадекъа

развесной, -ая, -ое узуш духку

развести сов. 1) кого (отвести в разные места) д1асадига; ~ детей по домам - бераш шайн-шайн ц1а д1асадига 2) кого, воен. галморзахдаха 3) кого (разъединить) д1асакъасто, вовшахдаха; судьба развела друзей - кхело вовшахбехира доттаг1ий 4) кого с кем (расторгнуть брак) д1асакъасто; (мужчину) йитар; (женщину) йитийта; ~ супругов - маррий, зудий д1асакъасто; 5) кого (разнять) д1асакъасто; ~ дерущихся - летарш д1асакъасто 6) что (в стороны) д1асаоза, д1асадахийта; ~ руки (в стороны) куьйгаш д1асадахийта; ~мост -т1ай д1асаоза (или т1ай д1аэца) 7) кого-что (растения и животных) доло; ~ кур - котамаш йоло 8) что (разжечь) лато; ~ огонь -ц1е лато 9) что чем (добавить что-л.) тоха; ~ молоко водой - шуьрих хи тоха 10) что в чём (растворить) дашо; (приготовить) дан, кечдан; ~ лекарство в воде - молха хи чохь дашо; ~ чернила - шекъа дан; ~ руками -куьйгаш д1асадахийта

развестись сов. 1) с кем и без доп. (о супругах) д1асакъаста; (о мужчине) йита; (о женщине) йитийта; он развёлся с женой - цо зуда йитина; она ~лась с мужем - цо ша майрачуьнга йитийтина; они ~лись - уьш д1асакъаьстина 2) разг. (расплодиться) даржа; ~лось много мух - дукха мозий даьржина

разветвиться сов. (распустить ветви) хеца; (разойтись) г1онжаг1адаккха, декъадала; дерево ~лось - дитто га хецна; дорога ~лась - некъ бекъабелла

разветвление с 1) (место раздвоения) г1онжаг1е; ~е Терека - Теркан г1онжаг1е 2) (часть чего-л.) га; ~е дерева - диттан га; река со многими ~ями - дукха генаш долу хи

развеять сов., что 1) (разогнать) д1асакъахко, д1асадаха; ветер ~л облака - махо мархаш д1асаяьхна 2) перен. (тоску, горе и т. п.) д1акъахко, д1аайа; ~-ть горе - бала д1аайа; ~ть легенду о непобедимости врага - мостаг1 эшалур вац боху туьйра дохо

развеяться сов. 1) д1асакъахка, д1асадаха 2) перен. (рассеяться) [д1а]айдала, д1акъахка, д1асадаржа

развиваться 1 несов. см. развиться 1

развиваться 2 несов. см. развиться 2; страна ~ется высокими темпами - мохк сихачу боларца кхуьуш бу

развивающимися, -аяся, -ееся кхуьу[ш долу]; ~иеся страны - кхуьуш долу мехкаш

развилина ж 1) (сук) шалго 2) (место) г1онжаг1а

развилка ж г1онжаг1а, на ~е дорог - некъийн г1онжаг1ехь

развинтить сов., что схьахьовзо

развинтиться сов 1) схьахьовза; малдала 2) перен. разг. талха; у меня нервы ~лись - сан нерваш телхина

развинченный, -ая, -ое разг. 1) (потерявший выдержку) телхина 2) (нетвёрдый, вертлявый) телхина, доьхна; ~ая походка - телхина болар

развитие с 1. (по гл. развить 2) кхиар 2. (по гл. развиться 2) кхиар 3. (процесс) кхиам, историческое ~ - историн кхиам 4. (степень сознательности) кхиар

развитой, -ая, -ое 1) (физически) кхиъна; (достигший высокого уровня) кхиаме, кхиъна; ~ая промышленность -кхиъна промышленность 2) кратк. ф. в знач. сказ. кхиъна хила; у нас развито скотоводство- даьхнийлелор кхиъна ду тхан 3) (духовно зрелый, культурный) кхиъна

развить 1 сов., что (расплести) [д1а]даста, [схьа]даста; ~ верёвку - муш схьабаста

развить 2 сов. 1) что (дать окрепнуть) кхио, кхиадан; ~ интерес к учёбе - дешаре безам кхио 2) кого (довести до зрелости) кхио, кхиадан; ~ ребёнка - бер кхио 3) что (довести до совершенства) кхио, кхиадан; ~ промышленность - промышленность кхио 4) что (развернуть шире) даржо, даржадан, кхио; ~ агитацию -агитаци яржо 5) что (распространить, углубить) кхио; ~ идею - идей кхио

развиться 1 сов. (раскрутиться) [д1а]дастадала, [схьа]дастадала; волосы ~лись - месаш схьаястаелла

развиться 2 сов. 1) (окрепнуть) кхиа; талант ~лся - пох1ма кхиъна 2) (созреть) кхиа; мальчик ~лся быстро -к1ант сиха кхиъна 3) (дойти до совершенства) кхиа 4) (усилиться, увеличиться) дала; при спуске ~лась большая скорость - охьахууш масалла ч1ог1а лакхаяьлла

развлечение с 1. (по гл. развлечь) самукъадаккхар 2. (по гл. развлечься) самукъадалар 3. (то, что развлекает) самукъадоккхург, самукъадолург; игра в шахматы — моё ~ - сан самукъадолург шахматех ловзар ду

развлечь сов., кого-что самукъадаккха; ~ки ребёнка - беран самукъадаккха

развлечься сов. самукъадала; [шен] самукъадаккха

развод м 1) воен. галморзахдахар, хийцар; ~ караулов - г1аролаш галморзахбахар 2)(расторжение брака) д1асакъастар; (мужчины) йитар; (женщины) йитийтар 3) (разведение чего-л. в стороны) д1асаозар

разводка ж I) (моста) д1асаозар 2) (пилы) галморзахбаккхар

разводной, -ая, -ое 1) (служащий для разводки) галморзахдоккху; ~ ключ для пилы- херх галморзахбоккху дог1а 2) (то, что-можно развести) д1асаузу; ~ мост - д1асаузу т1ай

разводный, -ая, -ое: ~ое свидетельство-д1асакъастаран тешалла

разводы мн. (узоры) т1амарш; (потеки) таммаг1анаш; с ~ами - т1амаршца; материя с ~ами -т1амарш йолу к1ади; на столе чернильные ~ы - стоьла т1ехь шекъанан таммаг1анаш ду

развоз м д1асадахьар; ~ грузов – кира д1асакхехьар

разволновать сов., кого, разг. карзахдаккха

разволноваться сов. разг карзахдала

разворовать сов., разворовывать несов., что, разг. лечкъо

разворот м I. (по гл. развернуть) духадерзор 2. (по гл. развернуться) духадерзар; ~ на 180° - 180° духадерзар 3. (место поворота) духадоьрзийла

разворотить сов., что, разг. 1)(разбросать)т1ек1елтаса, т1ек1елтоха, т1ек1елкхосса 2)(разрушить) дохор

разворошить сов., что, разг. [д1аса]кего

разврат м талхар

развратить сов., кого талхо

развратиться сов. талха

развратник м, ~ца ж телхинарг

развратничать несов. телхина лела

развратный, -ая, -ое телхина

развращение с 1. (по гл. развратить) талхор 2. (по гл. развратиться) талхар

развращённость ж телхина хилар

развращённый, -ая, -ое телхина, талхийна

развьючить сов., кого-что парг1атдаккха, парг1атдалийта; ~ верблюдов- эмкалш парг1атйовлийта

развязать сов. 1) что [схьа]даста, [д1а]даста; развяжи узел - шад д1абаста 2) кого-что, перен. (освободить) парг1ат дита, парг1атдалийта, парг1атдаккха; ~ руки а) куьйгаш д1адаста; б) перен. хецна вита; ~ войну- т1ом боло; ~ язык (заставить разговориться) мотт баста

развязаться сов. 1) (о завязанном) [схьа]дастадала, [д1а]дастадала; пояс ~лся - доьхка дастаделла 2) с кем-чем, перен. разг. (освободиться от кого-чего-л.) парг1атдала; развяжись с этим делом - цу г1уллакхах парг1атвала ; у него язык ~лся - мотт баьстина цо

развязка ж I. (по гл. развязать) [схьа]дастар, [д1а]дастар 2. (конец) чакхдалар; дело идёт к ~е- г1уллакх чекхдолуш лаьтта 3. лит. чаккхе

развязный, -ая, -ое эвхьаза; ~ый тон - эвхьаза къамел дар; ~ые манеры - эвхьаза лелар; говорить ~о (нареч.)- эвхьаза къамел дар

разгадать сов., кого-что 1) (отгадать) хаа; ~ загадку - х1етал-метал хаа; ~ чьё-л. намерение - цхьаьннан дагара хаа 2) (понять кого-л., что-л.) кхета

разгадка ж хаар

разгар м карзахдалар; быть в ~е -карзахдаьлла хила; работа в полном ~е - болх уггар карзахбаьлла хьал ду; в ~е лета - аьхке уггар карзахъяьллачу хенахь; самый ~ уборки урожая - ялташ чудерзор карзахдаьллачу хенахь

разглагольствование с разг. дахдар, 1анавахар

разглагольствовать несов. разг. дахдала, 1анаваха

разгладить сов., что [д1а]шардан; ~ морщины - хебарш шардан

разгладиться сов. [д1а]шардала; платье хорошо ~лось - коч дика шаръелла; морщины на лбу ~лись- хьаж т1ера хебарш д1ашарделла

разгласить сов., разглашать несов., что нахаладаккха

разглашение с нахаладаккхар; ~ тайны - къайле нахалаяккхар

разглядеть сов., кого-что ган, хьажа

разглядывать несов., кого-что хьежа; ~ картину - суьрте хьежа

разгневанный, -ая, -ое оьг1аздахна; ~ голос - оьг1азвахна аз

разгневать сов., кого, уст. оьг1аздахийта

разгневаться сов. уст. оьг1аздаха

разговаривать несов., с кем, о ком-чём, без доп. лен, хабар дийца, къамел дан; ~ по телефону с товарищем -накъостаца телефона чухула къамел дан; ~ по-русски - оьрсийн маттахь къамел дан; ~ с самим собой - ша-шега лен; не ~ с кем-л. - цхьаьнца къамел ца дан

разговор м къамел; крупный ~ - доккха къамел; вести ~ - къамел дан; завязать ~ - къамел таса; перевести ~ на другую тему - къамел кхечу aгlop дерзо; прекратить ~ы! - къамелаш совцаде!; ~а быть не может а) (разумеется) къамел а дац; б) (исключается) дуьйцийла а яц; телефонный ~ - телефоначухула ден къамел; ~ по телефону- телефоначухулара къамел

разговориться сов. разг. 1) (увлечься разговором) къамеле дала 2) с кем (вступить в разговор) къамел тасадала

разговорник м къамел1аморг

разговорный, -ая, -ое къамелан, къамел ден

разговорчивый, -ая, -ое къамеле, хабарна т1ера; ~ человек - хабарна т1ера стаг

разгон м 1) (разбег) чухахкадалар 2) кого д1асалелхор

разгораться несов., разгореться сов. 1) (начать гореть) дага дола 2) перен. (стать красным) дага, ц1ийдала; у меня щёки разгорелись- сан беснеш йогуш ю (или ц1ийелла) 3) перен. (начаться) кхехка доладала; (дойти до сильной степени) кхехкаш хила, кхехка; разгорелся спор - къийсам кхехкаш бара

разгородить сов., что (землю) юоъарло ян; (помещение) ога дан

разгородиться сов., с кем-чем (разгородить землю) юоъарло ян; (помещение) ога дан

разгорячённый, -ая, -ое дохделла; ~ое тело - дохделла дег1

разгорячить сов., кого-что 1) (сделать горячим) дохдан 2) перен. сихдан

разгорячиться сов. сихдала

разграбить сов., что (расхитить) д1асадахьа; (подвергнуть грабежу) талор дан, д1адахьа

разграбление с (действие) [лечкъийна] д1асадахьар; д1адахьар, талор дар

разграничивать несов., разграничить сов., что 1) (разделить границей) доза дан 2) перен. (точно определить) [д1аса]къасто

разграфить сов., разграфлять несов., что графаш хьекхо

разгребать несов., разгрести сов., что д1асадаржо, д1асахьакха; ~ кучу снега - лайн оьла д1асахьакха

разгром м I. (уничтожение) дохор 2.(опустошение)дохор, х1аллакдар 3.разг. (беспорядок) г1урт бар; в комнатах полный ~ - чоьнаш чохь буьззина г1урт бу

разгромить сов., кого-что 1) (уничтожить) дохо, х1аллакдан; ~ врага - мостаг1 вохо 2) (разрушить, опустошить) дохо, х1аллакдан

разгрузить сов. 1) что 1охьа]дассо; ~ вагоны- вагонаш яссо 2) кого, перен. парг1ат дита, парг1атдаккха

разгрузиться сов. 1) дассадала; пароход ~лся - хикема дассадели 2) перен. разг. (от работы) парг1атдала

разгрузка ж дассор; ~ машин - машинаш яссор

разгрузочный, -ая, -ое дассо; ~ день - юург йоьхку [или мацаллин] де

разгрызать несов., разгрызть сов., что [1аьвшина] кагдан, дохо; разгрызть орех - б1ара кагдан

разгул м 1) (безудержное проявление чего-л.) ч1аг1далар, марсадалар; ~ реакции - реакци ч1аг1ъялар 2) (пьянство, кутёж) маларна т1ета1ар; предаться ~у - маларна т1ета1а

разгуливать несов. разг. д1асалела; ~ по парку - паркехула д1асалела

разгульный, -ая, -ое разг. мийларан; ~ образ жизни - муьйлуш лелар

разгуляться сов. разг. 1) (о погоде) екха, серлаяла 2) (перестать хотеть спать) ловзадала 3) (о ветре) карзахдала; ветер ~лся - мох карзахбаьлла 4) (дать себе волю) хецна хила, хецадала; негде ему ~ться - хецавала меттиг яц цунна

раздавить сов., кого-что 1)(смять) вич1адаккха, хьаша; ~ ягоды - ц1азамаш хьаша 2)перен.(разгромить) вич1аваккха; ~ врага - мостаг1 вич1аваккха

раздаривать несов, раздарить сов., что совг1атна д1адекъа

раздаточный, -ая, -ое д1асадоькъу; ~ пункт - д1асадоькъу пункт

раздать сов., кого-что д1асадекъа, д1адекъа; он роздал (или раздал) всё - цо дерриг а д1адийкъи

раздаться 1 сов. (о звуке) дала, эккха

раздаться 2 сов. разг. I) (расступиться) д1асата1а 2) (растянуться) д1асадаха; сапоги ~лись - эткаш д1асаяхна 3) (потолстеть) д1асадаха

раздача ж д1асадекъар, д1адекъар

раздвижной, -ая, -ое д1асаузу, д1асатогту; ~ стол - д1асаузу стол

раздвинуть сов. 1) что д1асахило, д1асаоза, д1асататта 2) кого-что (заставить расступиться) д1асататта, д1асахило

раздвинуться сов. 1) (разъединиться) д1асаозадала, дасахила 2) (расступиться) д1асататтадала, д1асахила

раздвоение с 1. (по гл. раздвоить) шина декъе декъар 2. (по гл. раздвоиться) шина декъе декъадалар

раздвоенный, -ая, -ое шина декъе декъаделла

раздвоить сов., что шина декъе декъа

раздвоиться сов. шина декъе декъадала, ши дакъа хила

раздевалка ж, раздевальня ж разг. xlyманаш д1айохийла

раздел м I. (по гл. разделить) декъар; ~ имущества - бахам бекъар 2. (по гл. разделиться) декъадалар 3. (доля, часть) дакъа 4. (граница) доза

разделать сов., что (обработать, отделать) тадан, кечдан; ~ грядки - хаьснаш тадан; ~ тушу- чарх кечъян

разделаться сов., с кем-чем, разг. 1) (освободиться) парг1атдала; ~ться с долгами -декхарех парг1атвала 2) перен. (отплатить за обиду) д1адекха; (наказать за что-л.) болх ян; я сейчас с ним ~юсь -х1инца аса ер цуьнан болх

разделительный, -ая, -ое [д1аса]къасторан, декъаран; ~ая черта - декъаран сиз; ~ый знак - къасторан хьаьрк 2) грам.: ~ый союз - къасторан хуттург

разделить сов. 1) что (на части) декъа; ~ яблоко на две части - 1аж шина декъе бекъа 2) кого-что (разобщить) [д1аса]къасто 3) что с кем (испытать одно и то же) [дакъа] кхача, дакъа хила; ~ горе -бала кхача 4) что, мат. декъа; ~ четыре на два - диъ шинна декъа

разделиться сов. 1) (на части) декъадала; (разветвиться) декъадала 2) (разойтись в чём-л.) декъадала 3) мат. (без остатка) декъадала

разделка ж тадар

раздельно нареч. 1) къаьстина 2) (отчётливо) къаьстина

раздельный, -ая, -ое 1)(обособленный) къаьстина (или бовваьлла); ~ое жительство - къаьстина вахар (или бовваьлла вахар) 2) (отдельный — о написании) къастийна; 3) (отчётливый — о произношении) къаьсташ

разделять несов. см. разделить; ~ю с Вами Ваше горе - хьуна санна, сингаттаман дакъа кхочу суна а; ~ть чьё-л. мнение - цхьанна хеттарг хета

раздетый, -ая, -ое дерзина

раздеть сов., кого дерзинадаккха (также перен. разг.— ограбить); ~нь ребёнка - бер дерзинадаккха

раздеться сов. дерзинадала

раздирающий, -ая, -ее: ~ душу крик- ват1ош санна хьоькху мохь

раздобреть сов. разг. (располнеть) тавала

раздобриться сов. разг. дика хила, комаьршадала

раздобывать несов., раздобыть сов., что, и чего, разг. лаха, даккха; раздобудь немного денег- жимма ахча лахахьа

раздоить сов., кого деттарх долийта, детта 1амадан

раздолье с 1) (простор) шуьйре 2) разг. (полная свобода действий) пapгlaтo

раздор м барт бохар, [барт] эг1ар; сеять ~ы - барт бохо; семейный ~ - доьзалан барт бохар

раздосадовать сов., кого дог дат1о

раздражать несов. 1) кого-что карзахдаккха; (сердить) оьг1аздахийта 2) что (возбуждать, усиливать) хьаго, безам бахийта; ~ аппетит-юучуьнга безам бахийта 3)что (вызывать боль, зуд) к1амдан, хьудолийта карзахдаккха

раздражаться несов. 1) (сердиться) карзахдала, оьг1аздаха 2) (зудеть, болеть) хьудола, к1амдала, карзахдала

раздражение с 1. (по гл. раздражать) карзахдаккхар, оьг1аздахийтар 2. (по гл. раздражаться) карзахдалар, оьг1аздахар 3. (воспаление) хьудолар, к1амдар, карзахдалар

раздражённый, -ая, -ое карзахдаьлла

раздражитель м карзахдоккхург

раздражительность ж карзахалла, оьг1аздахар

раздражительный, -ая, -ое карзахдолу, оьг1аздоьду

раздразнить сов. 1) кого (рассердить) дардан, дог дат1о; 2) что (возбудить) хьаго, безам бахийта; ~ аппетит -юучух безам бахийта; ~ любопытство - хаа хьаго

раздробить сов., что 1) (разбить) ата 2) (разделить на части) [д1аса]декъа 3) мат.декъа,~ метр в сантиметры - метр сантиметрашка екъа

раздробиться сов. 1) (разбиться) атадала 2) (разделиться на части) [д1аса]декъадала

раздробление с декъар

раздробленность ж (разрозненность) д1асадекъадалар, даьржина хилар

раздробленный, -ая, -ое, раздроблённый, -ая, -ое 1) аьтта 2) (разрозненный) даьржина, д1асадекъаделла

раздувание с 1. (по сл. раздувать) дусар 2. (по гл. раздуваться) дусадалар

раздумать сов., с неопр. дохкодала; реже сила хийца; я ~л идти в гости – хьошалг1а ваха дохковаьлла со

раздумывать несов. 1) (размышлять) ойланаш ян 2) (колебаться) сила керча; (долго думать) ойланаш ян;

не ~я -ойланаш а ца еш

раздумье с 1) ойланаш яр; погрузиться в ~ - ойланашка валар (или вожар) 2) (колебание) ойла керчар; его взяло ~ - ойланаш керча цуьнан

раздутый, -ая, -ое разг. 1) (вздутый) дуьйсина 2) перен. (чрезмерно увеличенный) шорйина; ~ые штаты - шорйина штаташ

раздуть сов., что I) (разжечь) марсадаккха, дуса; ~ огонь - ц1е марсаяккха, юса 2) (надуть) дуса, доккха дан; ~ щёки - беснеш юса 3) перен. разг. (чрезмерно увеличить) дуса, марсадккха, доккха дан; ~ ошибку- г1алат доккха дан; ~ штаты - штаташ юса

раздуться сов. дусадала, марсадала

разжалобить сов., кого къахетийта

разжалобиться сов. разг. къахета

разжаловать сов., кого, разг. лахаваккха

разжать сов., что (растянуть) д1асаоза, д1асадахийта; (раскрыть сжатое) д1аделла; реже д1адаста; ~ пружину- 1ад д1асаоза; ~ руки - куьйгаш д1асадахийта; разожми кулак - буй схьабаста

разжаться сов. д1асаозадала; д1аделладала; пружина ~лась - 1ад д1асаозаделла; губы ~лись-балдаш д1аделладелла

разжевать сов., разжёвывать несов., что 1) (пищу) 1овша; разжуй как следует- 1овша ма-деззара 1овша 2) перен. лам дан; всё ему надо ~ - ша дерриг а цунна лам дан дезаш ду

разжечь сов., что 1) лато; разожги костёр - ц1е латае 2) перен. марсадаккха; ~ ненависть - цабезам марсабаккха

разжечься сов. 1) (начать гореть) лата, дага дола; дрова ~ожглись - дечиг лета 2)перен. (усилиться) марсадала; вражда ~ожглась - мостаг1алла марсадаьлла

разжижать несов., что качдан

разжижение с качдар

разжиреть сов. дарста

разжиться сов., чем, прост. вехаш хила

раззадоривать несов., раззадорить сов., кого, разг. марздан, хаздан

разинуть сов., что, разг. г1атто; он стоит, ~в рот - бага а г1аттийна, лаьтта и; бага экъан т1е а яьккхина, лаьтта и

разиня м и ж разг. сакх стаг, акъ стаг

разительный, -ая, -ое цецвоккху, ч1ог1а; ~ое сходство - ч1ог1а тера хилар; ~ые перемены - цецвоккху хийцамаш

разить 1 несов., кого етта; ~ врагов - мостaг1ашна етта

разить 2 несов. безл., чем, разг. (пахнуть) хьожа ян; от него ~т вином - цунах чаг1аран хьожа йог1у

разлад м барт бохар, барт цахилар, эг1ар

разладить сов.,что, разг. талхо,дохо, эг1о; ~ балалайку - балалайка бохо; ~ свадьбу - ловзар дохо

разладиться сов. разг. эг1а, доха, талха

разлезаться несов, разлезться сов. разг. тила

разлениться сов. разг. к1адо ян, мало ян

разлетаться несов. 1) см. разлететься; 2) разг. (развеваться) д1асадаржа (о полах платья)

разлететься сов. 1) (улететь в разные стороны) д1асаэккха, д1асадада, д1асадаха 2) разг.(рассыпаться на части) [д1аса]1ана 3) разг. (набрать скорость) д1аэккха 4) разг. (подбежать) т1евада

разлечься сов. разг. д1асадаржа

разлив м 1. (по гл. разлить) 1анадар 2. (по гл. разлиться) 1анар; во время ~а реки - хи дистинчу хенахь

разливательный, -ая, -ое д1адутту;~ая ложка - д1аютту чада

разливаться несов. 1) см. разлиться; 2) (петь звонко) 1анадаха 3) разг. неодобр. (говорить красноречиво) 1анадаха

разливной, -ая, -ое дустуш (или узуш) духкуш [долу]; ~ое вино - дустуш духку чаг1ар

разлиновать сов, разлиновывать несов., что сизаш хьекха

разлитие с 1. (по гл. разлить) 1анор 2. (по гл. разлиться) 1анар

разлить сов., что 1) (налить) д1асадотта; ~ть по бутылкам - шишанаш чу д1асадотта 2) (расплескать) 1ано, д1асадаржо; ~ть воду по столу - стоьла т1ехула хи д1аса1ано 3) перен. (распространить) д1асадаржо, д1аса1ано; солнце ~ло свои лучи - маьлхо д1асаяржийра шен з1енарш

разлиться сов. I) (пролиться) 1ана, д1асадаржа 2) (о реке) деста 3) перен. (распространиться) д1асадаржа

различаться несов. къеста, къесташ хила

различение с къастамбеш

различие с башхалла, белла; без ~я - башхалла йоцу; знаки ~я - башхаллин билгалонаш

различия - башхаллаш

различительный, -ая, -ое башхаллин; ~ признак- башхаллин билгало

различить сов., кого-что довза

различный, -ая, -ое 1) (несходный) тайп-тайпана[ра]; у нас ~ые мнения - тхан тайп-тайпанара ойланаш ю 2) (разнообразный) тайп-тайпана; он занят ~ыми делами - и тайп-тайпана г1уллакхаш лелош ву

разложение с I. (по гл. разложить) 1) [д1аса]декъар 2) (моральное) талхар 2. (по гл. разложиться) 1) (на составные части) д1асадекъадалар 2) (моральное) талхар

разложить сов. 1) что д1адаржо, д1асадаржо; ~ карты - картанаш д1адаржо 2) что (положить распрямив) д1адаржо; ~ ковёр - куз д1абаржо 3) что, хим., мат. (на составные части) [д1аса]декъа, д1акъасто; ~ воду на кислород и водород - хи кислородей, водородей декъа 4) что (распределить) д1адекъа; ~ налог - налог д1аекъа 5) кого (морально) талхо; ~ костёр - ц1е лато

разложиться сов. 1) (разместиться) д1асадекъадала 2) (на составные части) д1асадекъадала 3) (сгнить) дахкадала, талха 4) перен. (морально) галха

разлом м 1. (действие) кагдар (на части); дохор (разрушение) 2. (место) кагделла меттиг

разломать сов., что (на части) кагдан; (разрушить) дохо; ~ дом - ц1а дохо

разломаться сов. разг. (на части) кагдала; (разрушиться) доха

разломить сов. 1) кагдан 2) безл., кого, прост., меня всего ~ло - энаша к1елвитина со

разломиться сов. кагдала

разлука ж вовшахдовлар, вовшахкъастар

разлучение с вовшахдахар, вовшахкъастор

разлучить сов., кого с кем-чем вовшахдаха, вовшахкъасто

разлучиться сов., с кем-чем и без. доп. вовшахдала, вовшахкъаста

разлюбить сов., кого-что и с неопр. безам бан

размагнитить сов., размагничивать несов., что мисаралла дайа

размазать сов., что 1) д1асадаржо; ~ краску - басар д1асадаржо 2) перен. разг. (длинно рассказать) дахдан

размазаться сов. д1асадаржа

размазня м и ж разг. (о человеке) г1уч1анча

размалевать сов., что, разг. г1уч1а бан; ~ рисунок - суьртах г1уч1а бан

размах м I) (замашка для удара) ластор; удар с ~а - ластийна тохар 2) (расстояние между точками) доха ла; ~ крыльев - т1емийн дохалла 3) (амплитуда) ла тор 4) перен. (масштаб, объём) пхьаг1ат; ~строительства -г1ишлош яран пхьаг1ат ; прыгнуть с ~а - чухахкавелла кхоссавала

размахивать несов., чем [д1аса]лесто; ~ руками - куьйгаш лесто

размахиваться несов., размахнуться сов. 1) чем (замахнуться) ласто; ~ палкой – г1аж ласто 2) перен. разг. неодобр. чухахкадала, чударжа

размашистый, -ая, -ое [д1аса]даьржина; ~ шаг- яьржина г1улч; ~ почерк - д1асадаьржина йозанан хат1

размежевание с 1. (по гл. размежевать) доза дар, д1ас къастор 2. (по гл. размежеваться) доза хилар, къастар

размежевать сов., что 1) (межуя разделить) доза дан 2) перен. (определить пределы деятельности) къасто

размежеваться сов., с кем 1) (разделиться) доза хила 2) перен. (отделиться) къаста

размельчать несов., размельчить сов., что ата, кегийра дан; ~ соль - туьха ата

размен м 1. (по гл. разменять) къастор, дохор 2. (по гл. разменяться) къастар, дохар

размениваться несов. см. разменяться; ~ на мелочи (или по мелочам) ладам боцург лело

разменный, -ая, -ое къасто[ш долу]; ~ая касса - ахча къастаден касса

разменять сов., что (на мелкие единицы) къасто; (разменяв, потратить часть денег) дохо; он уже ~л вторую сотню - цо х1инцале шолг1а итт туьма дохийна

разменяться сов. 1) чем, разг. (в игре) даккха; ~ пешками - вовшийн ж1аккеш яха 2) на что, перен. (израсходовать силы) гlopa дайа (или кхачо)

размер м в разн. знач. барам; ~ комнаты - чоьнан барам; ~ обуви - мачийн барам; ~ премии – совг1атан барам; небольшого ~а, небольших ~ов – г1ехьа барамера; невелик по [своим] ~ам- барамашка хьаьжча, дукха доккха а дац

размеренный, -ая, -ое тийна; идти ~ой походкой - тийначу боларца ваха

размерить сов., размерять несов., что 1) (установить размеры) дуста 2) перен. хьажа, мел бу хаа; ~ свой силы - шен ницкъе хьажа

размесить сов., что хьен

размести сов., что (очистить) [нуй] хьакха; (убрать в стороны) д1асахьакха; ~ дорожку- новкъа нуй хьакха он размёл снег- цо ло д1асахьаькхна

разместить сов., кого-что 1) (усадить) д1атардан; ~ гостей - хьеший д1атарбан; ~ пассажиров - пассажираш д1атарбан 2) (распределить между многими) д1асадекъа; ~ заём - заём д1асаекъа

разместиться сов. д1атардала

разметать 1 (3 л. наст. разметает) несов. см. размести

разметать 2 (3 л. наст. размечет) сов., кого-что д1асакхийса

разметить сов., что билгалдан, билгало ян

разметка ж 1. (действие) билгалдар, билгало яр 2. (деление) билгало

разметчик м, ~ца ж билгалонча

размешать сов., что эдан, кего, кегадан; ~ сахар в чае - чайна чуьра шекар кегадан

размещение с 1. (по гл. разместить) 1) д1атарбар 2) (распределение между многими) д1асадекъар; ~ средств - ахча д1асадекъар 2. (по гл. разместиться) д1атардалар

разминировать сов., что минаш д1аяха

разминка ж спорт. дег1 хецадалийтар

разминуться сов., с кем-чем 1)(разойтись в пути)галморзахдала 2)(разойтись при встрече)галморзахдала, д1асакъаста

размножаться несов. деба

размножение с 1. (по гл. размножать) даржор, дебор 2. (по гл. размножаться) дебар

размножить сов., что 1. (увеличить в числе) даржо 2. кого-что, разг. (расплодить) дебо, дебадан

размножиться сов. (расплодиться) деба

размозжить сов., что хье схьатасийта; ~ кому-л. голову- цхьаьннан коьртан хье схьатасийта

размокать несов., размокнуть сов. т1адо, т1ададан, даша

размол м I. (действие) ахьар; 2. (помол): мука крупного ~а - гlopгla аьхьна дама

размолвка ж лер-алар; между ними произошла ~ - лер- алар хилла церан

размолоть сов., что ахьа

разморить сов. безл. кого, разг. малдан, дег1 вон дан; меня ~ло на солнце -маьлхехь сан дег1 малделла

размориться сов. разг. малдала, дег1 вон хила

размотать сов., что д1адаста, схьадаста; ~ верёвку -муш д1абаста

размотаться сов. д1адастадала, схьадастадала

размотка ж д1адастар, схьадастар

размочить сов., что т1адо, т1ундан, дашо

размыв м хе д1адахьар; ~ почвы - хе латта д1адахьар

размывание с д1аяхьар; ~ берегов - хин йист д1аяхьар

размыть сов., что [хе] д1адахьа

размышление с 1. (действие) хьесап дар, ойланаш яр; дать время на ~е - ойла ян хан яла 2. (дума, мысль) хьесап дар, ойла; после долгих ~й - дуккха а ойланаш йинчул т1аьхьа; он погрузился в ~я - ойланашка вели и

размышлять несов., о ком-чём хьесап дан, ойла ян

размягчение с 1. (по гл. размягчить) 1) к1аддар 2) перен. малдар 2. (по гл. размягчиться) 1) к1аддалар 2) перен. малдалар

размягчить сов. 1) что (сделать мягким) к1аддан, хьен 2) кого-что перен. малдан

размягчиться сов. 1) (стать мягким) к1аддала, хьедала 2) перен. малдала

размякать несов., размякнуть сов. I) малдала, даша 2) перен. разг. (стать вялым) малдала

размять сов. что 1) хьен 2) перен. разг. хецадалийта; разомни ноги -когаш хецабалийта

размяться сов. 1) (стать мягким) к1аддала, хьедала 2) перен. разг. (сделаться бодрым) хецадала

разнарядка ж разнарядка

разнежиться сов. качдала, экамдала

разнервничаться сов. дог дат1о, карзах-даккха

разнести сов. 1) что (доставить) д1асадахьа; ~ти газеты - газеташ д1асадахьа 2) что (распространить) д1асадаржо; ~ти заразу- ун д1асадаржо; йолу цамгар д1асаяржо 3) что (развеять) д1асадахьа, д1асададо; ветер разнёс тучи -мохо мархаш д1асайовдийна 4) кого, перен. разг. (разбранить) дов дан 5) что, перен. разг. (раздуть, сделать пухлым) десто; у него ~ло щёку- бесни йистина цуьнан 6) безл., что (разбить) дохо; лодку ~ло в щепки - хикеманах доьхна кескаш хилира 7) что (записать) д1асанисдан; ~ти счета - чоьташ д1асанисъян

разнестись сов. д1асадаржа; вести ~лись, повсюду - хаамаш массанхьа а д1асабаьржина

разница ж башхалла, белла; большая ~а - йоккха башхалла [ю]; ~а в цене - мехехь белла ю; какая [тебе] ~а? - хьуна х1ун бен ду?; нет никакой ~ы - бен д1а а дац

разнобой м тайп-тайпана хилар

разновидность ж тайпа; ~ пшеницы- к1ен тайпа

разногласие с (несогласованность) цхьаьнацадар; (несогласие) барт цахилар; ~ в показаниях свидетелей- тешийн гайтамаш цхьаьнацабар

разноголосица ж (нестройное пение) [аьзнаш цхьаьна]цадар

разнокалиберный, -ая, -ое 1) (об оружии) тайп-тайпанара 2) перен. разг. (неоднородный) тайп-тайпанара

разнообразие с тайп-тайпаналла, тайп-тайпанара хилар, бен-берсалла; для ~я - бен-берса хилийта

разнообразить несов., что тайп-тайпана ян, бен-берса хилийта

разнообразный, -ая, -ое тайп-тайпана, бен-берса

разноплемённый, -ая, -ое дукха тайпанийн; ~ое население - дукха тайпанийн бахархой

разнорабочий м г1оьналлин белхало

разноречивый, -ая, -ое тайп-тайпана; ~ые слухи - тайп-тайпана хабарш

разнородный, -ая, -ое тайп-тайпана

разнос м 1. см. разноска; 2. разг. (строгий выговор) бага еттар

разносить 1 сов., что (обувь и т. п.) [когах] йолийта

разносить 2 несов. см. разнести

разноситься 1 сов. (об обуви и т. п.) [когах] йола

разноситься 2 несов. см. разнестись

разноска ж разг. I) дйасакхехьар; ~ почты- пошт д1асаяхьар 2) (счетов) д1асанисдар

разносторонний, -яя, -ее 1) мат. тайп-тайпанара [долу] 2) (о человеке) дукха хуу[ш]

разность ж 1) мат. (остаток) бухадиснарг 2) (различие) тайп-тайпана хилар, башхалла; разные ~и – тайп-тайпана башхаллаш

разносчик м, ~ца ж 1) (распространитель) д1асакхехьархо 2) (продавец) лелаш йохкархо

разнотравье с бецийн тайп-тайпаналла

разноцветный, -ая, -ое бес-бесара

разночинец м ист. разночинец

разношёрстный, -ая, -ое 1) бес-бесара, т1арг1а ийна 2) перен. (разнообразный) ийна тайп-тайпана; ~ая публика- ийна публика

разноязычный, -ая, -ое тайп-тайпана меттанаш долу (или буьйцу)

разнузданность ж хецавелла хилар

разнузданный, -ая, -ое разг. (распущенный) хецавелла [волу]

разнуздать сов., кого (лошадь) дуьрста багара яккха

разнуздаться сов. 1) (о лошади) дуьрста багара яьлла 2) перен. разг. хецавелла

разный, -ая, -ое 1) тайп-тайпанара; у них ~ые мнения- церан тайп-тайпана ойланаш ю; в ~ых условиях- тайп-тайпанарчу хьелашкахь; они живут в ~ых комнатах- шайн-шайн чохь бу уьш 2) (разнообразный) тайп-тайпана(ра); под ~ыми предлогами- тайп-тайпанарчу бахьанашца

разнюхать сов., разнюхивать несов. 1) что (напр. о собаке) хьожа эца 2) перен., что, о чём, разг. ладог1а, хьажа

разнять сов. I) что (разъединить) д1асакъасто 2) кого (развести дерущихся) д1асакъасто

разоблачение с I. (по гл. разоблачить) 1) дерзинадаккхар 2) перен. 1орадаккхар, гучудаккхар 2. (по гл. разоблачиться) lopaдалар

разоблачить сов. I) кого, шутл. (раздеть) 1ораваккха 2) кого-что перен. (раскрыть) 1орадаккха

разоблачиться сов. шутл. (раздеться) 1орадола

разобрать сов. 1) что (на составные части) вовшахдаккха, д1але1а; ~ть пулемёт- пулемёт вовшахъяккха; ~ть дом –ц1а схьале1а 2) кого-что (взять по частям) д1асадахьа, д1адала; ~ли все лучшие книги - дика мел йолу книга д1асаяхьа 3) что (привести в порядок) д1асале1а, д1анисдан; ~ть бумаги - кехаташ д1анисдан 4) что, перен. (рассмотреть, расследовать)къасто,талла; ~ть жалобу - арз (латкъам) талла (къасто); ~ть предложение - предложени талла I) что (понять) кхета, къаста; я не разберу этого почерка - кху йозанах ца кхета со; я не ~л, что он говорил - цо аьллачух соца кхийтира 6) кого, разг. (о чувствах) дог дан; его ~л смех- ч1ог1а велавала дог деана цуьнан

разобраться сов. 1) в ком-чём (понять) кхета, цхьалхадаккха; я тут не разберусь - со кхузахь ца кхета; ~ в вопросе -хаттарх кхета 2) разг. (привести в порядок свои вещи, устроиться) д1анисдала, д1атардала

разобщённость ж къаьстина хилар

разобщённый, -ая, -ое къаьстина, вовшахдаьлла

разобщить сов., кого-что (разъединить) вовшахдаха, къасто; война ~ла друзей – т1амо вовшахбехира доттаг1ий

разовый, -ая, -ое цкъа мега; ~ билет - цкъа мега билет; ~ сбор денег - цкъа гулден ахча

разогнать сов. 1) кого-что (прогнать) д1асалахка 2) что (увеличить скорость) сихъян чехкаяккха; ~ машину -машина чехкаяккха

разогнаться сов. чехкадала

разогнуть сов., кого-что (распрямить) [д1а]нисдан, хьаланисдан; ~ спину - букъ хьаланисбан

разогнуться сов. [д1а]нисдала; (о человеке) хьаланисдала

разогрев м тех., разогревание с дохдар

разогреть сов., что дохдан

разогреться сов. дохдала

разодетый, -ая, -ое разг. кечделла

разодеть сов., кого-что, разг. кечдан

разодеться сов. разг. кечдала

разодрать сов., кого-что, разг. дат1о; ~ в клочья - кескаш еш дат1о

разодраться сов. разг. дат1а

разозлить сов., кого оьг1аздахийта; дог дат1о

разозлиться сов. оьг1аздаха, дог дат1а; на кого-л. ~ - цхьанна оьг1аздаха

разойтись сов. 1) д1адоха, д1асадовла, д1асадаха; ~йдись!- д1асадовла!; все ~ шлись по домам - массо а д1асабевлла 2) с кем (расстаться) д1асакъаста 3) (разминуться) галморзахдала 4) (раздвинуться) д1асадаха; доски ~шлись - уй д1асадахна 5) (быть истраченным, распроданным) д1адала; весь тираж ~шёлся - ерриг а тираж д1аяьлла 6) (раствориться) д1аэн, д1аэдала 7) (распространиться) д1адаржа; слухи ~шлись по городу- хабарш г1алахула д1адаьржира 8) с кем, в чём, перен. ца дан; мы ~шлись во мнениях- тхойшиннан ойланаш цхьаьна ца йoгlypa 9) (приобрести большую скорость, силу) карзахдала; дождь ~шёлся – дог1а карзахдаьлла 10) перен. (разбушеваться) карзахдала; он ~шёлся вовсю - гуттар ч1ог1а карзахваьлла и

разок м разг. цкъа

разом нареч. разг. 1) (одновременно) цхьабосса; все ~ встали - цхьабосса массо а хьалаг1евттира 2) (в один приём) цкъа, цхьана метта; прочесть всё ~ - ерриг а цкъа д1аеша 3) (мгновенно, сразу) цу сохьтехь, цу минотехь; ~ покончить с чём-л.- цу сохьтехь цхьа х1ума чекхдакхха

разомкнуть сов., что вовшхдаккха; ~ цепь - з1е вовшахъяккха

разомкнуться сов. д1адала

разомлеть сов. разг. малдала

разонравиться сов. разг. безам бала (или бан);эта пьеса ему ~лась- цу пьесах цуьнан безам баьлла

разопреть сов. 1) (разбухнуть) матардола 2) прост. (распариться) хьацар дала, дохделла тов яла

разорвать сов. I) что (на части) хадо (что-л. длинное); дат1о (что-л. плоское) 2) кого-что (растерзать) хадо, цаста; волк ~л овцу - барзо уьстаг1 цестина 3) что, перен. (прекратить) хадо; ~ть отношения - юкъаметтиг хадо 4) что, безл. (взорвать изнутри) эккхийта; котёл ~ло - яй иккхина (или эккхийтина)

разорваться сов. 1) (на части) хада (о чём-л. длинном); дат1а (о чём-л. плоском); ~ в клочья - яьтт1а кескаш хила 2) (взорваться) эккха; ~ на куски - иккхина кескаш хила; не могу же я ~ - со массанхьа а кхуьур вуй ткъа

разорение с 1. (по гл. разорить) дакъазадаккхар, х1аллакдар 2. (по гл. разориться) дакъазадалар, х1аллакьхилар

разорительный, -ая, -ое дакъазадоккху, х1аллакден

разорить сов. 1) кого-что (довести до нищеты) дакъазадаккха 2) что (разрушить, опустошить) х1аллакдан

разориться сов. дакъазадала, х1аллакьхила

разоружение с 1. (по гл. разоружить) герз д1адаккхар; ~е пленных- йийсархршкара герз д1адаккхар 2. (по гл. разоружиться) герз д1адаккхар (или охьадиллар); конференция по ~ю – т1еман г1ирс д1адаккхаран конференци

разоружить сов., кого-что герз схьадаккха (или охьадиллийта)

разоружиться сов. 1) (сложить оружие) герз охьадилла 2) перен. (отказаться от борьбы) герз охьадилла

разослать сов., что д1асадахьийта; кого д1асадахийта; разошли письма - кехаташ д1асадахьийта

разоспаться сов. разг. вижина 1илла, наб ян

разостлать сов., что к1елтаса, к1елдилла; ~ ковёр- куз к1елтаса

разостлаться сов. д1асадаржа; туман ~лся по земле - дохк лаьттахула д1асадаьржина

разоткровенничаться сов. разг. дагара дийца

разохотиться сов. разг. марздала, дан лаа

разочарование с дог далар, безам бар

разочарованность ж дог даьлла хилар, безам байна хилар

разочарованный, -ая, -ое дог даьлла, безам байна

разочаровать сов., кого-что в ком-чём дог даккха, безам байа

разочароваться сов., в ком-чём дог дала, безам бан

разрабатывать несов. 1) см. разработать; 2) горн. даккха; ~ золотой прииск - дешидоккхийла кхачо

разработать сов., что 1) (обработать) кечдан 2) (подготовить) кечдан, (усовершенствовать) тадан, карадерзо; ~ план - план кечъян 3) горн кхачо; ~ золотой прииск- дешидоккхийла кхачо

разработка ж I. (действие) 1)тадар; ~ земли - латта тадар 2) (плана и т. п. ) кечдар, таллар; ~ научного вопроса -1илманан г1уллакх таллар 2. горн. (место добычи чего-л.) меттиг таяр

разражаться несов., разразиться сов. (проявиться с силой) тоха, эккхийта (о грозе, о буре и т. п.); ~ бранью- дов эккхийта; ~ смехом - белар эккха; разразилась война – т1ом иккхира

разрастание с д1асадаржар, доккха хилар

разрастаться несов.. разрастись сов. 1) (разветвиться) д1асадаржа 2) (увеличиться) доккха хила; город разросся –г1ала йоккха хилла

разреветься сов. разг. пренебр. (начать сильно плакать) делха, доьлхуш к1аждаха

разредить сов., что 1) (сделать реже) нилхдан; ~ кукурузу – хьаьжк1аш нилхъян 2) (уменьшить плотность) нилхдан; ~ воздух - х1аваъ нилхдан

разредиться сов. I) (стать реже) нилхдала 2) (стать менее плотным) нилхдала

разрежённость ж нилха хилар

разрежённый, -ая, -ое нилха, нилхдина, нилхадаьккхина; ~ воздух - нилха х1аваъ

разрез м 1. (действие) хададар, хадар 2. (порез) хадийна меттиг, чов; глубокий ~ на руке - куьйган кlopгa хадийна меттиг 3. (сечение) ходана; поперечный ~ - пурх дина ходана; продольный ~ - дохаллин ходана 4. горн.: угольный ~ - к1оранан маь1даналла; в таком ~е - цу кеппара; идти в ~ с чём-л. - цхьана х1уманна дуьхьал хила; в ~e чего-л. - цхьана х1уманан хьокъехь; ~ глаз – б1аьргийн кеп

разрезать сов., разрезать несов., что 1) хадо 2) (вскрыть) дат1о хадо 3) (разделить на части) декъа; разрежь пополам - юккъехула шина декъе декъа; река разрезает город пополам - хе г1ала шина декъе йоькъу

разрезной, -ая, -ое 1) (служащий для разрезания) хадош долу, хададен 2) (имеющий разрез) хадор долу

разрекламировать сов., кого-что, разг. кхайкхо

разрешаться несов. 1) см. разрешиться; 2) безл., с неопр. (быть дозволенным) мегаш хила; здесь курить не ~ется - кхузахь цигаьрка оза мегаш дац

разрешение с 1.(действие) 1) (позволение) бакъо, пурба; дать ~е -бакъо яла; с вашего ~я - шун пурбанца; письменное ~е - кехатан бакъо; без ~я - ца хоттуш; просить ~я - бакъо еха 2) (решение) цхьалхадаккхар 2. (документ) бакъо; ~е на ввоз – х1уманаш чуян бакъо ; ~е от бремени уст.- берах хьалхаялар

разрешимый, -ая -ое цхьалхадаккхалун; легко ~ - атта цхьалхадаккхалун

разрешить сов. 1) что и с неопр. (позволить) магийта, маго 2) что (решить) цхьалхадаккха; ~ научную проблему - 1илманан проблема цхьалхаяккха

разрешиться сов. 1) (о вопросе) цхьалхадала 2) (закончиться) цхьалхадала; ~ от бремени уст.- берах хьалхаяла

разрисовать сов., разрисовывать несов., кого-что 1) (расписать) дахка 2) перен. разг. сурт xloттo

разровнять сов., что нисдан, шардан; ~ дорожки - некъаш нисдан

разрозненный, -ая, -ое 1) (несогласованный) уьйр йоцу; (разобщенный) даьржина; ~ые действия- уьйр йоцу дараш 2) (неполный) вовшахдаьлла; ~ый комплект - ийна комплект

разрознить сов. что 1)(сделать несогласованным, разъединённым) уьйр йохо 2) (сделать неполным) вовшахдаккха; ~ комплект - комплект вовшахъяккха

разрубать несов., разрубить сов., что декъа; ~ полено- гуьйриг екъа

разругать сов., кого-что, разг. (выругать) дов дан, лен, барт бетта; (дать плохой отзыв) вон дийца

разругаться сов., с кем, разг. (поссориться) дов хила, дов дала, эг1а

разрумянить сов., кого-что (покрыть румянами) басар хьакха; (вызвать румянец) ц1ийдан; мороз ~л щёки детей -шелоно берийн беснеш ц1иййина

разрумяниться сов. ц1ийдала, ц1ен хила; его лицо ~лось от мороза - цуьнан юьхь шелонгахь ц1ийелла

разруха ж х1аллакьхилар, бохор

разрушение с. 1. (по гл. разрушить) дохор 2. (по гл. разрушиться) дохар, х1аллакьхилар

разрушительный, -ая -ое х1аллакден, дохош долу, дохаден

разрушить сов., что 1) (разломать) дохо, х1аллакдан 2) перен. дохо

разрушиться сов. 1) (разломаться) доха, х1аллакьхила 2) перен. (не осуществиться) доха

разрыв м. 1. (по гл. разорвать) хадор, дат1ор; ~ отношений - юкъаметтиг хадор 2. (по гл. разорваться) хадар, дат1ар; между ними произошёл ~ - церан юкъаметтиг хаьдда 3. (взрыв) эккхар; ~ы снарядов – х1оьънаш лелхар; 4. (место разрыва) хадар, хаьдда меттиг; найти ~ провода - сэра хаьдда меттиг каро; ~ в облаках - мархаш хедда меттиг 5. перен. (разобщённость) хадар; ~ между теорией и практикой - теорий, практикий вовшех хаьдда хилар ; ~ сердца - дог эккхар

разрываться несов. см. разорваться ; у меня сердце ~ется - сан дог лозу; хоть разорвись- ват1ахь а

разрывной, -ая, -ое оьккху; ~ая пуля - оьккху х1оъ

разрыдаться сов. делха

разрыть сов., что (раскопать) схьадаккха; (роя, раскидать) охкуш д1асакхийса; (раскидать в поисках чего-л.) кего; ~ все бумаги на столе - стоьла т1ера дерриш а кехаташ кего

разрыхлить сов., разрыхлять несов., что самсадаккха; ~ землю- латта самсадаккха

разряд 1 м 1) (класс, группа) тайпа; ~ людей - нехан тайпа 2) (степень квалификации) разряд, дарж; токарь первого ~а - хьалхарчу даржера токарь; спортивный ~ - спортан дарж; рабочий ~ - белхан дарж 3) (облигации) разряд

разряд 2 м I) эл. д1аяккхар 2) см. разрядка 1, 2

разрядить 1 сов., кого во что и без доп., разг. (нарядить) кечдан

разрядить 2 сов., что 1) (ружьё) яссо; (выстрелом) кхоьссина яссо 2) эл. кхачо; ~ батарейку- батарейка кхачо 3) перен.: ~ атмосферу - юкъаметтиг малъян

разрядиться 1 сов., во что и без доп., разг. (нарядиться) кечдала

разрядиться 2 сов. 1) (об оружии) дассадала 2) эл. кхачадала; батарейки ~лись - батарейкаш кхачаелла 3) перен. (стать менее напряжённым) малдала

разрядка ж 1) (напр. ружья) дассор 2)эл. (напр. аккумулятора) кхачор 3) перен. малдар; ~ международной напряжённости - дуьненакжъара г1оьртина хилар малдар

разубедить сов., кого в чём ойла карчо (или юхаяккха)

разубедиться сов., в чём ойла карча (или юхаяла, хийцаяла)

разуверить сов., кого в чём юхадаккха, тешам байа; я должен вас в этом ~ - цунна т1ера, хьо юхаваккха дезар ду сан

разувериться сов., в ком-чём тешам бан; ~ в друзьях – доттаг1ех тешам бан

разудалый, -ая, -ое разг. т1ахъаьлла, ка - майра

разузнавать несов., разузнать сов., что о ком-чем, разг. хаа; ~ всё о ком-л. - цхьаннах дерриг а хаа

разукрасить сов., кого-что, разг. [гloгa] хаздан

разукраситься сов. разг. [гloгa] хаздала

разукрупнение с I. (по гл. разукрупнить) жимдар 2. (по гл. разукрупниться) жимдалар; ~ завода - завод жимъяр

разукрупнить сов., что жимдан, кегийра дан

разукрупниться сов. жимдала, кегийра хила

разум м хьекъал ; у него помутился ~ -хьекъалх телхина и

разумение с хьекъал, кхетам; по моему ~ю - сан хьекъалца

разуметься несов. 1) (подразумеваться) кхета, кхетадан; под этим ~ется следующее... - из кхетадо иштта .. 2) в знач. вводн. сл. ~ется - хууш ма-хиллара; само собой ~ется - иштта а хууш ду

разуметь несов.: что ты под этим ~ешь? - и х1ун бохург ду хьан?; и бохург муха кхето деза ?

разумный, -ая, -ое (обладающий разумом) хьекъале; (толковый) тж. кхетаме; ~ая дисциплина - кхетаме (или дика) низам

разутый, -ая, -ое когаш 1уьйра (или берзина)

разуть сов., кого-что мачаш д1аяха, когаш берзинабаха; ~ ногу - ког берзинабаккха

разуться сов. мачаш д1аяха, когаш берзинабаха

разучивание с 1амор; ~ песни - йиш 1амор

разучить сов., что 1амо

разучиться сов., с неопр. (забыть) дицдала

разъединение с 1.(по гл. разъединить) вовшахкъастор 2. (по гл. разъединиться) вовшахкъастар, вовшахдалар разъединить сов., кого-что вовшахкъасто

разъединиться сов. вовшахкъаста, вовшахдала

разъезд м 1.(отъезд) д1адахар 2.ж.-д. (раздвоение путей) галморзахе; (остановочный пункт)соце 3. воен. талламхой 4. мн. ~ы (поездки) д1асаэхар, д1асакъастар; он всегда в ~ах - и гуттар д1асавахна хуьлу

разъездить сов., кого-что дохо; ~ дорогу - некъ бохо

разъездной, -ая, -ое д1асалела; ~ агент – д1асалела агент

разъезжать несов. д1асалела, д1асаэха

разъезжаться несов. см. разъехаться; ноги ~ются - когаш д1асаоьху

разъесть сов., что даа; (о дыме) 1ийжо; ловжо; ~денные извёсткой руки - киро диъна куьйгаш; ржавчина ~ла железо- мекхано эчиг диъна; дымом ~ло глаза – к1уьро 1овжийна б1аьргаш

разъехаться сов. 1) (напр. о гостях) [д1аса]даха; когда все разъедутся - массо а д1асабахча 2) (разминуться) галморзахдала 3) (не жить вместе) д1асакъаста

разъярённый, -ая, -ое дарделла

разъярить сов., кого дардан

разъяриться сов. дардала

разъяснение с кхетор

разъяснительный, -ая, -ое кхетаман; ~ая работа - кхетаман болх

разъяснить сов., что кхето

разъясниться сов. кхета, къаста; дело ~лось – г1уллакх къаьстира

разыграть сов. I) что (пьесу) ловзо; (музыкальное произведение) лакха 2) что (партию в шахматы) ловза 3) кого-что (в лотерею) кхаж таса 4) кого, разг. (одурачить) хьовзо

разыграться сов. 1) (увлечься долгой игрой) ловза[р] марздала 2) (проявиться бурно) ловзадала, карзахдала; буря ~лась - дарц карзахдаьлла; море ~лось – х1орд ловзабаьлла

разыскать сов., кого-что схьалаха

разыскаться сов. каро

рай м рел. и перен. ялсамани

район м район, к1ошт; угольный ~ - к1ора болу район; южные ~ы страны - мехкан къилбехьара районаш; рабочий ~ города – г1алин белхалойн район; ~ военных действий – т1ом болу район

районирование с районаш яр

районировать несов., что районаш ян

районный, -ая, -ое районам

райский, -ая, -ое рел. и перен. ялсаманин

рак 1 м зоол. иског[берг]; он покраснел как ~ - ц1ийдар санна ц1ийвелла и; показать кому-л. где ~и зимуют -цхьаьннан болх ян; когда ~ свистнет - кулла т1е моьлкъа баьлча

рак 2 м мед. да1, рак

ракета ж в разн. знач. ракета; запуск ~ы в космос - космосе ракета хьалахецар; пускать ~ы - ракеташ кхийса; ~-носитель - ракеталелорг

ракетка ж ракетка; теннисная ~ - теннисан ракетка

ракетный, -ая, -ое ракетан; ~ый снаряд - ракетан х1оъ; ~ая база - ракетийн база; ~ые войска - ракетийн эскар

ракетчик м ракетахо

раковина ж 1) (моллюска) чкъуьйриг, (ракушка) лахьорч 2) (водопроводная) тас, раковина; ушная ~- лергдог1а

раковый 1, -ая, -ое искогберган

раковый 2, -ая, -ое мед. до1ан, ракан; ~ая опухоль - ракан доьстана

ракурс м ракурс

ракушка ж лахьорч

рама ж рама, гур; оконные ~ы -коран раманаш; ~а для картины- суьртан гур

рамка ж 1) (небольшая рама) рама, гура 2) (обрамление текста или рисунка) го, гура З)мн. ~и чего, перен. (пределы, границы дозволенного) йист, доза; действовать в~ах закона - законехь ма-дарра лела, выйти за ~и закона - законехь воха

рампа ж театр. рампа

рана ж прям. и перен. чов; огнестрельная ~ - [долучу] герзан чов; душевная ~ - дагна хилла чов; ~ от ружья зажила, а ~ от слова никогда не заживёт (чеченская посл.) - тоьпо йина чов д1айирзина, дашо йинарг цкъа а ца йирзина

ранг м ранг, дарж; капитан первого ~а - хьалхарчу даржан капитан; по ~у - рангехь

ранее нареч. хьалхо; не ~, чем...- =чул хьалха доцуш

ранение с 1. (действие) чов яр, чов хилар 2. (рана) чов; получить ~ - чов хила

раненый, -ая, -ое 1) чевнаш хилла, чов хилла; ~ый боец - чов хилла т1емало; ~ая нога -чов хилла ког 2) в знач. сущ. ~ый м, ~ая ж дархо, чевнаш хилларг

ранец м т1оьрмиг

ранить сов. и несов., кого-что чов ян; ~ в голову- коьртах чов ян; ~ сердце перен.- дагна чов ян

ранний, -яя, -ее 1) хьалхара, юьххьера; ~ей весной - б1аьстенан юьхь; ~им утром - 1уьйранна хьалххехь; ~ие рассказы писателя - яздархочун хьалхара дийцарш 2) (рано наступивший) хьалха яьлла; ~яя весна- хьалха яьлла б1аьсте; ~яя старость - хьалхе къандалар 3) (рано созревший) хьалха хилла; ~ие фрукты - хьалха хуьлу стоьмаш; с ~их лет - жима долуш дуьйнна; в ~ем возрасте - жима волуш

рано нареч. и в знач. сказ. безл. хьалха; ~ утром-1уьйранна хьалххе; он пришёл слишком ~ - и дукха хьалха веана; ещё ~ - х1инца а хьалхе ду; ~ или поздно - я хьалха, я т1аьхьа

рант м рант, туре

рантовой, -ая, -ое: ~ая обувь - турсан мача

рантье м нескл. рантье

рань ж разг.: в такую ~ - иштта хьалха

раньше нареч. 1. сравн. ст. от рано - хьалхо; как можно ~ -ма-кхуьъу хьалха 2. нареч. 1) (прежде кого-чего-л.) хьалха; выполнить работу ~ срока - болх хенал хьалха бина балийта; ~ пяти часов - пхи сахьт далале; я пришёл ~ вcex - co массарал а хьалха веана; ~ нас - тхол хьалха; не ~ месяца - баттал хьалха хир доцуш; ~ чем ты- ахьчул хьалха 2) (сначала) хьалха, цкъа хьалха; ~ выслушай, а потом говори - цкъа хьалха ладог1а, т1аккха дийца (или ала) 3) (в прежнее время) хьалха; ~ он жил здесь - хьалха кхузахь вехаш вара и

рапира ж рапира

рапорт м рапорт ; подать ~ - рапорт яла

рапортовать сов. и несов., кому о чём рапорт язъян

раса ж раса

расизм м расизм

расист м расист, расизмхо

расистский, -ая, -ое расизман, расистийн

раскабалить сов., кого лоллара даккха

раскалённый, -ая, -ое ц1ийдина; ~ое железо - ц1ийдина эчиг; ~ый докрасна - ц1ийдина; ~ый добела –к1айдаллалц ц1ийдина

раскалить сов., что ц1ийдан; ~ докрасна - ц1ийдан; ~ добела- к1айдаллалц ц1ийдан

раскалиться сов. Ц1ийдала

раскат м къовкъар; ~ы грома - стигал къовкъар; ~ы смеха - деларан к1ажъэхар

раскатать сов., что 1) (развернуть) [д1а]даржо, [схьа]даржо; ~ ковёр- куз схьабаржо 2) (в разные стороны) [д1аса]даржо, [д1а]даржо 3) (катя, разгладить) [д1а]шардан; (катя, расплющить) ч1апдан, веддан; ~ тесто - бод ч1апбан

раскататься сов. 1) (развернуться) [д1а]даржа, [схьа]даржа; ковёр ~лся - куз д1абаьржина 2) (разойтись в разные стороны) [д1а]даржа, [д1аса]даржа 3)(стать тонким)ч1апдала,веддала;(разгладиться) [д1а]шардала

раскатистый, -ая, -ое къекъа; ~ голос - къекъа аз

раскатить сов., что 1) (в разные стороны) д1асакарчо 2) (катя, придать скорость) карчийна сихдан

раскатиться сов. 1) (в разные стороны) д1асакарча 2) (катясь разогнаться) керчина сихдала

раскатывать несов. 1) см. раскатить и раскатить; 2) разг. (разъезжать) д1асахахкадала

раскачать сов. 1) что (качели и т. п.) д1асатахко, д1асаласто 2) что, разг. (расшатать) д1асаласто, меттахъхьедан 3) кого, перен. разг. (заставить действовать) меттахдаккха; его не ~ешь - и меттахваккхалур вац

раскачаться сов. 1) (напр. на качелях) д1асатахкадала, д1асаластадала 2) (расшататься) д1асаласта 3) перен. разг. (выйти из состояния бездействия) меттахдала, меттахъхьан; он еле ~лся поехать в город- г1ала ваха халла меттахвелира и

раскачиваться несов. 1) см. раскачаться; 2) (при ходьбе) д1асалеста

раскашляться сов. йовхарш етта [доладала]

раскаяние с дохкодалар

раскаяться сов., в чем дохкодала; заставить ~ -дохкодаккха; ~ в своём поступке - ша динчунна дохкодала

расквартировать сов., расквартировывать несов., кого-что [петаршка] д1асатардан, [ц1еношка] д1асадекъа; ~ бойцов – б1ахой д1асатарбан

расквасить сов., расквашивать несов., что, разг.: ~ себе нос - ша-шен мара бохо (или эта); ~ кому-л. нос- цхьаьннан мара ата

расквитаться сов., с кем, разг. 1) (расплатиться) декхарех дала 2) перен. (отомстить) д1адекха; я с ним ~юсь - аса д1адоькхур ду цунна

раскидистый, -ая, -ое [д1аса]даьржина

раскинуть сов., что 1) д1асадаржо; (разостлать) д1асакхосса; ~ руки - куьйгаш д1асадаржо; ~ сеть - бой д1асаяржо; ~ сеть торговли перен.- туьканаш д1асаяржо 2) (разбить) йилла; ~ лагерь- лагерь йилла; ~ умом - ойла ян

раскинуться сов. 1) разг. (лечь) д1асадаржа 2) перен. 1илла; город ~лся на берегу- г1ала хийистехь 1уьллу

раскисать несов., раскиснуть сов. 1) (о тесте) мустдала 2) разг. (разбухнуть от влаги) деста 3) разг. (о человеке — потерять бодрость) мадвала; ты совсем раскис - хьо мадвелла д1аваьлла

раскладной, -ая, -ое д1асадоьллу; ~ая кровать - д1асабоьллу маьнга

раскладушка ж разг. раскладушка, д1асабоьллу маьнга

раскланиваться несов., раскланяться сов. корта та1о

расклеить сов., что 1) (разъединить склеенное) т1елеттачуьра схьадаккха; (открыть) схьадаста, д1адаста; ~ склеенную бумагу – т1елатийна кехат схьадаккха; ~ письмо - кехат схьадаста 2) (наклеить) т1елато; (о многом) лето; ~ афиши - афишаш лето

расклеиться сов. 1) (о склеенном) т1елеттачуьра] схьадала; (распасться на части) д1адастадала 2) перен. разг. (разладиться) доха, талха; дело ~лось – г1уллакх доьхна 3) перен. разг. (расхвораться) дег1 вон хила, дег1 доха

расклейка ж летор; (разъединение) [т1елеттачуьра] схьадаккхар; (писем и т. п.) [схьа]дастар, [д1а]дастар

расковать сов., кого 1) (лошадь) лан д1адаккха 2) (освободить от оков) буржалш д1адаха

расковаться сов. 1) (о лошади) лан д1адала 2) (освободиться от оков) буржалш д1адала

расковыривать несов.,расковырять сов.,что (увеличить дыру)[1иттина] шордан;(сделать дыру) 1уьрг даккха; (расцарапать) [1иттина] дохо

раскол м [барт] эг1ар, барт бохар; политика ~а - барт бохабен политика

расколотить сов., что, разг. (разбить) дохо, кагдан

расколоть сов. 1) что (разбить) дохо, ата, кагдан; (разрубить на части) дат1о, декъа; ~ полено- гуьйриг ят1о; ~ сахар - шекар ата 2) кого-что, перен. (внести разногласия) барт бохо

расколоться сов. 1) дат1а, декъадала; (рассыпаться) доха, эккха 2) перен. барт боха

раскольник м, ~ца ж барт бохийнарг

раскольнический, -ая, -ое (вносящий разногласие, раздор) барт бохабен; ~ая деятельность -барт бохабен г1уллакх

раскоп м археол. ахкар

раскопать сов. 1) что схьадаста 2)что(копая найти) [охкуш] каро 3) кого-что перен. разг.(разыскать) каро 4) что (произвести раскопки) ахка

раскопка ж 1. (действие) ахкар; ~а могильников -кешнаш ахкар 2. мн. ~и археол. - ахкар

раскормить сов., кого кхаба, дарсто

раскорчевать сов., что ирзу даккха; ~ участок - ирзу даккха

раскорчёвка ж ирзу даккхар

раскосый, -ая, -ое 1) (с косоглазием) г1уьнжар, г1аккхар, б1аг1ар; ~ый мальчик - б1аг1ар к1ант 2)(с косым разрезом) д1асаэтт1а; ~ые глаза - д1асаэтт1а б1аьргаш

раскошеливаться несов.,раскошелиться сов. разг. комаьршадала

раскрасить сов., что [басаршца] хьакха, хаздан; ~ картинку - суьртана басарш хьакха

раскраска ж 1. (действие) басарш хьакхар, хаздар 2. (расцветка) т1амар

раскраснеться сов. ц1ийдала, ц1ен бос эца

раскрасть сов., кого-что, разг. лечкъо

раскрепостить сов., кого-что 1) ист. лоллара даккха 2) перен. (освободить) мукъадаккха, парг1атдаккха

раскрепоститься сов. 1) ист. лоллара мукъадала 2) перен. мукъадала, парг1атдала

раскрепощение с 1. (по гл. раскрепостить) 1) доллара даккхар 2) перен. мукъадаккхар, парг1атдаккхар 2. (по гл. раскрепоститься) 1) лоллара далар 2) перен. мукъадалар, парг1атдалар

раскритиковать сов., кого-что критика ян, критиковать дан

раскричаться сов. разг. мохь хьекха (или бетта)

раскроить сов., что дара; (рассечь) тж. хадо

раскрой м, раскройка ж дарар

раскрошить сов., что эта; реже дохо; ~ хлеб - бепиг эта

раскрошиться сов. атадала, доха; зуб ~ лся - церг атаелла; хлеб ~лся - бепиг атаделла

раскрутить сов., что 1) (развить скрученное)[схьа]даста, [д1а]даста 2) (крутя придать скорость) хьовзийна чехкадаккха

раскрутиться сов. 1)(развиться, расплестись)[схьа]дастадала, [д1а]дастадала 2)(крутясь получить скорость) хаьвзина чехкадала

раскрыть сов., кого-что 1) (открыть) [схьа]делла,[д1а]делла; (распечатать) [схьа]даста, [д1а]даста; ~ дверь – не1 схьаелла; ~ пакет - пакет схьаяста; ~ зонтик - четар схьаделла; ~ книгу- книжка схьаелла; ~ ребёнка-бер схьадаста; ~ рот -бага схьаелла (или rlaттo); ~ крылья –т1емаш г1атто 2) перен. (обнаружить) гучудаккха, 1орадаккха; ~ тайну- къайле гучуяккха; ~ душу перед кем-л.- цхьаьнга дагара дийца

раскрыться сов. 1) схьаделладала; письмо ~лось - кехат схьаделладелла 2) перен.(обнаружиться) гучудала, 1орадала; преступление ~лось - зулам гучудаьлла

раскудахтаться сов. разг. 1) дека 2) перен. прост. (разворчаться) лен, бага леян

раскулачивание с кулакаш бохор

раскулачивать несов., раскулачить сов., кого кулакаш бохо

раскупать несов., раскупить сов., кого-что д1аэца, эцна д1адала

раскупоривать несов., раскупорить сов., что схьаделла, [д1а]даста

раскуривать несов., раскурить сов., что лато

раскусить сов., раскусывать несов. 1) что кхалла 2) кого-что, перен. разг. довза, чам кхета (или хаа); мы его ещё не раскусили - тхуна х1инца а и вевзина ца ваьлла

раскутать сов., кого-что схьадаста, д1адаста

раскутаться сов. схьадастадала, д1адастадала

расовый, -ая, -ое къаьмнийн, расийн; ~ая дискриминация - расийн дискриминаци

распад м 1) дохар, бекъам, декъадалар; радиоактивный ~ - радиожигара бекъам; процесс ~а -декъадаларан процесс 2) перен. дохар; ~колониальной системы - колонийн система йохар

распаковать сов., распаковывать несов., что схьадаста, д1адаста

распарить сов. 1) что [1аьнарца] малдан, 1аьнаре охьа 2) кого (до пота) 1аьнаре лаца, 1аьнар т1e охьа

распариться сов. 1) разг. (размягчиться) 1аьнарехь малдала (или к1аддала) 2) (разогреться до пота) хьацар дала, малдала

распасться сов. 1) (разделиться) декъадала; (разрушиться) доха; (порваться) доха, хада; молекулы ~дутся на атомы - молекулаш атомашка екъалур ю; цепь ~лась – з1е йоьхна (или хедда); кружок ~лся - кружок йоьхна 2) перен. (прекратить существование) доха; коалиция ~лась - коалици йоьхна; группа ~лась - тоба йоьхна

распахать сов., что аха; мы ~пашем целину - оха бай охур бу

распахнуть сов., что д1аделла, реже д1асаг1атто; ~ окно - кор д1аделла; ~ пальто - пальто д1асаг1атто

распахнуться сов. [д1а]делладала, реже д1аг1атта; калитка ~лась - ринжа делладелла; идти ~вшись- веллавелла ваха

распашка ж ахар

распашонка ж распашонка

распаять сов., что вовшахдаккха

распаяться сов. вовшахдала

распевать несов., что и без. доп., разг. йиш лекха

распекать несов., кого, разг. дов дан, бага леян

распеленать сов., кого [д1а]даста, схьадаста; ~ ребёнка - бер д1адаста

распеленаться сов. [д1а]дастадала, схьадастадала

распереть сов. эккхийта; льдом распёрло бочку - шано боьшка эккхийтина

распеться сов. разг. 1) (увлечься пением) йиш марзъяла 2) (начать петь хорошо) эшарх а дола

распечатать сов., распечатывать несов., что 1) (снять печать) печать д1адаккха 2) (вскрыть) схъадаста

распиливать несов., распилить сов., что 1) (поперёк) [херхаца] хадо; (вдоль) [херхаца] декъа 2) (на доски) даха; ~ бревно на доски - дечигах аннаш даха

распинаться несов. разг. къахьега

распирать несов., кого-что 1) см. распереть; 2) (раздирать) эт1о; (наполнять) дуза; тоска ~ает грудь- сингаттамо кийра буьзна

расписание с расписани; ~ уроков -урокийн расписани; ~ поездов - ц1ерпоштийн расписани

расписать сов. 1) что (на карточки) схаяздан 2) кого-что, разг. (распределить) д1аяздан; ~ все дни- доллу денош д1аяздан 3) что (разрисовать) хаздан 4) кого-что, перен. (приукрасить) хаздан, доккха дан

расписаться сов. 1) (подписаться) куьг та1о 2) с кем-чем и без доп., разг. (зарегистрировать брак) регистраци ян; ~ в собственной глупости - шен 1овдалалла гучуяккха

расписка ж 1. (действие) куьг яздар, куьг та1ор 2. (документ) расписка; дать ~у- расписка дала; взять ~у - расписка эца; ~а в получении чего-л.- цхьа х1ума схьаэцаран расписка; под ~у - распискица

расписной, -ая, -ое кечдина; ~ые стены - кечдина пенаш

распить (буд. разопью и т. д.; прош. распил и роспил) д1амала

распихать сов., распихивать несов., кого-что. разг. 1) (заставить расступиться) д1асатетта 2) (разместить)д1асате1о

расплавить сов., что лало

расплавиться сов. лала

расплакаться сов. делха; я сейчас ~чусь - со х1инцца йоьлхур ю

распланировать сов., что план х1отто

распластать сов., что 1) (разрезать пластами) чкъоьрнаш дан 2) (развернуть) даржо; ~ крылья –т1емаш даржо

распластаться сов. д1асадаржа; ~ по земле - лаьттахула д1асаваржа

расплата ж 1) (платёж) декхар 2) перен. (кара, возмездие) бекхам

расплатиться сов., расплачиваться несов.1) с кем-чем (уплатить) д1адала, [д1а]такха; я расплачусь с долгами - ас декхарш д1атокхур ду 2) с кем, за что, перен. (отомстить) декха, бекхам бан 3) за что, перен. (понести наказание) декхадала, бекхам хила

расплескать сов., что 1ено; т1ехкхийса; не ~щи воду- хи т1ех ма кхийса

расплескаться сов. (через край) т1ехкхийса, 1ена

расплести сов., что схьадаста, д1адаста

расплестись сов. схьадастадала, д1адастадала

расплодить сов., кого-что, прям. и перен. дебо

расплодиться сов. прям. и перен. деба

расплывчатость ж 1) даьржина хилар 2) перен.(неясность)къаьсташ цахилар;(неопределённость) тж. кхеташ цахилар

расплывчатый, -ая, -ое 1) даьржина 2) перен.(неясный) къаьсташ доцу;(неопределённый) кхеташ доцу; ~ая формулировка - кхеташ йоцу формулировка

расплыться сов. 1) (растечься) [д1аса]даржа 2) перен. разг.(растолстеть)д1асадаха,стамдала; лицо его расплылось в улыбке - елаелла д1аяхана цуьнан юьхь

расплющить сов., что веддан, ч1апдан

расплющиться сов. веддала, ч1апдала

распознать сов., кого-что (узнать) довза; (разузнать) кхета, хаа; ~ чужие намерения - кхечеран дагахь долчух кхета

располагать 1 несов. 1) кем-чем (иметь в распоряжении) хила; ~ть временем -хан хила; ~ть деньгами - ахча хила 2) (развивать склонность к чему-л.) т1едерзо, т1едолийта; плохая обстановка не ~ет к работе - вочу хьоло балхана т1е ца вулуьйту

располагающей, -ая, -ее (внушающий симпатию) тайна; ~ая внешность - тайна куц

расползаться несов., расползтись сов. 1) (в разные стороны) д1асатакха 2) разг. (расплыться) д1асадаха, д1асадаржа 3) разг. (разорваться) доха, доьхна д1асадаха 4) прост. (располнеть) стамделла д1асадаха

располнеть сов. стамдала

расположение с 1. (по гл. расположить) д1ах1оттор, д1анисдар 2. (по гл. расположиться) д1ах1оттар, д1анисдалар 3. (местонахождение) долу [меттиг]; проникнуть в ~е войск противника-мостаг1чун эскар долчу кхача 4. (благосклонность) дика хилар; снискать чьё-л. ~е - цхьаъ шеца дика хилийта 5. (склонность к чему-л.) дог-ойла дог лаьтте 6. (настроение) дог-ойла; быть в хорошем ~и духа - дика дог-ойла йолуш хила

расположить сов. 1) кого-что (разместить) д1асах1отто, д1асанисдан 2) кого к кому-чему (настроить) дика хилийта; ~ кого-л. к себе - шеца цхьаъ дика хилийта; ~ кого-л. в свою пользу- цхьаъ шегахьа даккха (хилийта)

расположиться сов. д1асатардала, д1асанисдала, д1ах1оттадала, д1анисдала; ~ лагерем- лагерехь д1анисдала

распороть сов., что 1) (шов и т. п.) схьадаста, вовшахдаккха 2) разг. (с силой глубоко разрезать) дат1о

распороться сов. схьадастадала, вовшахдала; (порваться) дат1а

распорядитель м, ~ница ж 1уналхо; ~ на демонстрации -демонстрации 1уналхо

распорядительность ж 1уналла

распорядительный, -ая, -ое 1уналлин

распорядиться сов. 1) (отдать распоряжение) буьйр дан; я ~жусь обо всём - аса доллучун а 1уналла дийр ду 2) чем (позаботиться об использовании) 1уналла дан; ~диться деньгами - ахчанан 1уналла дан

распорядок м къепе; ~ работы - белхан къепе

распоряжаться несов. 1) см. распорядиться; 2) чем (управлять, хозяйничать) 1уналла дан

распоряжение с 1. (действие) 1уналла 2. (приказ) буьйр; отдать ~е -буьйр дан; по чьему-л. ~ю или по ~ю кого-л. - цхьаьннан буьйрца; быть в чьем-л. ~и - цхьаьннан куьйга к1ел хила; иметь в своём ~и - шен долахь хила

распоясаться сов., распоясываться несов. 1) дастадала, доьхка д1адаккха 2) перен. разг. (распуститься) хецадала

расправа ж ницкъ бар; кровавая ~ - ц1ий 1анош ницкъ бар

расправить сов., что 1) (выпрямить) нисдан, шардан; ~ спину - букъ нисбан 2) (развернуть) схьадаржо, д1аделла; ~ крылья – т1емаш схьадаржо (или д1аг1атто)

расправиться 1 сов. (выпрямиться) [д1а]нисдала, [д1а]шардала

расправиться 2 сов. 1) с кем (наказать) та1зар дан; (покончить) дийна д1адаккха 2) с чем, разг. (съесть) доь дайа

распределение с д1асадекъар; (размещение) тж. д1анисдар; ~ ролей - ролаш д1асаекъар; ~ по труду - къинхьегам хьаьжжина д1асадекъар

распределитель м 1) д1асадекъархо; калх (угощения на свадьбе и т. п. ) 2) тех. распределитель

распределить сов., кого-что (разделить) д1асадекъа; (разместить) тж. д1асанисдан

распределиться сов. д1асадекъадала; (разместиться) тж. д1асанисдала

распродажа ж д1адохкар, доьхкина д1адаккхар

распродать сов., кого-что д1адохка, доьхкина д1адаккха; все книги ~даны - йоллу книгаш д1айоьхкина

распростереть сов. 1) что д1асадахийта, д1асадаржо; ~ крылья - т1емаш д1асадаржо (или д1асадахийта) 2) на кого-что, перен.(распространить) д1асадаржо; ~ своё влияние - шен 1аткъам д1асабаржо

распростереться сов. 1) (лечь, упасть плашмя) д1адаржа, д1асадаржа, охьадаржа 2)перен. (распространиться) д1адаржа, д1асадаржа

распростёртый, -ая, -ое даьржина, даржийна, д1асадаржийна; с ~ыми объятиями - мор баржийна

распроститься сов. I) с кем (попрощаться) 1одика ян, вовшахкъаста 2) с кем-чем, перен. (лишиться) дала; ~ с конём - динах вала

распространение с I.(по гл. распространить)даржор; ~ новой техники- керла техника яржор 2. (по гл. распространиться) даржар; ~ радиоволн – радиотулг1енаш яржар; ~ заразы - ун даржар; получить широкое ~- шуьйра даржа

распространённый, -ая, -ое (известный всем) даьржина; (часто встречающийся) д1асадаьржина; юкъадаьржина

распространитель м, ~ница ж даржорхо

распространить сов., что [д1а]даржо, [д1аса]даржо

распространиться сов. [д1аса]даржа

распространять несов. см распространить: ~ через печать - зорбанехула даржо

распространиться несов. I) см. распространиться; это ~ется на всех- цуьнан массарна а дакъа кхочу 2) разг.(говорить многословно) дахдала, даржа

распря ж дар-дацар, эг1ар, барт бар

распряжка ж д1ахецар

распрямить сов., что[д1а]нисдан; ~ проволоку - сэра д1анисбан; ~ спину - букъ нисбан

распрямиться сов. [д1а]нисдала

распрячь сов., кого-что д1ахеца, ~ги коня - говр д1ахеца; лошади ~жены - говраш д1ахецна

распрячься сов. д1ахецадала

распустить сов. 1) кого-что (отпустить) д1ахеца; ~ на каникулы - каникулшна д1ахеца 2) что (развязать, ослабить) д1ахеца; охьахеца, д1адаста; ~ волосы- месаш охьахеца; ~ крылья – т1емаш д1ахеца 3) кого, разг. (ослабить дисциплину) хецна дита; ~ ребёнка- бер хецна дита 4) что, разг. (распространить) юкъадаккха, [юкъа]даржо; ~ слух - къамел юкъадаккха (или юкъадаржо) 5) что в чем (растворить в жидкости) дашо

распуститься сов. 1)(о растениях)даккха, хеца, гlaттa 2)(развязаться)[д1а]хецадала 3)разг. (стать недисциплинированным) хецадала 4) (раствориться в жидкости) даша

распутать сов. 1) что (расплести, размотать) схьадаста; ~ узел- шад схьабаста 2) кого-что (освободить от пут) д1ахеца, д1адаста, схьадаста 3) что, перен. (доискаться до сути) къасто

распутаться сов. 1) (расплестись, размотаться) [схьа]дастадала, [д1а]дастадала 2) (освободиться от пут) [схьа]дастадала, [д1а]дастадала, хецадала 3) перен. (стать ясным) къаста

распутица ж ткъарш, шаткъа

распутник м, ~ца ас телхинарг, кхахьпа, нахаца леларг

распутный, -ая, -ое кхахьпа, телхина

распутство с кхахьпалла, талхар

распутье с галморзахе ; быть (или стоять) на ~ - ойла керчаш хила

распухать несов., распухнуть сов. деста

распухший, -ая, -ее дистина

распушить сов., что марсадаккха, самсадаккха; (распустить перья и т. п) дуса; ~ перья - месаш юса; ~ шерсть- тlapгla самсабаккха

распушиться сов. самсадала, марсадала; (распуститься — о перьях и т. п.) дусадала

распущенность ж 1) (недисциплинированность) хецаделла (или даьржина) хилар; (невыдержанность) собар цахилар 2) (безнравственность) телхина хилар; (развратность) талхар, нахаца лелар

распущенный, -ая, -ое 1) (недисциплинированный) хецаделла, даьржина;(невыдержанный) собар доцу 2) (безнравственный) телхина; (развратный) телхина, нахаца лела

распыление с 1. (по гл. распылить) 1) чан яр, дерз дар 2) перен. д1асадаржор 2. (по гл. распылиться) 1) чан хилар 2) перен. д1асадаржар

распылённость ж (разбросанность) д1асадаьржина хилар, д1асадекъаделла хилар

распылитель м дерздийриг

распылить сов., что 1) (обратить в пыль) [аьтта] чан ян; (рассеять жидкость) дерз дан 2) перен. (рассредоточить) д1асадаржо; ~ силы врага – мостаг1чун ницкъаш д1асабаржо

распылиться сов. 1) чан хила, атаделла д1адала; (о жидкости) дерз хилла 2) перен. (рассеяться) д1асадаржа; силы ~лись - ницкъаш д1асабаьржина

распятие с 1. (действие) ж1арах д1атохар 2. (изображение) 1ийса пайхамар ж1арах д1атоьхна сурт

распять сов., кого ж1арах д1атоха

рассада ж з1ийдигаш; капустная ~ - копастанан з1ийдигаш

рассадить сов. 1) кого (усадить по местам) охьаховшо; (посадить порознь) д1асаховшо, къаьстина ховшо, д1асакъасто 2) что (растения) д1айог1а, д1аден 3) что прост. (разбить) дохо; ~ колено- гола йохо

рассадник м 1) рассадник, з1ийдагаш кхиайойла 2) перен. (источник чего-л.) хьаст; ~ заразы - уьнан хьаст

рассвести сов.: уже ~ло - х1инцале а серлаяьлла (или сатесна); когда ~тёт - са хилча

рассвет м 1) сатасар, сахилар; встать на ~е - сатосуш хьалаг1атта 2) перен. (ранний период) юьхь; на ~е жизни -дахаран юьххьехь

рассветать несов. 1) см. рассвести; 2) безл. сатаса, сахила; ~ет- сатосуш ду, серлайолуш ю

рассвирепеть сов. бурсадала

рассевание с д1асадаржар

расседлать сов., кого нуьйр схьаэца, нуьйр д1аяккха

расседлаться сов. нуьйр д1аяла

рассеивание с I. (по гл. рассеять) 1) д1асадаржор 2) (о людях, тучах и т. п) д1асалелхор 3) перен. д1адаккхар 2. (по гл. рассеяться) 1) д1асадаржар 2) д1адалар 3) перен. д1адалар

рассекать несов. см. рассечь; пароход ~ет волны - хикемано хедайо тулг1енаш

расселение с 1. (по гл. расселить) д1асатардар; д1асакхалхор 2. (по гл. расселиться) д1асакхалхар, д1асатардалар

расселина ж Герб, хералла

расселить сов., кого (разместить) д1асатардан;(поселить порознь) д1асакхалхо; ~ по квартирам - петаршка д1асатардан

расселиться сов. (разместиться) д1асатардала; (поселиться порознь) д1асакхалха

рассердить сов., кого оьг1аздахийта

рассердиться сов., на кого-что и без доп. оьг1аздаха; я ~жусь на тебя - со хьуна оьг1азг1ур ву

рассесться сов. 1) (по разным местам) д1асаховша; (сесть) охьаховша; все рассядутся по своим местам - массо а шайн-шайн метта охьаховшур бу 2) разг. (сесть развалясь) варжавелла хаа, д1адаржа; что ты так ~лся?- ма варжавелла хиъна хьо? 3) (дать трещину) эккха; стена ~лась - пен иккхина

рассечь сов., что 1)(разрубить)декъа 2) (ранить) хадо 3) (разделить на части) хадо, йохо, дакъош дан

рассеяние с д1асадаржар

рассеянность ж (невнимательность) тидаме цахилар, тидам боцуш хилар; по ~и - тидаме цахиларна

рассеянный, -ая, -ое (невнимательный) тидаме доцу; ~ человек -тидаме воцу стаг; ~ свет- яьржина серло; вести ~ образ жизни - кхоам боцуш вахар

рассеять сов. 1) что (посеять) xly таса, д1аден; ~ть семена - xlv д1аден 2) что (расположить далеко друг от друга) д1асадаржо 3) что (свет и т. п.) д1адаржо 4) кого-что (разогнать) д1асадаржо, д1асалелхо; ветер ~л тучи -махо мархаш д1асалелхийна 5) что, перен. (заставить забыть) д1адаккха; ~ть печаль - гlaйгla д1аяккха

рассеяться сов. 1) (расположиться в разных местах) д1асадаха, д1асадаржа; люди ~лись по лесу -нах хьуьна юккъехула д1асабаьржина (или д1асабахна) 2) (о тумане) д1асадаржа, д1адала; дым ~лся – к1ур д1абаьлла; туман ~ялся - дохк д1адаьлла 3) перен. (исчезнуть) д1адала

рассказ м дийцар; по ~ам очевидцев- гинчара дийцарехь; сборник ~ов - дийцарийн гулам

рассказать сов., что дийца; я всё ~жу - аса дерриг а дуьйцур ду

рассказчик м, ~ца ж дийцархо

рассказывать несов. см. рассказать; ~й сказки! -туьйранаш дийца ахь!; ~и кому-нибудь другому! - кхечунна дийца ахь и!

расслабить сов., кого-что малдан

расслабиться сов. малдала

расслабление с малдар

расслабленность ж малделла (или малдина) хилар, малдалар

расслабленный, -ая, -ое малделла, малдина

расследование с таллар; юр. таллам; вести ~ - таллам бан

расследовать сов. и несов., что талла

расслоение с I. (по гл. расслоить) 1) чкъоьрнаш дар, г1атлеш дар 2) перен. декъар 2. (по гл. расслоиться) 1) чкъоьрнаш хилар, г1аьтнаш хилар 2) перен. декъадалар; ~ на классы - классашка декъадалар

расслоить сов. 1) что (разделить на слои) чкъоьрнаш дан (или даха), г1аьтнаш дан, пардош дан 2) кого-что, перен. (разделить на группы) декъа

расслоиться сов. 1) (разделиться на слои) чкъоьрнаш хила, г1аьтнаш хила, пардош хила 2) перен. (разделиться на группы) декъадала

расслышать сов., кого-что хаза; я не ~л - ца хезира суна

рассматривать несов. 1) см. рассмотреть; 2) кого-что (расценивать) къасто, хьажа

рассматриваться несов. (о деле, вопросе) къесто, хьежа

рассмешить сов., кого дело

рассмеяться сов. деладала

рассмотрение с (обсуждение, изучение) къастор, хьажар; передать дело на ~ в суд - г1уллакх къастадан суьде дала; ~ проекта - проекте хьовсар

рассмотреть сов. 1) кого-что (различить) хьажа, къасто; ~ лицо в темноте было трудно -1аьржа йолуш юьхь къасто хала дара 2) что, перен. (обдумать, обсудить) къасто, хьажа; ~ заявление - дахьедаре хьажа

рассовать сов., рассовывать несов., что, разг. д1асате1о; ~ что-л. по карманам -кисанашка д1асате1о

рассол м 1) (солёная вода) шовр 2) (жидкость засоленного продукта, раствор солей) шовра, берам; огуречный ~- наьрсийн шовр

рассольник м берам-чорпа

рассорить сов., кого, разг. эг1о, дов даккха

рассориться сов. разг. эг1а, дов дала

рассортировать сов., рассортировывать несов., кого-что д1асахаржа, сорташка къасто, сорташ дан

рассосать сов., что д1ахуда; компрессами ~ затвердение - компрессашца ондалла д1ахуда

рассосаться сов. 1) д1ахудадала; опухоль ~лась- доьстана д1ахудаделла 2) перен. д1асадаржа; толпа ~лась- -тоба д1асаяьржцна

рассохнуться сов. дакъадала, дакъаделла эт1а

расспрашивать несов., кого о ком-чём хетта

расспросить сов., кого о ком-чём хатта

расспросы мн. хеттарш, хьал-де хеттар; при встрече начались ~ - дуьхьалкхетча хьал-де хетта долийра

рассредоточивать несов., рассредоточить сов., кого-что декъна д1асах1отто, д1асатардан

рассрочивать несов., рассрочить сов., что хенашка декъа

рассрочка ж т1едиллина далар; в ~у - т1едиллина; с ~ой на год- шарна т1едиллина

расставание с къастар, вовшахкъастар, вовшахдалар; пришёл час ~я -вовшахкъаьста хан т1екхечи

расставить сов., расставлять несов. 1) кого-что (разместить) д1асах1отто; подобрать и расставить кадры- лаха а лехна кадраш д1асах1итто 2) что (раздвинуть, расширить) д1асадахийта; ~ ноги -когаш д1асабахийта; ~ воротник- кач д1асабахийта

расстановка ж 1. (действие) д1асах1оттор 2. (порядок размещения) шен-шен метта д1асах1оттор; ~а слов в предложении - предложенехь дешнаш д1асах1оттор ; читать с ~ой - къастош еша

расстаться сов. 1) с кем-чем [д1аса]къаста, возшахкъаста 2) с чем (лишиться) дала; ~нься с мыслью об этом- цунах лаьцна йолу ойла йита

расстегнуть сов., что схьадаста, д1адаста, схьадаккха, д1адаккха; ~ пуговицы - нуьй-дарчий д1аяха; ~ ремень- доьхка д1адаккха; ~ пальто - пальтон нуьйдарчий д1аяха

расстегнуться сов. д1адастадала, схьадастадала, дастадала, д1адала, схьадала; зачем ты ~лся? -хьо васта хунда велла; ворот ~лся- кач схьабастабелла

расстилаться несов. 1)(простираться) д1асадаржа 2) перед кем, перен., разг. хьестадала, мотт хьекха

расстояние с юкъ, некъ, некъан бохалла; кратчайшее ~е- уггар йоца юкъ; на ~и десяти километров -итт километр юкъ йолуш; держаться на почтительном ~и -лоручу aгlop лела; держать кого-л. на ~и -шен меттехь латто

расстрел м тоьпаш тохар; приговорить к ~у -тоьпаш туху суд ян

расстреливать несов., расстрелять сов. 1) кого (убить) тоьпаш тоха 2) что (израсходовать) кхийсина дайа (или д1адаха); он расстрелял все патроны -цо дерраш а патармаш кхийсина д1адехи

расстроенный, -ая, -ое 1) (приведённый в упадок, в болезненное состояние) телхина, дохийна; ~ое здоровье- телхина могушалла; ~ое хозяйство- телхина бахам 2) (о музыкальном инструменте) талхийна, дохийна 3) (огорчённый) дог доьхна, дархадаьлла, оччадаьлла; он сильно расстроен -и ч1ог1а оччаваьлла ву

расстроить сов. 1) что (нарушить порядок) дохо; ~ ряды противника - мостаг1чун мог1арш дохо 2) что (привести в упадок, в ненормальное состояние) талхо, дохо; ~ своё здоровье -шен могушалла талхо 3) что (помешать осуществлению, нарушить, прервать) дохо, талхо 4) что (музыкальный инструмент) талхо 5) кого (огорчить) дог дохо, дархадан, оччадаккха

расстроиться сов. 1) (нарушиться) доха, талха; ряды противника ~лись -мостаг1чун мог1арш доьхна 2) (прийти в упадок, в ненормальное состояние) доха, талха; здоровье ~лось -могушалла телхина 3) (нарушиться, прерваться) доха, талха; игра ~лась- ловзар доьхна 4) (потерять строй, лад) доха, талха; рояль ~лся- рояль боьхна 5) (огорчиться) дархадала, оччадала, дог доха

расстройство с 1. (по гл. расстроить) талхор, дохор 2. (по гл. расстроиться) бохам хилар, талхар, дохар 3. (беспорядок) дохор; внести ~ в ряды противника -мостаг1ийн мог1арш дохо 4. (неблагополучие) дохар; дела пришли в ~ -г1уллакхаш доьхна 5.: ~ желудка- чохьлазар; ~ речи- къамел талхар 6. разг. (огорчение) бохам, дархадалар, дог дохар, оччадалар; одно ~ -берриг а бохам бу-кх

расступаться несов., расступиться сов.1) (дать проход) д1асахила, д1асадала; толпа расступилась- адамийн тоба д1асахилира 2) перен. (широко раскрыться) д1асаг1атта, д1асаделладала, д1асахила

расстыковка ж вовшахдаккхар

рассудительность ж кхетамалла

рассудительный, -ая, -ое кхетаме

рассудить сов. 1) кого-что (вынести решение) кхел ян; ~ть спорящих- къийсалучарна юкъахь кхел ян 2) (решить) хета; он ~л, что ему лучше уехать- д1авахча шена дика хир ду аьлла, хийтира цунна

рассудок м кхетам; лишиться ~ка- кхетам чуьра дала; быть в полном ~ке -вуьззина кхетам чохь хила рассуждать несов. 1) (мыслить) ойла ян 2) о ком-чём (обсуждать) дийца

рассуждение с 1) (умозаключение) ойла яр; правильное ~е -нийса ойла яр 2) чаще мн. ~я (разговоры) ойла; пуститься в ~я -ойлане дала ; без ~й- хабар а ца дуьйцуш

рассчитать сов. 1) что (произвести подсчет) лара 2) (учесть возможность) хьажо; продукты рассчитаны на неделю -сурсаташ к1иранна хьажийна ду 3) кого (уволить, дать расчет) д1адаккха

рассчитаться сов. 1) с кем-чем (расплатиться) д1атакха; ~ться с долгами- декхарш д1атакха 2) с кем, разг. (отомстить кому-л. ) д1адекха; я с ним ~юсь -ас цунна д1адоькхур ду 3) (в строю) багарбан

рассчитывать несов. 1) см. рассчитать; 2) на что или с неопр. (предполагать) дагахь хила; я не ~л вас встретить - хьо дуьхьалкхетар ву аьлла, дагахь а дацара суна 3) на кого-что (полагаться) дегайовхо хила; ~ть на своих друзей -шен доттагlex дегайовхо хила

рассчитываться несов. 1) см. рассчитатся; 2) за кого-что (нести ответственность) жоп дала

рассылка ж д1асадахьар, д1асадахьийтар

рассыльный м хьадал[ча]

рассыпать сов., рассыпать несов., что 1) (просыпать) 1ано; ~ пшеницу- к1а 1ано 2) (разместить) д1асадохка, чудохка; ~ крупу по мешкам -1ов галеш чу йохка 3) (насыпать чего-л.) таса; ~ приманку для птиц - хьозарчий т1едахкийта х1ума таса

рассыпаться сов., рассыпаться несов. 1) (просыпаться) 1ана, 1анадала; зерно рассыпалось- к1а 1анаделла 2) (разойтись, разбежаться) д1асабовда 3) (развалиться) доха, д1асадаха, вовшахдала ; ~ прахом- -х1аллакьхилла д1 адала

рассыпной, -ая, -ое охьадухку[ш долу],даьржина; ~ой корм- охьадухку докъар; ~ым строем воен.- даьржинчу д1ах1оттарца

рассыпчатый, -ая, -ое аталун (напр. о печенье); юху[ш йолу] (напр. о картофеле)

растапливание 1 с см. растопка 1

растапливание 2 с (масла и т п.) лалор

растаскать сов. 1) что (разнести по частям) д1асадахьа 2) кого-что, разг. (разворовать) д1асакхехьа

растащить сов. 1) см. растаскать; 2) кого, разг. (разнять) д1асадаккха

растаять сов. прям. и перен. даша; (исчезнуть) тж. [дешна] д1адан; звуки ~ли -аьзнаш д1адайна; сердце моё ~ло -дог дешира сан

раствор 1 м г1аттам; ~ окна- коран г1аттам

раствор 2 м хим. раствор; стр. чорпа; известковый ~- к1иран чорпа

растворимый, -ая, -ое деша[ш долу]

растворитель м дашорг

растворить 1 (3 л. буд. растворит) сов., что (раскрыть) [д1а]делла

растворить 2 (Зл. буд. растворит) сов., что (в жидкости) дашо

раствориться 1 (3 л. буд. растворится) сов. (раскрыться) [д1а] делладала

раствориться 2 (Зл. буд. растворится) сов. 1) (в жидкости) даша 2) перен. (исчезнуть) дешна д1адан

растворомешалка ж тех. чорпакегорг

растение с орамат

растениеводство с ораматашлелор, ораматаш кхиор

растереть сов. 1) что (размельчить) [хьакхийна] ата 2) что (размазать) д1асахьакха, д1асахьаха З) кого-что (сделать массаж) куьг хьакха; разотри мне спину - букъах куьг хьакхахьа суна

растереться сов. 1) (размельчиться) атадала 2) чем (обтереть себя) [куьг] хьакха; разотрись полотенцем- гата хьакха

растерзанный, -ая, -ое разг. ледара; ~ вид -ледара гар

растерзать сов., кого-что (разорвать) эт1о, цеста

растерянность ж вохар; быть в ~ти - воьхна хила; прийти в ~ть- воха

растерянный, -ая, -ое воьхна; ~ вид- воьхна бос

растерять сов., кого-что дайа; ~ вещи -х1уманаш яйа; ~ друзей -доттаг1ий байа

растеряться сов. 1) (потеряться) дан 2) перен. (быть нерешительным) доха

растечься сов. (о воде, толпе и т. п.) д1асадаха, д1адаха

расти несов. I) прям. и перен. кхиа; (о растениях) тж. лакхадала; деревья растут медленно- дитташ меллаша кхуьу; промышленность растёт - промышленность кхуьушю 2) (становиться взрослее) дег1

даккха, доккха хила; ~ не по дням, а по часам- де дийне мел дели доккха хуьлуш хила 3) (воспитываться) кхиа; он рос (она росла) в городе - и г1алахь кхиъна 4) (произрастать где-л. ) хила

растирание с 1. (по гл. растереть) 1) (размельчение) [хьакхийна] атар 2) (массаж) куьг хьакхар 2. (по гл. растереться) хьакхар 3. (лекарство) д1асахьакхар

растительность ж 1) ораматаш; лишённый ~и -ораматаш доцу 2) (волосы) чо, чоьш

растительный, -ая, -ое ораматийн; ~ый мир -ораматийн дуьне; ~ое масло -ораматийн даьтта

растить несов., кого-что, в разн. знач. кхио, кхиадан; ~ детей - бераш кхио

растление с талхор

растлить сов., кого-что талхо

растолкать сов., разг. 1) кого-что (в разные стороны) д1асататта 2) кого (разбудить) д1асатоха

растолковать сов., растолковывать несов., что кхето, кхетадан

растолочь сов., что эта

растолстеть сов. стамдала

растопить 1 сов., что (развести огонь, напр. в печи) лато, хьалалато

растопить 2 сов., что (расплавить, напр. масло) лало, кхехкадан, кхехко

растопиться 1 сов. (начать гореть — о печи) [хьала]лата

растопиться 2 сов. (расплавиться, напр. о масле) лала

растопка ж 1. (действие по гл. растопить 1) латор 2. собир. разг. (щепки и т. п ) ягорг, йогург, яго х1ума

растоптать сов. 1) кого-что хьаша 2) что, разг. (разносить) лелийна шордан; растоптанные ботинки- лелийна шорйина ботенкаш

растопыривать несов., растопырить сов., что, разг. д1асадахийта; ~ пальцы -п1елгаш д1асадахийта

расторгать несов., расторгнуть сов., что дохо, къасто; ~ договор- ч1аг1ам бохо; ~ брак -зудий, майрий къасто

расторжение с дохор, къастор; ~ союза -барт бохор; ~ брака -зудий, майрий къастор

растормошить сов., кого, разг. (разбудить) самадаккха; (расшевелить) меттахъхьедан

расторопность ж каделла, каде хилар, т1ахъаьлла хилар

расторопный, -ая, -ое каде; он очень расторопен - и чloгla каде ву

расточать несов., что 1) уст. (тратить безрассудно) дайа 2) перен : ~ похвалы- дукха хестадан; ~ лесть- т1ех хесто

расточитель м, ~ница ж [кхоам ца беш] дойург

расточительность ж кхаомазалла

расточительный, -ая, -ое кхоамаза, кхоам боцу

расточительство с кхоам бацар

расточный, -ая, -ое д1ахьокху; ~ станок -д1ахьокху чарх

растравить сов. 1) кого-что хьовзо, карзахдаккха 2) что (кислотой) яго

растранжирить сов., что, разг. дайа

растрата ж 1. (незаконное израсходование) дайар 2. (растраченная сумма) дайинарг

растратить сов., что дайа

растратчик м, ~ца ж дайинарг

растревожить сов., кого-что, разг. 1) (встревожить) меттахъхьедан 2) прям. и перен. (разбередить) меттахъхьедан; ~ старую рану- шира чов меттахъхьеян

растревожиться сов. разг. меттахдала

растрезвонить сов., что, о чём, разг. д1акхайкхо

растрёпанный -ая, -ое хьекхийна, хьер чийна, яьржина; с ~ыми волосами - хьерчийначу месашца; ~ая книга- хьекхийна книга ; в ~ых чувствах - яьржинчу ойланашкахь

растрепать сов., что хьекхо, хьерчо; ~ волосы -месаш хьерчо

растрепаться сов. хьекхадала, хьерча

растрескаться сов., растрескиваться несов. эт1а, лелха; земля растрескалась - латта лилхина

растрогать сов., кого 1аткъо, дог к1аддан, дог дашо; ~нный голос -дог дешна аз; ~ть до слёз -1аткъийна воьлхучу т1е ваккха

растрогаться сов. 1аткъа, дог к1аддала, дог даша; ~ до слёз- дог дешна б1аьргех хи дала

раструб м: ~ духового инструмента- зурманан кад; сапоги с ~ами - шуьйра бертигаш йолу эткаш

раструбить сов., что, разг. д1акхайкхо, д1асадаржо

растрясти сов. 1) что (раскидать) д1асадаржо; ~ сено- йол д1асаяржо 2) кого, безл. (утомить тряской) вовшахдетта; ~ на телеге - вордан т1ехь вовшахветта 3) кого (разбудить) самадаккха, д1асатоха; ~ спящего- вижнарг самаваккха 4) что, перен. (истратить на пустяки) дайа

растягивание с I) дулар; д1асаозор 2) (расстилание) д1асадаржор; [д1а]даржор 3) (во времени) дахдар

растягивать несов. см. растянуть; говорить, ~я слова -текхош дийца

растяжение с I) дулар, д1асаозор 2) (утрата упругости) малдар 3) (повреждение связок) озор

растяжимый, -ая, -ое: ~ое понятие - тайп-тайпанара маь1наш долу кхетам

растяжка ж (вытягивание) дулар; (в ширину) д1асадаржор

растянутый, -ая, -ое 1) д1асаозийна (вытянутый) 2) (слишком длинный) дахдина

растянуть сов., что 1) (удлинить, вытянуть) дула, д1асаозо; ~ сырую кожу - т1еда не1 дула 2) (разложить) д1асадаржо; (расстелить) [д1а]даржо 3) (лишить упругости) [ийзийна] малдан 4) (сделать слишком длительным) дахдан; ~ доклад на два часа - доклад шина сохьтехь яхъян 5) (повредить, напр. связки) озо

растянуться сов. 1) (удлиниться, вытянуться) дуладала, д1асаозадала, озадала 2) разг. (лечь, вытянувшись) д1асадаржа; (упасть) охьадаржа 3) (потерять упругость) малдала 4) (стать слишком длинным, затянуться) дахдала; работа ~лась на неделю -болх к1иранна бахбелла 5) (повредиться— о связках) озийна хаба

растяпа м и ж разг. тентаг

расфасовать сов., что таппаш ян

расфасовка ж таппаш яр

расформирование с д1асадекъар

расформировать сов., расформировывать несов., что д1асадекъа, д1адохо

расхаживать несов. д1асалела; ~ взад и вперёд - д1асалела

расхваливать несов., расхвалить сов., кого--что т1ех хесто, сов хесто

расхвастаться сов. разг. дозалла дан, куралла ян, даздина дийца, дезадетта

расхватать сов., расхватывать несов., кого-что, разг. катоха, каетташ д1асадахьа

расхвораться сов. разг. цомгуш хила

расхититель м, ~ница ж лечкъорг, лачкъийнарг

расхитить сов., расхищать несов., что лачкъо; ~ имущество -х1уманаш лечкъо

расхищение с лечкъор, лачкъор

расхлебать сов., расхлёбывать несов., что: ~ кашу, которую сам заварил -туьха диъначо хи а мийла

расхлябанность ж разг. ледаралла

расхлябанный, -ая, -ое разг. ледара; ~ человек -ледара стаг

расход м 1. (действие) дайар, д1адалар; ~ топлива- ягорг яйар; ~ денег- ахча д1адалар; ~ электроэнергии- электричество яйар 2. (затрата, издержки, тж. бухг.) харж; ~ы производства- производствон харжаш; военные ~ы -т1еман харжаш; возмещение ~ов -харж меттах1оттор ; пустить (или вывести) кого-л. в ~ разг. -цхьаъ х1аллакдан (или ден)

расходиться 1 несов. см. разойтись; у него слова никогда не расходятся с делом- шен дашах цкъа а ши дош деш вац и

расходиться 2 сов. разг. 1) (втянуться в ходьбу) [леларх] дола 2) перен. (разбушеваться) чуьравала

расходование с дайар, харж яр; д1адаккхар

расходовать несов., что дайа, харж ян; (тратить) тж. д1адаккха; ~ деньги -ахча дайа; мотор расходует много бензина- моторо бензин дукха дойу

расхождение с I. (действие) галморзахдалар 2. (несовпадение) цхьаьнацадар; ~ во мнениях - ойланаш цхьаьнацаяр

расхолаживать несов., расхолодить сов., кого дог даккха, тесна дита

расхотеть сов., что, чего или с неопр., разг. ца лаа, дог дала, дохкодала; ~ спать -вижа ца лаа; ~ молока -шуьрих дог дала

расхотеться сов., безл., чего или с неопр. разг.: мне ~лось идти туда -цига ваха лаарх дохковаьлла со

расхохотаться сов. к1аждаха

расхрабриться сов. разг. майрадала

расцарапать сов., расцарапывать несов., кого-что м1араш тийса

расцвести сов. I) тж. перен. (прийти в состояние подъёма) заза даккха 2) перен. (похорошеть) тадала; (повеселеть) серладала

расцвет м прям. и перен. заза даккхар, заза хецар; ~ промышленности -промышленносто заза даккхар ; в ~е сил- г1еметтавахна

расцветка ж бос; ткань красивой ~и - хаза бос болу к1ади

расцеловать сов., кого-что оба ала, барт баккха

расцеловаться сов. обанаш яха, берташ даха

расценивать несов., расценить сов. 1) что (определить стоимость) мах xloттo 2) кого-что, перен. мах хадо; ~ поступок - даьллачун мах хадо

расценка ж I. (действие) мах х1оттор 2. (цена) мах

расцепить сов., расцеплять несов., что вовшахдаха, д1асакъасто; ~ вагоны- вагонаш вовшахъяха

расчесать сов., что 1) ехк хьакха, шардан; ~ волосы -месашна ехк хьакха 2) (расцарапать) к1амдан, к1амдина дардан; ~ рану -чов к1амйина даръян

расчесаться сов. разг. 1) ехк хьекха х1отта, шардала 2) (расцарапаться) к1амдала

расчёска ж ехк

расчёт м 1) ларар; чот; ведение ~ов- чот лелор; взаимные ~ы -вовшийн чоьташ 2) (увольнение) расчёт яр, д1адаккхар; дать ~ кому-л. - расчёт яла 3) (уплата денег) ахча далар, расчёт ялар; произвести ~ -расчёт ян; приобрести за наличный ~ -ахча кара да а луш эца 4) разг. (польза, выгода) са, чот, пайда 5) (расчётливость) хьесап; (бережливость) кхоам 6) воен. (группа бойцов) расчёт 7) тех. расчёт, хьесап; ~ двигателя- двигателан хьесап; сделать ~ чего-л.- цхьана х1уманан хьесап дан ; брак по ~у- 1алашо юьхьарлаьцна зуда ялор (или маре яхар); это не входило в мои ~ы - сан 1алашонгахь дац и; ~ на это не оправдался -цунна дина хьесап бакъ ца хили; по моим ~ам- сан хьесапехь; делать что-л. по ~у -1алашо юьхьарлаьцна дан; не ~ (или нет ~а) делать что-л. -цхьаъ дан чот яц; мы с тобой в ~е- вайшиъ вовшийн декхарера вели; принять в ~ -хьесапе эца; не принимая в ~ чего-л. -цхьаъ чоте ца лоруш

расчётливость ж кхоамалла

расчётливый, -ая, -ое кхоаме

расчётный, -ая, -ое чоьтан, чот ен; ~ая книжка -чот ен книжка; ~ая ведомость- чот ен ведомость; ~ая таблица -чот ен таблица; ~ая мощность тех. -чот йина нуьцкъалла

расчехлить сов., расчехлять несов., что ботт д1аяккха

расчистить сов., что ц1андан; ~ дорожки- некъаш ц1андан ; ~ путь -некъ маршабаккха

расчистка ж ц1андар

расчленить сов., что меженашка декъа, къасто

расчлениться сов. меженаш хила, къаста

расчувствоваться сов. разг. дог даша, дог к1аддала

расшалиться сов. вон лела; харцхьара лела; дети ~лись - бераш вон лела

расшатанный, -ая, -ое 1) малделла; ~ые петли - малделла к1ажаш 2) перен. малделла, телхина; ~ая дисциплина- телхина низам

расшатать сов., что 1) малдан, [меттах]-хьедан; ~ зуб - церг малъян 2) перен. малдан, талхо; ~ здоровье- магушалла талхо

расшататься сов. 1) малдала, меттахдала 2) перен. малдала, талха; дисциплина в классе ~лась - классехь низам малделла

расшевелить сов., кого-что, прям. и перен. меттахдаккха, меттахъхьедан; его трудно ~ - и меттахваккха хала ду

расшибить сов., что, разг. лазо

расшибиться сов. разг. лазадала

расширение с 1. (по гл. расширить) 1) шордар 2) (в числе) алсамдаккхар; (в объеме) совдаккхар, шордар 2. (по гл. расшириться) 1) шордалар 2) (в числе) алсамдалар; (в объёме) совдалар, шордалар 3. (расширенная часть) шоръелла меттиг, шуьйре

расширенный, -ая, -ое шордина; ~ая продажа товаров -товараш дохкар шуьйрра д1адахьар;~ый пленум- шорйина пленум

расширитель м шордийриг

расширить сов., что 1)(сделать шире) шордан 2)(увеличить в числе) алсамдаккха; (в объёме) совдаккха, шордан; ~ ассортимент - ассортимент алсамъяккха; ~ завод - завод шоръян

расшириться сов. 1) (стать более широким) шордала 2) (увеличиться в числе) алсамдала; (в объёме) шордала, совдалар

расшить сов., что 1) (распороть) [схьа]даста, [д1а]даста 2) (украсить) кечдан

расшифровать сов., что 1) шифр яста 2) перен. (разгадать) хаа, кхета

расшифровка ж шифрах кхетар

расшнуровать сов.,расшнуровывать несов.,что [чимчарг1а] д1адаста; ~ ботинки- ботенкаш д1аяста; ботенкийн чимчарг1аш д1адаста

расшуметься сов. разг. г1овг1а ян, г1овг1анаш яха; дети ~лись -бераша гloвгlaнаш яьхна

расщедриваться несов., расщедриться сов., разг. комаьршадала

расщелина ж 1) (трещина) дот1ана 2) (ущелье) ч1аж

расщепить сов., что, в разн. знач. декъа; молнией ~ло берёзу- стелахаьштиго дакх декъна; ~ть волокна- хьаса бекъа; ~ть атом -атом екъа

расщепиться сов. в разн. знач. декъадала; дощечка ~лась- у декъаделла

расщепление с 1. (по гл. расщепить) декъар 2. (по гл. расщепиться) декъадалар

ратификация ж ч1аг1дар

ратифицировать сов. и несов., что ч1аг1дан

ратный, -ая,-ое б1ахаллин; ~ые подвиги -б1ахаллин хьуьнарш

ратовать несов., за кого-что дала; ~ за правду - бакъдолчуьнгахьа вала

ратуша ж ратуша

рать ж 1) (войско) б1о 2) (битва) т1ом

раунд м спорт. раунд, мур

рафинад м шекар, рафинад

рафинировать сов. и несов., что 1) (очистить от примесей) ц1андан 2) (превратить в рафинад) б1елигаш дан

рахит м мед. рахит[-цамгар]

рахитик м, рахитичка ж рахит ерг

рахитичный, -ая -ое рахит йолу

рацион м рацион

рационализатор м керлахо, рационализатор

рационализаторский, -ая, -ое рацирнализаторан, эвсараллин; ~ое предложение -эвсараллин предложени

рационализация ж рационализаци, эвсаре дар

рационализировать сов. и несов., что рационализаци ян, эвсаре дан

рационализм м филос. рационализм

рациональный, -ая, -ое 1) (разумный, целесообразный) пайдехьа, эвсаре, рациональни; ~ое использование -эвсаре пайда эцар 2) мат. рациональни; ~ое число -рациональни терахь

рация ж раци; передать по ~и - рацихула хаам бан

рачительный, -ая, -ое т1аламе

рашпиль м тех. г1ордаз

ращение с кхиор

рв

• рвануть сов. 1) кого-что, за что (резко дернуть) схьатоха 2) разг. (резко тронуться) д1аэккха, д1алелха; лошади ~ли - говраш д1алилхи

• рвануться сов. д1аэккха (об одном); д1алелха (о многих); лошади ~лись вперёд- говраш хьалха д1алилхира

• рваный, -ая, -ое доьхна, даьтт1а; этт1а; ~ые штаны- яьтт1а хеча; ~ая рана- яьтт1а чов

• рвать 1 несов., что 1) (на части) эт1о, хедо; машина рвёт нитку- чархо тай хедадо 2) (срывать, выдёргивать) даккха; (с корнем) бухдаккха; ~ траву - буц яккха; ~ яблоки -1ежаш даха; ~ из рук -карара даккха; буря с корнем рвёт деревья - дарцо орамашца бухдоху дитташ 3) перен. (порывать, прекращать) хедо; ~ отношения- юкъаметтигаш хедо 4) разг. (взрывать) эккхийта; ~ скалу динамитом -динамитаца тарх эккхийта; ~ зубы - цергаш д1аяха; ~ на себе волосы - шашен месаш ийзо

• рвать 2 несов., кого, безл. разг. (тошнить) 1етто; его рвёт - и 1еттаво

• рваться несов. 1) (на части) хеда (о чём-л. длинном); эт1а (об одежде); доха (об обуви); эти нитки легко рвутся - и тай атта хеда 2) перен. (прекращаться—о связях, отношениях) хеда 3) (взрываться) лелха 4) перен. (стремиться) гlepтa; ~ в бой - ч1ог1а т1аме даха г1ерта ; где тонко, там и рвётся посл. - ша дуткъаделлачохь хедар ду

• рвач м разг. пайданхо, сахо

• рвачество с разг. пайданхолла, сахолла

• рвение с г1ертар

• рвота ж 1еттор

• рвотный. -ая, -ое 1. 1еттавойту; ~ый порошок - 1еттавойту порошок 2. в знач. сущ. ~ое с 1еттавойтург

рд

• рдеть несов. ц1ен лепа

ре

• реабилитация ж юхаметтах1оттор, реабилитаци

• реабилитировать сов. и несов., кого юхаметтах1отто, реабилитаци ян

• реабилитироваться сов. и несов. юхаметтах1отта, реабилитаци хила

• реагировать несов. 1) на что 1аткъа, тидаме эца, бен хета; он не ~ует на эти разговоры - и къамелаш бен а ца хета цунна; сильно ~овать на свет - серло ч1ог1а 1аткъа 2) хим. реакци хила; золото с кислородом не ~ует- дешин кислородаца реакци ца хуьлу

реактив м хим. реактив

реактивный, -ая, -ое в разн. знач. реактивни; ~ый самолёт- реактивни кема; ~ые вещества хим. -реактивни х1умалла

реактор ж эл., хим., физ. реактор; атомный ~ - атомни реактор

реакционер м, ~ка ж реакционер

реакционный, -ая, -ое реакционни

реакция 1 ж хим., физ., биол. реакци

реакция 2 ж полит. реакци

реализация ж 1. (по гл. реализовать) 1) кхочушдар 2) д1адохкар; ~ займа -заём д1айохкар 2. (по гл. реализоваться) 1) кхочушхилар 2) д1адохкадалар

реализм м лит., иск. реализм

реализовать сов. и несов., что 1) (осуществить) кхочушдан 2) (продать) д1адохка; ~ товар- товар д1адохка

реализоваться сов. и несов. 1) (осуществиться) кхочушхила 2) (быть проданным) д1адохкадала

реалист м лит., иск. реалист

реалистический, -ая, -ое I) реалистически,реализмехьара; ~ое направление в литературе -литературан реализмехьара хьажам 2) (исходящий из учёта условий) хьелашца дог1у

реальность ж 1) бакъдерг, хьелашца дог1ург; это не мечта, а ~ и - ойла яц, бакъдерг ду 2) (осуществимость) хиндерг, долуш дерг, кхочушдалун дерг; ~ плана - план кхочушъялург хилар

реальный, -ая, -ое 1) (действительный) бакъ долу; (подлинный, истинный) долу[ш долу]; ~ая сила - болуш болу ницкъ 2) (осуществимый) кхочушдалур долу; ~ый план - кхочушъялур йолу план ; ~ая заработная плата - алапин г1орала

реанимация ж мед. реанимаци, дендар

ребёнок м (мн. ребята и дети) бер; грудной ~ - декхаш долу бер; ребёнком он жил здесь - беран хенахь кхузахь ваьхна иза

ребро с I) анат. п1енда; поломать себе рёбра - шен п1ендарш дон; одни рёбра остались - п1ендарш бен х1ума ца йисна 2) (край) aгlo; поставить доску на ~ у - аг1он т1е х1отто

ребус м ребус

ребята мн 1) бераш 2) разг. (молодые люди, парни) кегий нах

ребятишки мн. разг. бераш

ребяческий, -ая, -ое берийн; ~ие выходки - берийн амалш; в нём много ~ого - берийн х1уьмалгаш дукха ду цуьнца

ребячество с бералла

ребячиться несов. разг. бералла лело, берех лела

рёв м 1) (животных) lexap; (оленя, лося) гlepгlap 2) (плач; завывание) yгlap; ~ бури -дорцан yгlap 3) (шум моторов) гlyp [дар]

рёва м и ж разг. воьлха

реванш м декхар; взять ~ - д1адекха

реваншизм м реваншизм

реваншист м реваншизмхо

реветь несов.1) (о животных) lexa; (о лосе, олене) гlepгla 2) (плакать; завывать, напр. о буре) yгla 3) (о моторе) гlyp дан ; ревмя ~ - к1ажваххана велха

ревизионизм м полит. ревизионизм

• ревизионист м ревизионист, ревизионизмхо

• ревизия ж в разн. знач. ревизи; произвести ~ю - ревизи ян; ~я решений- сацамийн ревизи

• ревизионный, -ая, -ое ревизин; ~ая комиссия - ревизин комисси

• ревизовать сов. и несов., кого-что ревизи ян

• ревизор м — левисорхо

• ревизоры - левисорхой

• ревматизм м энаш

• ревматик м энаш дерг

• ревматический, -ая, -ое энаш долу

• ревнивый, -ая, -ое эмгаралле; ~о (нареч.) опекать кого-л. - ч1ог1а цхьаьннан верасалла дан

• ревновать несов., кого эмгаралла дан

ревностный, -ая, -ое даггара, т1евирззина

ревность ж эмгаралла

револьвер м тапча

революционер м, ~ка ж революционер

революционный, -ая, -ое революцин, революционни; ~ое рабочее движение -белхалойн революционни болам; ~ое правительство -революционни правительство; ~ая слава- революционни сийлалла

революция ж революци; Великая Октябрьская социалистическая ~я -Сийлахь-йоккха Октябрьски социалистически революци; культурная ~я -культуран революци; до ~и -революци хилале; после ~и - революцил т1аьхьа

регалии мн. (ед. ~я ж) уст. билгалонаш; при всех ~ях - йоллучу а билгалонашца

регби с спорт. Регби

регион м регион

региональный, -ая, -ое региональни; ~ое совещание - региональни кхеташо

регистр м в разн. знач. регистр

регистратор м, ~ша ж регистратор

регистратура ж регистратура

регистрационный, -ая, -ое регистрацин; ~ номер - регистрацин номер

регистрация ж 1. (по гл. регистрировать) регистраци [яр] 2. (по гл. регистрироваться) регистраци яйтар

регистрировать несов., кого-что регистраци ян, д1аяздан; ~ прибывающих - т1еоьхчарна регистраци ян; ~ брак- регистраци ян

регистрироваться несов. 1) (записываться) д1аяздала 2) (оформить свой брак) регистраци ян (или яйта)

регламент м регламент ; установить ~ - регламент xloттo

регламентация ж регламент xloттop

регламентировать сов. и несов., что регламент xloттo

реглан м - башха пхуьш

регресс м - духхьадалар

регрессивный, -ая, -ое регрессивни

регрессировать несов. кхиамехь т1аьхьадиса

регулирование с тадар; нисдар; ~ мотора - мотор таяр; ~ уличного движения- урамашкахула лелар нисдар

регулировать несов., что (налаживать) тадан; нисдан; ~ клапаны- клапанаш нисъян; ~ уличное движение- ураммашкахула лелар нисдан; ~ взаимные отношения - вовшийн юкъаметтигаш таян

регулировка ж нисдар, тадар

регулировщик м, ~ца ж нисдархо, тодархо, регулировщик

регулярный, -ая, -ое роже, рожера, рожехь долу; ~о (нареч.) читать газеты- газеташ диллина деша ; ~ая армия- диллина эскар

регулятор м - нисайириг

редактирование - йозанийсдаран

редактировать - йозанийсдар

редактор м - йозанхо

редакционный - йозанзорбан редакция - йозанзорб

редеть несов. нилхадала; волосы ~ют- месаш нилхайовлу; наши ряды ~ют -вай мог1арш нилхадуьйлуш ду

редис м, ~ка ж ц1ен хорсам

редкий, -ая, -ое 1) (нечастый, негустой) нилха; ~ие волосы - нилха месаш; лес стал редок -хьун нилхаяьлла 2) (неплотный — о ткани) чорда 3) (происходящий через большие промежутки времени) кеста ца хуьлу, наггахь [бен ца] хуьлу; ~ий гость - наггахь вог1у хьаша; ~о (нареч ) бывать где-л. - цхьанхьа наггахь бен ца хила 4) (исключительный) наггахь бен доцу; ~ие способности- наггахь бен йоцу пох1ма

редколесье с нилха хьун

редколлегия ж редколлеги

редкостный, -ая, -ое наггахьлера

редкость ж 1) (редкое явление) наггахь бен доцург, къоьлла, къен хилар; снег здесь ~ь -лайца къоьлла ю кхузахь 2) (редкая вещь) наггахь бен цахирг, къоьлла хилар; собрание ~ей- наггахь бен ца нислун х1уманаш гулъяр ; на ~ь- цхьа дика; это не ~ь - и-м гуттар а дерг дара

редукция ж лингв. редукци; подвергнуться ~и- редукци хила

редуцированный, -ая, -ое лингв. редуцированни, кхачаделла

редька ж хорсам ; надоел хуже горькой ~и - стим санна къахьделла

реестр м реестр

режим м 1) (государственный строй) [пачхьалкхан] д1ах1оттам 2) (порядок, время) раж; ~ питания - юучун раж; ~ реки - хин раж; температурный ~ тех. - температурин раж; соблюдать ~ (о больном)- раж ларъян; ~ экономии- кхоаман раж

режиссёр м режиссёр

режиссура ж 1) режиссура 2) собир. режиссёраш

режущий, -ая, -ее 1) хадош долу, хададен 2) (острый) ира 3) (производящий неприятное впечатление) зуз доуьйту 4) (яркий—о свете) б1арзвен

резак м (нож) урс

резать несов. 1) что цеста, хедо; ~ сыр - нехча хедо; нож не режет - уьрсо хада ца до 2) кого (напр. скот) урс хьакха, ден 3) что хедо; (вскрывать) дат1о 4) что, по чему (гравировать) ага 5) что (вызывать неприятное ощущение) дохадан, хедадан, лазадан; яркий свет режет глаза- къегинчу серлоно б1аьргаш лазадо

резаться несов. разг. йовла; у ребёнка режутся зубы - берана цергаш йовлуш ю ; ~ в карты- кехатех ловза

резвиться несов. ловза[дала]

резвость ж 1) (живость) аьрхалла 2) (быстрота в беге) каделла

резвый, -ая, -ое 1) (живой) аьрха; ~ ребёнок - аьрха бер 2) (быстрый в беге) каде

резерв м 1) (источник сил, средств) резерв; ~ы производства- производствон резерваш 2) (запас) т1аьхьало; иметь что-л. в ~е - т1ахьалонна цхьа х1ума хила 3) воен. резерв ; трудовые ~ы - къинхьегаман т1аьхьалонаш

резервный, -ая, -ое т1аьхьалонан, резервийн; ~ые войска - т1аьхьалонан эскар; ~ое время - т1аьхьалонан хан

резервуар м яй; ~ для бензина - бензин латтаден яй

резец м 1) (инструмент) урс 2) (зуб) хьалхара церг

резидент м резидент

резиденция ж резиденци

резина ж резина; обувь на ~е - резини т1ехь мача

резинка ж 1) (для стирания написанного) д1адойург 2) (тесьма) пха

резиновый, -ая, -ое резинин; ~ мяч - резинин буьрка

резка ж 1) (срезание) хадор 2) (гравировка) агар

резкий, -ая, -ое 1) (сильный) ч1ог1а; ~ий холод- ч1ог1а шело; ~ий ветер - чloгla мох; ~ий звук- ч1ог1а аз; ~ая боль - ч1ог1а лазар 1оттар 2) (внезапный и значительный) ц1еххьашха; ~ое повышение цен - ц1еххьашха мехаш хьалабовлар; ~ое падение температуры - ц1еххьашха температура охьаялар; ~ий поворот - ц1еххьана д1ахьовзор 3) (грубый, дерзкий) к1оршаме; ~ий ответ- к1оршаме жоп; он резок в обращении с людьми - нахаца к1оршаме ву и

резкость ж 1) (сила) ч1ог1а хилар; ~ь голоса- ч1ог1а аз хилар 2) (грубость) къаьсташ хилар 3) (грубое слово, выражение) к1оршамалла; говорить ~и - к1оршаме лен

резной, -ая, -ое аьгна; ~ узор на камне - т1улга т1ехь аьгна т1амар

резня ж байар, арсаш деттар

резолюция ж 1) (постановление) резолюци; принять (или вынести) ~ю - резолюци т1еэца; проект ~и- резолюцин проект 2) (заключение, распоряжение) резолюци; наложить ~ю - резолюци язъян

резон м разг. уст.: в этом есть ~ - иза а бакъхьа х1ума ду

резонанс м 1) физ., тех. резонанс 2) перен. хабарш; статья имела большой ~ - статьяно дукха хабарш юкъадехира

резонатор м физ., тех. резонатор; служить ~ом- резонатор хила

резонировать несов. резонанс яла

резонный, -ая, -ое разг. бакъхьа; ~ое замечание - бакъхьа йина 1оттар

результат м в разн. знач. хилам, хилларг; ~ работы - болх бича хилларг; ~ы конкурса- конкурсах хилларг; добиться хороших ~ов - дикачу хиламашка кхача; улучшить свой ~ - шен хилам табан; лучший ~ дня - дийнан дикаха болу хилам ; в ~е (в итоге) кхаьчнарг

резчик м 1) (рабочий) хадорхо 2) (мастер по художественной резьбе) агархо; ~ по дереву- дечиг агархо; ~ по металлу - эчиг агархо

резь ж [1уьтту| лазар

резьба ж 1. (действие) агар; ~ по дереву- дечиг агар 2. (рисунок, вырезанный на чём-либо) огана 3. тех. (нарезка) хир, тхир

резюме с нескл. резюме, доцца дерг; ~ доклада - докладан резюме

резюмировать сов. и несов., что резюме ян, доцца ала (или яздан)

рейд 1 м мор. (водное пространство) рейд ; судно стоит на ~е - хикема рейдехь лаьтта

рейд 2 м воен., тж. перен. рейд; кавалерийский ~- дошлойн рейд

рейдовый, -ая, -ое рейдан (см. рейд 2); ~ая бригада - рейдан бригада

рейка ж рейка

рейс м рейс; совершать ~ы между городом и посёлком- г1алиний, юьртаний юкъахь рейс ян; автобусный ~- автобусан рейс

рейсовый, -ая, -ое рейсан; ~ автобус - рейсан автобус

река ж хи, доьду хи; вверх по ~е - хина дуьхьал хьала; ~а вышла из берегов - хи т1едаьлла; пойти на реку- хи т1е ваха; за ~ой- хил дехьахь ; литься ~ой - хи санна эха

реквием м муз. реквием

реквизировать сов. и несов., кого-что пачхьалкхан дола даккха

реквизит м театр. реквизит

реквизитор м (в театре) реквизитор

реквизиция ж пачхьалкхан дола даккхар

реклама ж реклама, кхайкхор; бюро ~ы - рекламан бюро

рекламация ж рекламаци, арз дар; заявить ~ю на плохое качество чего-л. - цхьа х1ума вон хиларна рекламаци ян

рекламировать сов. и несов. 1) что реклама ян, кхайкхо 2) кого-что, разг. (расхваливать) хесто

рекламный, -ая, -ое рекламан, кхайкхоран

рекогносцировка ж воен. рекогносцировка; произвести ~у- рекогносцировка ян

рекомендательный, -ая, -ое рекомендацин; ~ое письмо - рекомендацин кехат

рекомендация ж 1) (отзыв) рекомендаци, магор; дать кому-л. ~ю- цхьанна рекомендаци яла; ~я в партию - парти вала рекомендаци 2) (совет) магор; ~и комиссии - комиссино магор; ~и врача - лоьро магор

рекомендовать сов. и несов., кого-что 1) (дать отзыв) маго, рекомендаци яла 2) что и с неопр. (советовать) магадан; ~ую прочитать эти книги - и книшкаш еша магайо аса 3) кого, уст. (назвать при знакомстве) вовзийта

рекомендоваться сов. и несов., с неопр. магош хила; ~уется делать что-л.- цхьа х1ума дан магош ду; не ~уется делать что-л. - цхьа х1ума дан магош дац

реконструировать сов. и несов., что 1) (переустроить) реконструкци ян 2) (восстановить) юхадан, дендан

реконструироваться сов. и несов. реконструкци хила

реконструкция ж 1) (переустройство) реконструкци яр 2) (восстановление) дендар, юхадар; ~ народного хозяйства - халкъан бахам денбар

рекорд м рекорд, б1иллиг; поставить (или установить) новый ~- керла рекорд х1отто; побить ~ - рекорд йохо

рекордист м, ~ка ж (о домашнем животном) рекордхо; конь-~- говр-рекордхо

рекордный, -ая, -ое рекордан; в ~ срок - рекордан хенахь

рекордсмен м, ~ка ж рекордсмен (рекордхо)

ректор м ректор ; ~ университета - университетан ректор

ректорат м ректорат

ректорский, -ая, -ое ректоран

религиозность ж дин хилар, иманалла

религиозный, -ая, -ое 1) динан; ~ые предрассудки - динехь дуьйцучарах тешар 2) (верующий) имане, динах теша; ~ый человек - динах теша стаг

религия ж дин

реликвия ж реликви ; семейные ~и - доьзалан реликвеш; исторические ~и - историн реликвеш

рельеф м т1ие; горный ~ - лаьмнийн т1ие; ~ местности - меттиган т1ие

рельефный, -ая, -ое айделла; ~ые буквы - айделла элпаш

рельс м рельс; сойти с ~ов - рельсаш т1ера дала ; поставить на ~ы (пустить в ход) некъ бала

рельсовый, -ая, -ое рельсийн; ~ая колея - рельсийн некъ

ремарка ж ремарка

ремень м 1) доьхка; застегните ~ни - доьхкарш д1адехка; пристежные ~ни - д1авехкалун доьхкарш 2) тех. аса; ~ень слетел со шкива - шкива т1ера аса схьаяьлла 3) (для багажа) бухка; седельные ~ни - нуьйран бухкарш

ремесленник м пхьар

ремесленный, -ая, -ое пхьолин; ~ый труд - пхьолин къинхьегам; ~ое училище- корматаллин доьшийла

ремесло с пхьола, корматалла; сапожное ~ - эткийн пхьола; народные ремёсла- халкъан корматаллаш; заниматься каким-л. ~м - цхьа корматалла лело

ремилитаризация ж ремилитаризаци

ремилитаризовать сов. и несов., что ремилитаризаци ян

ремонт 1 м ремонт, таяр; ~ обуви - мачаш таяр; сделать ~ квартиры- петарна ремонт яр

ремонт 2 м уст. воен., с.-х. меттах1оттор

ремонтировать сов. и несов., что ремонт ян, тадан

ремонтник м, ~ца ж (ремонтный рабочий) ремонтхо

ремонтно-строительный, -ая, -ое: ~ое управление - ремонтан а, г1ишлош яран а урхалла

ремонтный, -ая, -ое ремонтан, таден; ~ые работы - ремонтан белхаш; ~ые мастерские -таден пхьалг1анаш; ~ые рабочие - ремонтан белхалой

ренегат м, ~ка ж ренегат

ренегатство с ренегаталла

Ренессанс м Ренессанс, Возрождени

рента ж эк. рента

рентабельность ж пайделла

рентабельный, -ая, -ое пайде

рентген м рентген, куьзга; направить больного на ~ - цомгушниг куьзган т1е хьажо

рентгенов, -а, -о: ~ы лучи - рентгенан з1енарш

рентгеновский, -ая, -ое рентгенан; ~ кабинет - рентгенан кабинет

рентгенограмма ж (снимок) рентгенограмма

рентгенография ж рентгенографи

рентгенолог м рентгенолог, куьзганийн лор

рентгенология ж рентгенологи

рентгеноскопия ж (просвечивание) рентгеноскопи, куьзган т1е ваккхар

рентгенотерапия ж рентгенотерапи

реорганизация ж реорганизаци; провести полную ~ю чего-л. - цхьана х1уманан юьззина реорганизаци ян реорганизовать сов. и несов., реорганизовывать несов., что реорганизаци ян, юха д1ах1отто

реостат м реостат

репа ж хорсам ; дешевле пареной ~ы -хьонка санна йорах; проще пареной ~ы- цул атта х1ума дан а дац

репатриант м, ~ка ж репатриант

репатриация ж репатриаци

репатриировать сов. и несов., кого репатриаци ян

репатриироваться сов. и несов. репатриаци хила

репей м, ~ник м бот. ба1

репертуар м репертуар; новый ~ театра - театран керла репертуар; в ~е певца народные песни - эшархочун репертуарехь керла халкъан эшарш ю

репетировать несов. 1) что, театр. (разучивать) 1амо; (проводить репетицию) репетици ян 2) кого (ученика) шардан

репетитор м репетитор, шардархо

репетиция ж репетици ; генеральная ~ - коьрта репетици

реплика ж реплика; подать ~у- реплика ян; ~и с мест (напр. на собрании) 1аччуьра репликаш ян

репортаж м репортаж ; вести ~ со стадиона - стадионера репортаж ян

Репортёр - Хааманча

репрессивный, -ая, -ое репрессивни, та1заре; ~ые меры - та1заре дараш

репрессированный, -ая, -ое 1. та1зар дина, репресси йина 2. в знач. сущ. ~ый м, ~ая ж та1зар динарг, репресси йинарг

репрессировать сов. и несов., кого та1зар дан, репресси ян

репрессия ж репресси, та1зар

репродукция ж репродукци

репутация ж репутаци; иметь хорошую ~ю - дика репутаци хила; он пользуется плохой ~ей - цуьнан вон репутаци ю

репчатый, -ая, -ое: ~ лук - хох

ресницы мн. (ед. ~а ж) б1аьрган нег1арийн чоьш, б1аьрган чоьш

реснички мн. (ед. ~а ж) биол. хьаса

респектабельность ж таме хилар

респектабельный, -ая, -ое таме

республика ж республика; союзная ~ - союзни республика; автономная ~ - автономни республика

республиканец м, ~ка ж республикахо

республиканский, -ая, -ое республикански, республикин; ~ая партия- республикански парти; ~ие учреждения- республикански учрежденеш; ~ая газета - республикин газета; ~ого значения - республикин маь1нера; в ~ом масштабе - республикин масштабехь

рессора ж 1ад

реставратор м реставратор

реставрационный, -ая, -ое реставрацин, меттах1оттаден; ~ая мастерская- меттах1оттаден пхьалг1а; ~ые работы- меттах1оттаден белхаш

реставрация ж 1) реставраци, меттах1оттор; ~ старинной башни - шира б1ов меттах1оттор 2) полит. реставраци, юхах1оттор

реставрировать сов. и несов., что меттаxloттo, реставраци ян

ресторан м ресторан

ресурсы мн. (богатства, запасы) т1аьхьалонаш, ресурсаш; природные ~ - 1аламан т1аьхьалонаш; ~ производства, производственные ~ -производствон т1аьхьалонаш

ретивый,-ая, -ое разг. т1ахъаьлла х1айтъаьлла; ~о (нареч.) взяться за работу - х1айтъаьлла балхана т1еверза

ретироваться сов. и несов. къайладала, д1адаха, юхадала

ретранслятор м ретранслятор

ретрансляцирнный, -ая, -ое ретрансляцин; ~ая станция - ретрансляцин станци

ретрансляция ж ретрансляци

ретушировать сов. и несов., что тадан, нисдан

ретушь ж [сурт] тадар, нисдар

реферат м реферат

референдум м референдум

референт м референт

рефлекс м биол. рефлекс ; безусловный ~ - билгала рефлекс; условный ~ - бехкаман рефлекс

рефлектор м рефлектор

рефлекторный, -ая, -ое рефлекторан; ~ое зеркало - рефлекторан куьзга

рефлекторный, -ая, -ое рефлексан ; ~oe движение - рефлексан меттахъхьер

реформа ж реформа, хийцар, хийцам бар; денежная ~а - ахчанан реформа; провести ~у- реформа ян

реформатор м реформатор

реформизм м реформизм

реформировать сов. и несов., что реформа ян, хийца

реформист м реформист, реформизмхо

реформистский, -ая, -ое реформистан, реформизман, реформистски

рефрижератор м рефрижератор

рефрижераторный, -ая, -ое рефрижераторан ; ~ое судно - рефрижераторан хикема

рецензент м рецензент, рецензихо

рецензировать несов., что рецензи язъян

рецензия ж рецензи

рецепт м в разн. знач. рецепт; выписать ~ - рецепт язъян; ~ варки пива - йий даккхаран рецепт

рецептура ж рецептура

рецептурный, -ая, -ое рецептуран; ~ отдел (в аптеке) рецептуран дакъа

рецидив м 1) мед. рецидив, меттахъхьар; ~ болезни - цамгар меттахъхьар 2) юр. юха а зулам дар

рецидивист м, ~ка ж юр. рецидивист, зуламхо

речевой, -ая, -ое къамелан; ~ые органы - къамелан меженаш

речистый, -ая, -ое къамелана т1ера

речка ж хи

речник м бурамхо

речной, -ая, -ое хин; ~ая рыба - доьдучу хи чуьра ч1ара; ~ое пароходство -доьдучу хи чухула кеманаш лелар

речь ж 1) (способность говорить) мотт, къамел; дар речи- мотт бийцабалар; органы речи -къамелан меженаш 2) (язык, стиль) мотт, къамел; ~ ребёнка -беран къамел; владеть ~ю- мотт хаа; спокойная ~ -парг1ат къамел; разговорная ~ -буьйцу мотт 3) (разговор, рассуждение) къамел, дийцар; о чём [идёт] ~? - стенах лаьцна [ду] къамел?; ~ идёт о тебе - хьох лаьцна ду къамел; об этом не может быть и речи -цунах лаьцна дуьйцийла а яц 4) (выступление) къамел; произнести ~, держать ~ - къамел дан; обвинительная ~ - бехкевен къамел 5) грам. къамел; части речи - къамелан дакъош; прямая ~ - ма-дарра къамел; косвенная ~ - лач къамел

решать несов. см. решить; это не ~ет вопроса - цо г1уллакх къаста ца до

решаться несов. см. решиться; не ~ сделать что-л.- х1ума дан ца xloттa

решающий, -ая, -ее къастамаллин; ~ий год - къастамаллин шо ; с ~им голосом - куьйган бакъо йолуш

решение с 1. (действие) 1) сацам бар 2) (вычисление) дар; правильное ~е задачи - задача нийса яр; техническое ~е какой-л. конструкции - цхьа конструкци технически яр 2. (вывод, постановление) сацам; ~е суда - суьдан сацам; ~е собрания - гуламан сацам; принять ~е - сацам бан; я пришёл к ~ю ... - аса сацам бина...

решётка ж 1) цаца 2) (забор) керт ; за ~ой - набахтехь; посадить кого-л. за ~у - цхьаъ набахте волла

решето с цаца; просеивать через ~ - цецаца ласа ; носить воду ~м - цецахь хи кхехьа

решётчатый, -ая, -ое, решётчатый, -ая, -ое цецах тера; решётчатая ограда - цецах тера керт

решимость ж хадамалла; проявить твёрдую ~ - ч1ог1а хадаме хила

решительно 1. нареч. 1) (смело, твердо) хаддош, хадаме, сеццна, хадам боллуш; заявить ~ - хадам боллуш ала 2) (совершенно, абсолютно) цхьа а, данне а; я ~ ничего не понял - суна цунах цхьа а х1ума ца кхийти 2. частица усил. (без исключения) массо а; к нам приходят ~ все -тхоьга массо а вог1у

решительность ж хадам боллуш хилар

решительный, -ая, -ое 1) (смелый, твердый) хадам боллуш [долу]; ~ человек - хадам боллуш волу стаг 2) (окончательный) хадаме, хадам боллу; (категорический) хаьдда, сеццна; ~ ответ- хадаме жоп 3) (решающий) коьрттера

решить сов. 1) что и с неопр. (прийти к выводу, принять решение) сацо; они ~ли уехать - цара д1абаха сацийна; решено? — Решено! сеццна дуй? — Сеццна ду! 2) что (вынести постановление) сацо, сацам бан; суд ~л дело в его пользу - суьдо г1уллакх цуьнан aгlop сацийна 3) что (вычислить) дан; ~ть задачу - задача ян; это ~ло его судьбу- оцо къастийра цуьнан хиндерг

решиться сов. 1) на что и с неопр. (принять решение) сацадан, сацо; (отважиться) xloттa, дахьа, сацам хила; он не ~лся на это - и дан ца х1оьтти и 2) (определиться) къаста; завтра дело ~тся - г1уллакх кхана къаьстар ду 3) чего, прост. (лишиться); ~ться жизни - дахарх вала

решка ж ахчанан харце

реэвакуация ж реэвакуаци [яр]

реэвакуировать сов. и несов., кого-что реэвакуаци ян

реэвакуироваться сов. и несов. реэвакуаци ян

рея ж мор. т1ег1а, рея

реять несов. I) (парить) мотт лаца; в небе ~л орёл - стигалахь мотт лаьцнера аьрзуно 2) (развеваться) леста; ~ли флаги - байракхаш лестара

рж

• ржаветь несов. мекхадола

• ржавчина ж мекха (на металле); lexa (на воде)

• ржавый, -ая, -ое 1) (покрытый ржавчиной) мекхадоьлла 2) (о воде) бора 3) (о цвете) боьмаша

• ржание с тарсар

• ржаной, -ая, -ое 1аьржачу к1ен; ~ая мука - 1аьржачу к1ен дама

• ржать несов. 1) терса 2) прост. (громко смеяться) терса

ри

риза ж оба

рикошет ж. попасть ~ом а) (о пуле) галбаьлла х1оъ кхета б) перен. галморзах; отскочить ~ом -галбаьлла юхакхоссабала

рикша м рикша

римский, -ая, -ое римски, Риман, Римера; ~ие цифры - римски цифраш; ~ое право - Римера бакъо; папа ~ий - Римера папа

ринг м спорт. ринг

ринуться сов чухьада; ~ вперёд - хьалха чухьада; ~ в атаку- атаке чухьада

рис ч дуга

риск м кхерам; подвергаться большому ~у - боккхачу кхерам к1ел xloттa; на свой страх и ~ -шена кхерам тосуш; с ~ом для жизни - дахарна кхерам болуш

рискнуть сов. 1) см. рисковать; 2) с неопр. и без доп. гlopтa; ~ ещё раз- кхин цкъа а гlopтa

рискованный, -ая, -ое кхераме

рисковать несов. 1) (совершать рискованный поступок) кхерамечу г1уллакхе гlopтa 2) кем-чем, с неопр. кхерам баккха; ~овать жизнью - дахарна кхерам баккха; вы ~уете опоздать - т1аьхьависаран кхерам бу хьуна

рисовальный, -ая, -ое суьрташ дохку; ~ые принадлежности- суьрташ дохку г1ирс; ~ая бумага - сурт дуьллу кехат

рисовалыцик м, ~ца ж суьрташ дохкург

рисование с сурт диллар; альбом для ~я - суьрташ дохку альбом; учитель ~я - суьрташ дахка хьоьху хьехархо

рисовать несов., кого-что 1) [сурт] дилла 2) перен. (описывать, представлять себе) сурт х1отто

рисоваться несов. 1) (виднеться) гуш хила; вдали ~лись горы - генахь лаьмнаш дара гуш 2) чем и без доп. (красоваться) гайта, г1ерта, моттарг1анаш лело

рисовка ж гайта г1ертар, моттарг1анаш лелор

рисовод м дугалелорхо

рисоводство с дугалелор

рисоводческий, -ая, -ое дуга леладен; ~ое хозяйство - дуга леладен бахам

рисовый, -ая, -ое дуганан; ~ый суп - дуганан чорпа ; ~ая бумага -дуганах дина кехат

рисосеющий, -ая, -ее дуга доьн; ~ район - дуга доьн район

рисунок м 1) сурт; на ~ке изображено... - суьрта т1ехь гайтина... 2) (узор) т1амар, бустам

ритм м ритм ; ~ работы - белхан ритм

ритмика ж в разн. знач. ритмика; ~а стиха - байтан ритмика; заниматься ~ой - ритмика 1амо

ритмический, -ая, -ое, ритмичный, -ая, -ое цхьанаэшшара, ритме; ритмичные движения - ритме болам

ритуал м 1адат, ламаст ритуал; совершать ~ - 1адат кхочушдан; ~ награждения победителей - тоьллачарна совг1ат ден ламаст

ритуальный, -ая, -ое 1адатан; ~ые танцы - 1адатан хелхарш

риф 1 м (подводная скала) риф

риф 2 м мор. (у паруса) риф

рифлёный, -ая, -ое хершнаш даьхна; ~ое железо - хершнаш даьхна эчиг

рифма ж рифма

рифмовать несов., что рифма ян

рифмоваться несов. рифма хила; эти слова не ~уются - цу дешнийн рифма яц

ро

робеть несов. (пугаться) кхера[дала], стешха хила, озадала; (стесняться) эхь хета; ~ перед кем-л. - цхьаннах ийзавала; не робей! - кхера ма лолахь!

робкий, -ая, -ое стешха, кхоьру, ийзалун; он очень робок - и ч1ог1а стешха ву; он не из ~ого десятка- стешхачарах вац и

робость ж кхерар, озадалар, стешхалла; (стеснение) эхь хетар

робот м робот

ров м саьнгар; противотанковые рвы -танкашна дуьхьалонна саьнгарш

ровесник м, ~ца ж нийсархо; он мне (или мой) ~к - иза сан нийсархо ву; они ~ки - уьш нийсархой бу

ровно нареч. 1) (гладко, прямо) шера, нийса 2) (равномерно, спокойно) цхьана баррамехь, парг1ат; ~ дышать- парг1ат саде1а 3) (точно) нийсса; ~ в три часа - нийсса кхо сахьт даьлча 4) разг. (совершенно) кхоччуш; мы ~ ничего о нём не знали - вайна кхоччуш цунах х1умма а хууш дацара

ровный, -ая, -ое 1) (гладкий, прямой) шера, нийса; ~ая местность - шера меттиг 2) (равномерный, спокойный) парг1ат; ~ое дыхание - парг1ат саде1ар 3) (одинаковый по размеру) цхьабосса, цхьатерра; красивые ~ые зубы- цхьатерра хаза цергаш 4) (уравновешенный) собаре; ~ый характер- собаре амал; для ~ого счёта - счёт нийса хилийта; ~ым счётом ничего - цхьа а х1ума а; не ровён час - х1ун хаьа

ровня м и ж разг. нийсархо; он ей не ~ - и цуьнан нийсархо вац

ровнять несов., что нисдан, шардан; ~ дорожки - некъаш нисдан

рог м 1) ма1а (у коровы, козы, барана); кур (у горного барана, лося, оленя) 2) (сосуд из рога) ма1а; осушить целый ~ вина - дийнна ма1а чаг1ар д1амала 3) муз. ма1а, зурма; трубить в ~- ма1а (или зурма) лакха; как из ~а изобилия - бамба баьт1ча санна [шорта]; взять быка за ~а - хьем ца беш г1уллакхна т1еверза; согнуть кого-л. в бараний ~ - цхьаннах х1оз бан; жий бан

рогастый, -ая, -ое разг. (с большими рогами) яккхий ма1аш йолу

рогатка ж 1) (перекладина, преграждающая путь) дуьхьало 2) (для метания камней) 1ад; стрелять из ~и - 1ад кхосса 3) чаще мн. ~и (помехи) дуьхьалонаш, новкъарлонаш

рогатый, -ая, -ое ма1аш йолу; (об олене, лосе, баране) курша; крупный ~ скот - даьхний

рогач м 1) (кавказский горный козел) сосакх 2) (самец оленя, лося) сай

роговица ж анат. б1аьрган пардо

роговой, -ая, -ое маь1а; ~ое вещество - маь1ан х1умалла; ~ой гребень - маь1а ехк; ~ая оболочка глаза анат.- б1аьрган пардо

рогожа ж черт

рогожка ж 1) уменьш. от рогожа; 2) (ткань) маша ; из кулька в ~у - хих ведда хьера к1ел [эккха]

рогоносец м разг. шутл. - зуда нахаца леларг

рогулина, рогулька, рогуля ж бажа

род м 1) тайпа, некъе, тукхам; старейшина ~а - тайпанан воккхаха (или баьчча); быть ~ом из... - ...тайпанах хила; из купеческого ~а - совдегарийн тайпанах; у нас это в ~у- тхан тайпанах доллуш ду иза; без ~у без племени- тайпа а, тукхам а доцуш 2) (вид, разновидность) тайпа; ~ оружия - герзан тайпа; взаимодействие всех ~ов войск- массо а эскарийн тайпанийн уьйр хилар; ~ занятий- леладен г1уллакх 3) биол. тайпа 4) грам. род; мужской ~- божарийн род; женский ~ - зударийн род; средний ~ - юкъара род ; ему пять лет от роду - вина пхи шо ду цуьнан; так ему на ~у написано - цуьнан тайпанера схьадог1уш ду иза; в этом ~е - кху тайпана; в некотором ~е- цкъа-долчунна; единственный в своём ~е - ша саннарг кхин воцуш; своего ~а - ша-тайпана; такого ~а - кху тайпана; всякого ~а, разного ~а - тайп-тайпанара

родильница ж бер динарг

родильный, -ая, -ое: ~ дом бер ден ц1а

родимый, -ая, -ое 1) (родной) гергара 2) прост. (ласковое обращение) хьоме, хьомсар ; ~ое пятно а) минга; б) (пережиток) хьоькхна, таммаг1а

родина ж 1) (отечество) даймохк 2) (место рождения) вина меттиг, даймохк; (место возникновения чего-л.) схьадаьлла меттиг

родинка ж минга; реже к1еда, т1еда

родители мн. да-нана; приёмные ~ - т1елаьцна да-нана; ~ жены - стундай, стуннаний; ~ мужа - мардай, марнаний

родитель м — кхоьлнарг, уст., разг. да; оба ~я (отец и мать) - да а, нана а

родительница ж уст., разг. нана

родительный: ~ падеж грам. - доланиг дожар

родительский, -ая, -ое ден-ненан, дай-нанойн; ~ое собрание - дай-нанойн гулам; ~ое благословение - дас-нанас къобалдар; ~ий день - дай-нанойн де; ~ий дом - ден ц1а

родить сов. и несов. 1) кого и без доп. дан 2) что, перен. (создать) кхолла 3) что и без доп. (напр. о земле) дала, кхиа, хьекъа ; в чём мать ~ла - нанас дена ма-варра; они рождены друг для друга - уып вовшашна бина бу

родиться сов. и несов. 1)(появиться на свет) хила 2) (прийти на ум)дагадан; (возникнуть) кхолладала 3) (вырасти, произрасти) хила, кхиа

родник м шовда, хьаст, къулла; горный ~ - ламанан шовда; ~ поэзии перен. - поэзин хьаст

родниковый, -ая, -ое шовданан, хьастан; ~ая вода - шовда

роднить несов., кого-что с кем-чем гергарло таса, гергара хила (или дан)

родниться несов. (вступать в отношения родства) гергара хила

родничок м анат хьен т1ие

родной, -ая, -ое 1. 1) дина; ~ая мать - вина нана; ~ой брат - нанас вина ваша; ~ая земля - вина мохк; ~ой язык- ненан мотт 2) (дорогой, милый) хьоме, хьомсар дукхадеза 2. в знач. сущ. ~ые мн. гергарнаш; у него много ~ых- цуьнан гергарнаш дукха бу

родня ж 1) собир. гергарнаш 2) разг. (родственник) гергара, гергарниг; он мне не ~ - и сан гергара вац

родовитый, -ая, -ое тайпа долу, тайпанара; ~ боярин - тайпанара боярин

родовой 1, -ая, -ое (прил. к род) 1) этн. тайпанан, тукхаман; ~ой строй - тукхаман д1ах1оттам 2) (наследственный) дайн [диена]; ~ое имение - дайн бахам 3) биол. тайпанан, х1уьнан; ~ые признаки - тайпанан билгалонаш 4) грам. родан; ~ые окончания - родийн чаккхенаш

родовой 2 -ая -ое (прил. к роды) бер деш + прич ; ~ые схватки - бер деш лазар дар

родом нареч.: он ~ из Москвы- и Моcквахь вина ву

родоначальник м, ~ца ж 1) (предок) тайпанан да 2) перен. (основоположник) долийнарг

родословный, -ая, -ое 1. тайпанан; ~ая таблица - сил-сил 2. в знач. сущ. ~ая ж тайпа; ~ое дерево - силсил

родственник м гергара стаг, гергарниг; (со стороны отца) дехо; (со стороны матери) ненахо; (по мужу) марзо; (по жене) стунцхо

родственница ж гергара зуда, гергарниг; см. тж. родственник

родственный. -ая, -ое в разн. знач. гергара; поддерживать ~ые связи - гергарло лело; ~ые науки- гергара 1илманаш

родство с 1) гергарло; кровное ~о - тайпанан гергарло; быть в ~е - гергара хила 2) перен. гергара; ~о языков- меттанаш гергара хилар

роды м бер хилар, бер дар; дахкар (у животных; тж. презр.); после ~ов - бер хиллачул т1аьхьа; до ~ов - бер хилале

рожа 1 ж прост. (лицо) муц1ар; корчить ~и (гримасничать) хичаш ян

рожа 2 ж мед. дестар

рождаемость ж бераш дар

рождение с I. (по гл. родить) бер дар 2. (по гл. родиться) бер хилар; год ~я вина - шо; место ~я - вина меттиг; день ~я - дина де; справлять день ~я - вина де даздан ; от ~я - вичахьана

рождество с рел. рождество

роженица ж берахниг

рожистый, -ая, -ое: ~ое воспаление мед.- чкъор дестар

рожок м 1) (мн. ~ки) уменьш. от рог маь1иг, маь1ан цуьрг, жима ма1а 2) (мн. ~ки) муз. зурма 3) (мн. ~ки) (сосуд с соской) т1арма1а; кормить из ~ка- т1арма1анца кхаба 4) (мн. ~ки) (для надевания обуви) 1айг, мачаюхург 5) тк. мн. ~ки (макаронные изделия) хедийна гарзанаш ; остались ~ки да ножки - доь доцуш дайна

рожон м: лезть (или идти) на ~, переть против рожна разг. гажари т1е гlepтa

рожь ж божан, сос, 1аьржа к1а

роза ж роза

розвальни мн. салаз

розга ж ц1улла сэра; наказать кого-л. ~ми - цхьанна ц1улла серий детташ та1зар дан

розетка ж розетка

розжиг м латор; ~ газа (в горелке) газ латор

розлив м (вина и т. п.) доттар; ~ в бутылки - шишанаш чу доттар; продавать вино в ~ - дуттуш чаг1ар дохка

розница ж: торговать в ~у - узуш дохка

розничный, -ая, -ое: ~ые товары - дустуш духку товараш; ~ая торговля - узуш дохкар

рознь ж разг. 1. (вражда, ссора) эг1ар, гамо; сеять ~ - гамо тийса 2. в знач. сказ. башхалла; работник работнику ~ - белхалошна юкъахь башхалла ю

розоветь несов. 1) (становиться розовым) сирла-ц1ен хила 2) (виднеться—о розовом) сирла-ц1ен къега

розовый, -ая, -ое 1) розин; ~ый куст - розанийн кол 2) (о цвете) сирла-ц1ен; ~ое платье - сирла-ц1ен коч; видеть всё в ~ом свете - дика aгlo бен ца ган

розыгрыш м 1) (лотереи, займа) кхаж тасар; таблица ~а - кхожан таблица 2) спорт. ловзар; ~ первенства по футболу - хьалхарчу меттигана футболах ловзар 3) спорт. (ничейный результат игры) цхьа а цатолар 4) (шутка) хьовзор, забар; весёлый ~ - беламе забар

розыск м 1) (поиски) лахар; ~ преступника - зуламхо лахар; объявить ~ - лохуш хилар д1акхайкхо 2) юр. (дознание) таллар; уголовный ~ -зулам толлийла

роиться несов. 1) (образовать рой) вай дала 2) (летать роем) ж1уганехь лела 3) перен. (о мыслях) хьийза

рой м 1) (семья пчёл) никх (старая); вай (молодая) 2) (стая насекомых, птиц и т. п.) жут, ж1уга; ~ бабочек- полларчийн ж1уга 3) перен. (мыслей, воспоминаний) ж1уга

рок м уст. кхоллам

рокироваться сов. и несов. шахм. паччахь хийца, рокировка ян

рокировка ж шахм. паччахь хийцар, рокировка

роковой, -ая, -ое бале; ~ая ошибка - бале г1алат

рокот м гlyp; ~ самолёта - кеманан гlyp

рокотать несов.гlyp дан; море рокочет - х1ордо гlyp до

ролик м 1) эл. (изолятор) кад 2) (колесико) ролик, чкъург; кровать на ~ах- чкъургаш т1ехь маьнга 3) мн. ~и- роликаш т1ехь канкеш; кататься на ~ах - роликаш т1ехь хехкавала

роликовый, -ая, -ое: ~ подшипник - роликийн подшипник

роль ж роль; главная ~ - коьрта роль; выучить ~ -роль 1амо; выступить в роли переводчика -талмаж хила; ведущая (или руководящая) ~ принадлежала ему- коьрта дакъа цуьнгахь дара; он играет там большую ~ - цигахь и ч1ог1а лараме ву; это не играет роли - и хьесапе дац

ром м ром

роман м 1) лит. роман 2) разг. (любовные отношения) дезаш хилар

романист м (писатель) романхо

романс м муз. романс

романтизм м романтизм

романтик м романтик

романтика ж романтика ; ~ космических полётов - космосе вахаран романтика

романтический, -ая, -ое 1) (проникнутый романтикой) романтически 2) (мечтательный) ойла айелла

ромашка ж к1айдарг

ромб м ромб

ронять несов. 1)кого-что охьаэго 2) что (бессильно опускать) охьаолло, охьаэхийта, охьаэго 3) что (лишаться чего-л.) охьаэго, охьадожо; ~ листья - г1аш охьаэго 4) что, перен. дайа; ~ своё достоинство- шен мах байа

ропот м 1) (недовольство) хамталла 2) (гул, шум) тата; глухой ~ волн- тулг1енийн къора тата

роптать несов., на кого-что хамталла дан; я на судьбу не ропщу - сайн кхолламна хамталла ца до аса

роса ж тхи; утренние росы - 1уьйренан тхиш; по росе - тхилахула

росинка ж тхин т1адам ; у меня маковой ~и во рту не было - юучух мотт кхетта а бац сан

росистый, -ая, -ое тхи диллина; ~ая трава - тхи диллина буц; ~ые ночи - тхи долу буьйсанаш

роскошный, -ая, -ое хьоле; (дорогой) деза; ~ое здание - хьоле г1ишло; ~ая жизнь -хьоле бахам; ~ый ужин - хьоле пхьор; ~ая природа - хьоле 1алам; ~ое платье - еза коч

роскошь ж хьолалла; ~ обстановки - чуьрчу бахаман хьолалла; ~ южной природы - къилберчу 1аламан хьолалла

рослый, -ая, -ое дег1алахь (крупный); лекха (высокий); ~ мальчик - дег1алахь к1ант

роспись ж 1. (действие) куьг яздар; 2. (живопись) хаздар; ~ стен - пенаш хаздар

роспуск м д1ахецар; ~ учащихся на каникулы - дешархой каникулашна д1ахецар; ~ комиссии - комисси д1ахецар

российский, -ая, -ое оьрсийн, Россиян; Российская Федерация- Российски Федераци

россказни мн. разг. хабарш; ~ям людей он не верил - нехан хабарех тешаш вацара и

россыпь ж 1) (то, что рассыпано) 1анийнарг, 1анийна х1ума 2) чаще мн. ~и геол. маь1данаш

рост м 1. (процесс) дег1 даккхар (о человеке); кхиар, [доккха]хилар; темпы ~а - кхиаран боларш; ~ городов-

г1аланаш кхиар; ~ благосостояния - хьал кхиар; творческий ~ - кхоллараллин кхиар; трава пошла в ~ - буц лакхаяла йоьлла 2. (размеры в высоту) локхалла; человек высокого ~а - лекхачу дег1ахь стаг; он ~ом два метра - и локхалла ши метр ву; с меня ~ом - локхалла сол; встать во весь ~ - айавелла ирах1отта ; давать деньги в ~ - йолана ахча дала

ростовщик м, ~ца ж йолахо

ростовщический, -ая, -ое йолан; ~ий капитал - йолан капитал; ~ие проценты- йолан проценташ

росток м 1) (растения) з1ийдиг, марг1ал; (листообразный) патар; пустить ~ки - з1ийдигаш хеца 2) перен. (начало чего-л.) юьхь; ~ки нового - керлачун юьхь

росчерк м сиз ; одним ~ом пера - цкъа къолам хьаькхна

рот м 1) бага; прополоскать ~ - бага хи кхарза; разинуть ~ - бага г1атто 2) перен. разг. (едок) бага, гай; пять ртов кормлю - пхи гай ду ас кхобуш ; зажать (или заткнуть) кому-л. ~ - цхьаьннан бага д1акъовла; не сметь рта раскрыть - бага г1атто а ца вахьа; набрать воды в ~ - багара сай бадарна кхоьруш санна 1ан; багара лан дожарна кхера; смотреть кому-л. в ~ - цхьанна бага хьежа; в ~ не возьмёшь - бага а ца эцало; в ~ нейдёт- ца яаало; разжевать и в ~ положить - loвшa а 1аьвшина бага йилла; ~ до ушей - бага экъан т1е а яьккхина

рота ж воен. рота

ротный, -ая, -ое 1. ротан; ~ командир - ротан командир 2. в знач. сущ. м ротаниг

ротозей м, ~ка ж разг. акъаниг, билт1иг

ротозейство с разг. акъ хилар, билт1иг хилар

рохля м и ж разг. к1адонча

роща ж боьлак; берёзовая ~ - докхан боьлак

рояль м рояль, пондар; играть на ~е - рояль лакха

рт

• ртутный, -ая, -ое гинсун; ~ термометр - гинсун термометр

• ртуть ж гинсу

ру

рубанок м воттана; строгать ~ком - воттанца хьакха

рубаха ж см. рубашка; ~-парень прост. - дог ц1ена стаг

рубашка ж коч; верхняя ~а - т1ехула юху коч; нижняя ~а - чухула юху коч; ночная ~а- буьйсанна (или вуьжуш) юху коч ; остался в одной ~е - цхьалха кучара висна

рубеж м доза; перен. тж. юкъ; оборонительные ~и - дуьхьалонан валаш; за ~ом - дозанал дехьа; поездка за ~- дозанал дехьа вахар; на ~е двух эпох - шина оьмара юккъехь

рубец м 1) (след от раны) аре, мо; рубцы на лице - юьхьа xlepa моьнаш 2) (шов) эвна 3) (отдел желудка жвачных животных) искиртиг

рубильник м эл. рубильник

рубин м ц1ен алмаз

рубиновый, -ая, -ое 1) (сделанный из рубина) ц1ечу алмазан 2) (цвета рубина) ц1ен

рубить несов. 1) что (валить) хьакха; (колоть) даккха; (резать) хедо; (крошить) эта, цаста; ~ лес- хьун хьакха; ~ дрова - дечиг даккха; ~ ветки- генаш хедо; ~ капусту- копаста цаста (или ата) 2) кого, воен. цеста; ~ шашкой- туьраца цеста 3) что (строить из брёвен) дан; ~ дом - ханнех ц1а дан 4) что и без доп., перен. разг. (говорить резко) хедо ; лес рубят—щепки летят посл. - хьун хьокхуш ч1ийш довлу

рубище с т1елхиг

рубка 1 ж 1) (леса) хьакхар; (дров) даккхар; (напр. капусты) атар 2) воен. хедор (шашкой) 3) (дома) дар

рубка 2 ж мор. рубка

рублёвый, -ая, -ое соьман, соьман механ =рублёвый, -ая, -ое, мас.: трёхрублёвая бумажка - кхаа соьман кехат

рубленый, -ая, -ое 1) аьтта; цестина; ~ое мясо- аьтта жижиг 2) (построенный из брёвен) ханнех дина; ~ый дом- ханнех дина ц1а

рубль м сом; цены в рублях - мехаш соьмашца бу ; длинный ~ -деха сом; бить рублём - кисанах тоха

рубрика ж 1) (заголовок) рубрика, ц1е 2) (раздел, графа) дакъа, графа; разнести по соответствующим ~м- шен-шен графаш чу д1адекъа

рубцеваться несов. (о ране) мо хьовза, д1аерза

рубчатый, -ая, -ое эвнаш долу; ~ая ткань - эвнаш долу к1ади

рубрикация - дакъошдар

рубчик м эвна; ткань в ~ - эвнаш долу к1ади

ругань ж сий доцург, бага леяр (или еттар)

ругательство с боьха х1ума, сий доцург, барт беттар

ругать несов., кого-что (бранить) дов дан, лен, барт бетта; (порицать) бага леям, сий доцурш дийца

ругаться несов., с кем и без доп. 1) сий доцурш дийца 2)(ссориться) дов дан, бага леян, барт бетта

руда ж маь1да, руда

рудник м маь1да доккхийла, рудник

рудниковый, -ая, -ое маь1данан

рудничный, -ая, -ое маь1данан, рудникан; ~ый газ- маь1данан газ; ~ая лампа - рудникехь лелаен лампа

рудный, -ая, -ое маь1да долу,маь1да доккху; ~ое месторождение - маь1да долу меттиг; ~ое сырьё - маь1данан аьргалла; ~ые ископаемые - маь1данаш

рудовоз м (судно) маь1да кхоьхьург

рудокоп м уст. маь1данхо

рудоносный, -ая, -ое маь1данан, маь1да долу; ~ пласт- маь1данан г1ат

ружейный, -ая, -ое тоьпан; ~ патрон - тоьпан патарма; ~ салют -тоьпийн шатлакх

ружьё с топ; охотничье ~ -таллархойн топ; противотанковые ружья - танкашна туху тоьпаш ; находиться под ~м- герзаца хила

руины мн. (ед. ~а ж) къапалг; превратиться в ~ы -къапалг хила

рука ж 1) куьг; протянуть руку- куьг кховдо; подать (или протянуть) кому-л. руку - цхьаьнга куьг дала; пожать кому-л. руку- цхьаьннан куьг лаца; взять ребёнка за руку- беран куьг лаца; идти взявшись за руки - куьйгаш а лаьцна даха; взять кого-л. под руку - цхьаьннан пхьарс лаца; с оружием в ~ах- герз а карахь; с цветами в ~ах- зезагаш а карахь; взять ребёнка на руки- бер караэца; нести в ~ах (в ~е, на ~ах) карахь дахьа; держать в ~ах (в ~е, на ~ах) карахь далло 2) (почерк) хат1; (подпись) куьг; это не моя ~а - и сан куьг да ц 3) перен. разг. (сторона) aгlo; по обе ~и - шина a aгlop ; голыми ~ами его не возьмёшь - иштта атта эшалур вац и; жизнь моя в ваших ~ах- сан дахар хьан карахь ду; умелые руки - говза куьйгаш; не с ~и кому- цхьанна аьтто бац; написать от ~и - куьйга яздан; ~а об руку - вовшийн багара а йохуш; руки прочь от...! - ... т1е ма кхийда!; руки коротки- хьалахьокхур ахь; не хватало рабочих рук- белхалой ца тоьура; это дело его рук- цо дина х1ума ду х1ара; как ~ой сняло - тапп-аьлла д1атийн; на скорую руку- сихделла дина; он нечист на руку - куьйгана ц1ена вац и; по ~ам! - реза вуй!; под горячую руку - оьг1азвахханчохь; с его лёгкой ~и - шен беркатечу куьйгашца; у него ~а не дрогнет- озалур волуш вац и; у меня руки опустились - ка дайра сан; [у меня] ~а не поднимается - куьг т1е ца дахьало [соьга]; не покладая рук - куьйгаш ваьшта ца дохкуш; чужими ~ами жар загребать - нехан къинхьегамах пайда эца; ~ой подать - кхевдина кхоччехь; взять себя в руки - сатоха; собаре хила; быть под ~ой - куьйга к1ел хила; запустить руку куда-л. - цхьанха куьг т1е кховдо; набить, руку на чём-л.- цхьа х1ума карадерза; наложить на себя руки - ша-шена тоьхна вала; опустить руки- ка дан; отбиваться ~ами и ногами- куьйгаш а, когаш а г1ортийна дуьхьало ян; отбиться oт рук - куьйга к1елара дала; попасть кому-л. в руки- цхьаьннан куьйга к1ел даха; переходить из рук в руки - кар-кара дийла; приложить руки к чему-л. - цхьа х1уманах куьг тоха; развязать руки - хецна вита; связать руки - куьйгаш дехка; сидеть сложа руки- куьг д1а ца тухуш хиъна 1ан; ему всё сходит с рук- цунна дерриг а атта чекхдолу; ухватиться за что-л. обеими ~ами - ший а куьг тесна цхьана х1уманах тасавала

рукав м 1) пхьош; без ~ов - пхьуьйшаш доцуш; с длинными ~ами - пхьуьйшаш деха 2) (реки) га 3) (насос) марш; работать спустя ~а - дог ца дог1уш болх бан

рукавицы мн. (ед. ~а ж) каранаш ; держать кого-л. в ежовых ~ах - цхьаъ г1ожа к1елара ца валийта

руководитель м, ~ница ж куьйгалхо; классный ~ - классан куьйгалхо

руководить несов., кем-чем куьйгаллз дан; ~ работой - балха т1ехь куьйгалла дан; ~ отделом - декъа т1ехь куьйгалла дай

руководство с 1. (действие) куьйгалла дар, куьйгалла; партийное ~ - партин куьйгалла; под чьим-л. ~м, под ~м кого-л. - цхьаьннан куьйгаллехь; взять на себя ~ чём-л. - цхьана х1уманан куьйгалла шена т1елаца 2. собир. (руководители) куьйгалхой 3. (справочник) куьйгалла; ~ по физике - физикин куьйгалла

руководствоваться несов., чем куьйгаллица дан; ~ инструкцией — инструкцин куьйгаллица дан

руководящий,-ая -ое куьйгаллнн, куьйгалла ден; ~ие работники - куьигаллин белхахой; ~ие указания- куьигаллин т1едиллар

рукоделие с куьйган говзалла; заниматься ~м - куьйган говзалла лело

рукодельница ж куьйган говзанча

рукодельничать несов. разг. куьйган говзалла лело

рукомойник м куьйгашдуьлург

рукопашный. -ая, -ое: ~ый бой, ~ая (сущ.) чуччабахна латар

рукописный, -ая, -ое 1) (написанный от руки) куьйга яздина; ~ый текст - куьйга язйина текст; в ~ом виде- куьйга йозанехь йолуш 2): ~ый отдел - куьйган язонийн дакъа

рукопись ж куьйгайоза

рукоплескания мн. т1араш деттар

рукоплескать несов.,кому-чему т1араш детта;зрители ~ли артистам - хьовсархоша т1араш деттара артисташна

рукопожатие с куьг далар (или лацар); обменяться ~ями - вовшашка куьйгаш далар

рукоятка ж мукъ (ножа, сабли, кинжала и т. п.); г1аж (молотка, лопаты и т. п.); дага (топора и т. п.); кхаж (кнута и т. п.); т1ам (в механизмах, приборах)

рулевой, -ая, -ое 1. т1оман; ~ое колесо- т1оман чкъург; ~ое управление (напр. автомобиля) автомобилан т1оман урхалла 2. в знач. сущ. ~ой м лелорг

рулежный, -ая, -ое: ~ая дорожка (на аэродроме) кема г1аттаден некъ

рулетка ж 1) (измерительная) рулетка 2) (игра) ловзар

рулон м туп, рулон ; свернуть что-л. в ~ - цхьана х1уманах туп ян

руль м т1ам; сидеть за рулём - т1ам лело; стоять у руля - т1ам карахь латта; сесть (или взяться) за ~ - т1ам лаца

румынский, -ая, -ое румынийн; ~ язык - румынийн мотт

румыны мн. (ед. ~н м, ~нка ж румын) румынаш

румяна мн. ц1ен басарш

румянец м ц1ийдарг; залиться ~цем - ц1ийдала

румянить несов., кого-что 1) (сделать румяным) ц1ийдан; мороз ~т лица -дарцо яххьаш ц1иййо 2) (красить румянами) басар хьакха

румяниться несов. 1) (покрываться румянцем) ц1ийдала 2) (краситься румянами) ц1ийдала, басар[ш] хьакха 3) (поджариваться): хлеб ~тся в печи - бепиг пешахь ц1ийлуш ду

румяный, -ая, -ое ц1ен, ц1ечу басахь; ~ое лицо - ц1ечу басахь юьхь ; ~ый хлеб -ц1ийделла бепиг

руно с (шерсть овцы) тlapгla

рупор м рупор, кад; говорить в ~ - рупор чу ала

русак м (заяц) пхьагал

русалка ж миф. хи-аьзни

русалочий, -ья, -ье баьццара; ~ьи глаза - баьццара б1аьргаш

русизм м русизм

русист м русист

русло с прям. и перен. харш; ~ реки - хин харш; жизнь вошла в своё ~ -дахар шен хорша дирзина

русская 1 ж см. русские

• русская 2 ж (пляска) оьрсийн хелхар; плясать ~ую - оьрсийн хелхар дан

• русские мн. (ед. ~ий м, ~ая ж оьрси) оьрсий; по национальности он ~ий (они ~ая) оьрсийн къомах ву и (ю и); оьрси ву иза (ю иза)

• русский, ая, -ое оьрсийн; ~ий язык - оьрсийн мотт; перевод с ~ого (языка) - оьрсийн маттара гоч; ~ий народ - оьрсийн халкъ; ~ая культура - оьрсийн культура ; ~ое масло - кхехкийна даьтта; ~ая печь - оьрсийн пеш; вам говорят ~им языком -хьоьга оьрсийн маттахь боху

• русый, -ая, -ое хьаьрса

• рутина ж рутина

• рухлядь ж собир. разг. партал

• рухнуть сов. 1) т1екхета, харца, охьакхета; дерево ~ло- дитт охьакхетта; дом ~л - ц1а т1екхетта; стена ~ла - пен охьахаьрцина 2) перен. д1адала; мои надежды. ~ли - сан дегайовхонаш д1аевли

• ручательство с юкъарахилар; с ~м - юкъара хиларца

• ручаться несов., за кого-что, чем, в чём [жоп дала] кийча хила, юкъарахила; реже т1ерахила; я за него ~юсь - со цунна юкъарахуьлу; ~ться головой - коьртах жоп дала кийча хила

• ручей м татол; горный ~ - ламанан татол ; кровь льёт ручьём - хи санна ц1ий 1ена; лить слёзы в три ручья- дог1анах делха

• ручка ж — яздагlа, 1) уменьш. от рука; 2) (для письма) ручка; самопишущая ~а - ша язден ручка; шариковая ~а - шарикан ручка; ~а с пером - перо йолу ручка 3) (посуды, прибора, мебели) т1ам; (инструмента) мукъ; (ведра, котла) к1ай; (см. тж. рукоятка); дверная ~а - наь1аран т1ам; ~а ножа - уьрсан мукъ; ~и дивана- диванан т1аьмнаш; без ручек- т1ам боцуш ; дойти до ~и прост. - дан х1ума доцчу дала (кхача)

• ручной, -ая, -ое 1) (предназначенный для рук) куьйга; ~ой багаж, ~ая кладь- куьйга леладен кира; ~ое полотенце - куьйгех хьокху гата; ~ые часы - пхьаьрсах доьхку сахьт 2) (производимый или приводимый в действие руками) куьйга + причастие; ~ая работа - куьйга бен болх; вещь ~ой работы - куьйга йина х1ума; ~ая швейная машина - куьйга хьовзаен чарх; ~ые жернова - кохьар 3) (приручённый)-кара1амийна; ~ой медведь - кара1емина ча; зверь стал совсем ~ым - экха кара1емина даьлла ; ~ая продажа - карахь духку

• рушить несов., что дохо, охьатоха, т1етчзха, охьахарцо

• рушиться несов. 1) (разрушаться) доха, охьакхета, т1екхета,охьахарца 2) перен. (не осуществляться) талха, доха; надежды на счастье ~лись - ирсе сатуьйсийла юьйхира

ры

• рыба ж ч1ара; удить (или ловить) ~у – ч1ерий леца; как ~а в воде - хи чохь ч1ара санна; нем как ~а - мотт сецча санна; ни ~а ни мясо – х1умма а йоцург; в мутной воде ~у ловить - махке ун деача, лоьралла кхайкхо

• рыбак м ч1ерийлецархо

• рыбалка ж разг. ч1ерийлецар; пойти на ~у – ч1ерий леца даха

• рыбацкий, -ая, -ое ч1ерийлецархойн; ~ посёлок - ч1ерийлецархойн юрт

• рыбачий, -ья, -ье ч1ерий лоьцу; ~ьи сети – ч1ерий лоьцу бой

• рыбачить несов. разг. ч1ерий леца

• рыбачка ж 1) женск. к рыбак; 2) (жена рыбака) ч1ерийлецархочун зуда

• рыбий, -ья, -ье ч1еран; ~ жир - ч1еран даьтта

• рыбина ж разг. ч1еран к1орни

• рыбка ж уменьш.-ласк. от рыба; золотая ~ - дашо ч1ара

• рыбнадзор м рыбнадзор

• рыбный, -ая, -ое ч1ерийн; ~ый запах - ч1ерийн хьожа; ~ое кушанье – ч1ерийн юург; ~ые места - ч1ерий долу меттигаш; ~ая ловля – ч1ерий лецар; ходить на ~ую ловлю- ч1ерий леца эха; ~ый магазин - ч1ерийн туька

• рыбовод м ч1ерийлелорхо

• рыбоводство с ч1ерийлелор, ч1ерий кхиор

• рыбоводческий, -ая, -ое: ~ое хозяйство - ч1ерий леладен бахам

• рыболов м ч1ерийлецархо

• рыболовецкий, -ая, -ое ч1ерий лоьцу, ч1ерийлецархойн

• рыболовный, -ая, -ое ч1ерий лоьцу; ~ые сети – ч1ерий лоьцу бойнаш

• рыболовство с ч1ерий лецар; заниматься ~м – ч1ерий лоьцуш лела

• рывок м 1) спорт. тохадалар 2) (резкое движение куда-л.) д1аэккхар; ~ вперёд - хьалха д1аэккхар; рывками – детталуш

• рыганье с 1уьпаш яхар (или бахар), 1уп гяккхар (или баккхар)

• рыгать несов. 1уьпаш яха (или баха)

• рыгнуть однокр. 1уп яккха (или баккха)

• рыдание с делхар; ~я подступили к горлу - легашка белхаран шад г1оьртина

• рыдать несов. делха

• рыжебородый, -ая, -ое хьаьрса маж йолу

• рыжеволосый, -ая, -ое хьаьрса месаш долу

• рыжеть несов. 1) (становиться рыжим) хьаьрса хила 2) (виднеться — о рыжем) хьаьрса лепа

• рыжий, -ая, -ее (о волосах) хьаьрса; (о масти лошади) бора; (о масти крупного, рогатого скота) тайша

• рыло с прям. и перен. кхимар, муц1ар ; ~м не вышел прост.- мегар вац

• рыльце с 1) уменьш. от рыло; 2) бот. дургал 3) прост. (носик сосуда) ц1узам

• рынок м 1) базар; колхозный ~ - колхозан базар 2) эк. рынок; внутренний ~- чоьхьара рынок; внешний ~ -арахьара рынок

• рыночный, -ая, -ое базаран; ~ая цена - базаран мах

• рыпаться несов. прост. груб.: не ~йся! - ирх ма лелха!

• рысак м чабол говр

• рысистый, -ая, -ое чабол йолу; ~ые лошади - чабол йолу говраш; ~ые испытания - чабол зер

• рыскать несов. йорт етта

• рысца ж йорт; ехать (или трусить) ~ой - йортахь

• рысь 1 ж (животное) акха цициг, ц1окъ

• рысь 2 ж (аллюр) чабол; на рысях - чаболехь; ехать ~ю - чаболехь

• рытвина ж галц

• рыть несов., что ахка ; не рой другому ямы, сам в неё попадёшь посл. - нахана даьккхинчу ор чу ша иккхина

• рыться несов., в чём кего; он роется в карманах - кисанаш кегадо цо; ~ в старых журналах- тиша журналаш кего

• рыхлить несов., что самсадаккха; ~ землю- латта самсадаккха

• рыхлый. -ая, -ое 1) к1еда, семса; ~ая земля - семса латта 2) перен. разг. мела, к1еда; ~ый человек- к1еда стаг

• рыцарский, -ая, -ое къонахчун; ~ поступок - къонахчуьнгара дала хьакъ дерг

• рыцарь м рыцарь, къонах

• рычаг м зеразакъ; приподнять бревно ~ом - зеразакъца хен хьалаайбан

• рычажный, -ая, -ое зеразакъан; ~ые весы - зеразакъан терза

• рычание с г1иг1 дар

• рычать несов. 1) (о животном) г1иг1 дан 2) (грубо говорить) чорда лен

рь

• рьяный. -ая, -ое т1етаь11ина, т1евоьлла; ~о (нареч.) работать - т1етаь11ина болх бан

рю

• рюкзак м т1оьрмиг, рюкзак; с ~ом за плечами - рюкзак белшех а тесна

• рюмка ж — чинк (ю)

• рюха ж гала

• рябина 1 ж бот. датта

• рябина 2 ж (от оспы) морзгалмо; (пятнышко) таммаг1а

• рябить несов. 1) что (покрывать рябью) дегадан; ветерок ~т воду- махо хи дегадо 2) (об ощущении пестроты) къорза хета; у меня ~т в глазах – б1аьргашна дерриг а къорза хета суна

• рябой, -ая, -ое 1) (с пятнами) кхартматтане; (от оспы) къорза, чупара; ~ое лицо - къорза юьхь 2) разг. (пёстрый) къорза

• рябчик м зоол. акха котам

• рябь ж 1) (на воде) хи дегадар, дегар 2) (ощущение пестроты) къарздар, маждар; ~ в глазах –б1аьргашка можа б1агор беана

• рявкать несов., рявкнуть однокр. г1ал-г1ил дан

• ряд м I) мог1а; посадить деревья в два ~а - дитташ шина мoгlape ден; построиться в ~ - мог1а беш д1ах1отта; два ряда домов – ц1енойн ши мог1а; в третьем ~у - кхоалг1ачу мог1арехь 2) (некоторое количество) мог1а; целый ~ причин - дийнна цхьа мог1а бахьанаш 3) мн. ~ы (среда, состав) мог1арш; в наших ~ах - тхан мог1аршкахь; в ~ах учёных- 1илманхойн мог1аршкахь 4) (на рынке) мог1а; рыбный ~ - ч1ерий долу мог1а 5) с.-х. кес ; в первых ~ах-хьалхарчу мог1арехь; из ~а вон [выходящий] - цхьана а х1уманах тера доцу

• рядами нареч. мог1арехь

• рядить несов., кого (одевать) духа; ~ в костюм шута- жухарган духар духа

• рядиться 1 несов. 1) разг. (наряжаться) духадала, кечдала 2) кем духа, [дуьйхина] кечдала

• рядиться 2 несов., с кем, уст. (договариваться) мах бийца

• рядком нареч. разг. улло; юххе

• рядовой, -ая, -ое 1. лахара, мог1арера; ~ солдат - мог1арера салти 2. в знач. сущ. м мог1арерниг; с.-х. могг1ара дийна; ~ посев пшеницы - могг1ара дийна к1а

• рядок м уменьш. от ряд - мог1алг

• рядом 1. нареч. уллохь, юххехь; сидеть ~ - уллохь хиъна 1ан; мы стали ~ - юххе д1ах1иттира тхо 2. предлог: рядом с кем-чем 1) (один возле другого) уллохь, юххехь (на вопрос «где?»); улле, юххе (на вопрос «куда?»); мальчик был ~ с отцом- дена юххехь вара к1ант; девочка стала ~ с матерью- нанна юххе д1ах1оьттира йо1 2) (по соседству) лулахь (на вопрос «где»?); лула (на вопрос «куда?»); ~ поднялся шум -лулахь г1овг1анаш евлира; я поселился ~ с отцом - дена лулахь ваха хинра со; сплошь и ~ - ког мел баьккхинчохь

• ряженый, -ая, -ое, тж. в знач. сущ. ~ый м, ~ая ж духаделла

• ряса ж оба

• ряска ж бот. lexa